ورشکستگی کشاورزی با غفلت از مهندسی ژنتیک و کشت محصولات تراریخته

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از دیده بان علم ایران، معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در بازدید از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با تقدیر از دستاوردها و فعالیت های پژوهشگاه بر بهره‎گیری از توانمندی‎های پژوهشگاه در زمینه‎های مختلف حفاظت محیط زیست از جمله حفظ گونه‎های در معرض انقراض کشور تاکید کرد.

حمید ظهرابی، معاون محیط‎زیست طبیعی و تنوع‎زیستی سازمان حفاظت محیط زیست و هیات همراه در بازدید از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در نشستی با حضور رییس و معاونان پژوهشگاه و مدیران بخش‎های مختلف تحقیقاتی با توانمندی‎ها و ظرفیت‎های بخش‎های مختلف پژوهشگاه در کمک به حفاظت از محیط زیست کشور آشنا شده و در ادامه با حضور در بخش‎های مختلف تحقیقاتی و گفت و گو با اعضای هیات علمی و محققان هر بخش از پروژه‎های در حال اجرا و دستاوردهای آنها مطلع شدند.

پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در خدمت محیط زیست و توسعه پایدار

دکتر نیراعظم خوش خلق سیما، رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در ابتدای این نشست با بیان این که پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با توجه به تجارب و توانمندی‎های بالای خود در زمینه‎های مختلف زیست فناوری می‎تواند به رفع بسیاری از مشکلات زیست‎محیطی کشور کمک کند تاکید کرد که فعالیت‎ها و پروژه‎های پژوهشگاه تماما در راستای حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار است و اساسا یکی از محورهای عمده ماموریت‎پژوهشگاه کاهش آلودگی‎های زیست‎محیطی است.

دکتر حسینی سالکده، معاون پژوهشی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی هم در سخنانی با اشاره به تاریخچه شکل‎گیری و توسعه این مرکز پیشروی تحقیقات زیست فناوری کشاورزی کشور گفت: پژوهشگاه در سال ۷۸ با ارتقای بخشی از موسسه تحقیقات اصلاح بذر در قالب موسسه تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی تشکیل شد و با توسعه فعالیت‎ها طی کمتر از دو دهه در حال حاضر علاوه بر پژوهشکده مرکزی مستقر در کرج که شامل بخش‎های مختلف تحقیقاتی است، پژوهشکده‎هایی تخصصی در حوزه‎های صنایع غذایی، بیوتکنولوژی جانوری، متابولیت‎های ثانویه و گیاهان دارویی در تبریز، رشت و اصفهان و واحدی تحقیقاتی در حوزه منابع طبیعی در مشهد دارد.

وی خاطرنشان کرد: فعالیت‎های پژوهشگاه در راستای اولویت‎های تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی بر رفع چالش‎های عمده بخش کشاورزی متمرکز شده است. در این راستا، ماموریت پژوهشگاه، تامین امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی کشور با غلبه بر چالش‎هایی چون تنش‎های محیطی، هزینه‎های تولید، آلودگی محیط زیست و ارتقای کمیت و کیفیت محصولات است.

حسینی سالکده تصریح کرد: رویکرد اصلی تحقیقات پژوهشگاه، عرضه دستاوردهای قابل تجاری سازی است و در این راستا به اثربخشی پژوهش‎ها توجه ویژه داریم.

وی در ادامه با اشاره به اهمیت مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته به عنوان یکی از موثرترین فناوری‎های بخش کشاورزی گفت: ارزش بازار جهانی محصولات تراریخته تنها از لحاظ سود حاصله برای شرکت‎ها بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار در سال است و سودی که از محل کشت این محصولات عاید کشاورزان می‎شود به مراتب بیشتر است چرا که این فناوری امکان می‎دهد که محصولات زراعی با هزینه کمتر و عملکرد ببیشتر تولید شوند.

ورشکستگی در انتظار کشاورزی، بدون فناوری

وی با اشاره به گسترش فزاینده سطح زیرکشت محصولات تراریخته در دنیا که به بیش از ۱۸۰ میلیون هکتار رسیده است اظهار داشت جای تاسف است در حالی که این فناوری با چنین پذیرش و گسترش وسیعی در سراسر دنیا مواجه شده و هر روز پیشرفت‎های بیشتری در زمینه انتقال ژن و تولید محصولات تراریخته صورت می‎گیرد هنوز عده‎ای در ایران علیه این محصولات که هنوز امکان تولید در کشور را هم نیافته‎اند جنجال به پا می‎کنند. مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته از انتقال یک ژن و ایجاد محصولی با یک صفت برتر به تدریج به انتقال چند ژن توسعه یافته است. مثلا تحقیقاتی برای تولید گیاهانی با ۴۰ درصد عملکرد بیشتر به روش انتقال چند ژن در حال انجام است که با به نتیجه رسیدن آن و مثلا کشت برنجی با ۴۰ درصد عملکرد بیشتر در آن کشور معلوم نیست برنجکاران ما به چه سرنوشتی دچار خواهند شد. در شرایطی که در مدت دو دهه سطح زیر کشت محصولات تراریخته از مرز ۱۸۰ میلیون هکتار گذشته چه طور می توان جلوی استفاده از این فناوری را در کشور گرفت؟

حسینی سالکده با تاکید بر این که در افق آینده گزینه‎ای جز استفاده از فناوری در مقابل ما نخواهد بود اظهار داشت: از ۱۰ سال قبل دانشمندان آمریکایی در تلاش‎اند گندمی تولید کنند که از ازت هوا به جای کود استفاده می‎کند و می‎تواند تحولی بزرگ در کشت این محصول، مصرف کود و … ایجاد کند و اگر نتوانیم به چنین فناوری‎هایی دست پیدا کنیم شانسی برای رقابت نخواهیم داشت و کشاورزی ما دچار ورشکستگی خواهد شد.

آسیب پذیری شدید کشاورزی ایران به دلیل عقب ماندگی در کاربرد فناوری

وی با هشدار نسبت به این که کشاورزی ایران به شدت از عقب ماندگی در فناوری در معرض تهدید است اظهار داشت: با توسعه فناوری‎هایی نظیر مهندسی ژنتیک در بخش کشاورزی روز به روز از هزینه‎های تولید محصولات کشاورزی در دنیا کاسته می شود در حالی که در ایران حتی هزینه آب مصرفی هم روز به روز بیشتر می‎شود. متاسفانه در کشور ما هنوز به فناوری به عنوان یک پدیده لوکس نگاه می‎شود در حالی که چاره‎ای نداریم که همسو با تمام دنیا از این فناوری‎ها در مقابله با چالش‎های روز افزون بخش کشاورزی نهایت استفاده را ببریم. در حالی که در ایران سر محصولاتی که نداریم یا به شدت کم داریم دعواست، روز به روز بر شتاب پیشرفت فناوری‎هایی از قبیل مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته در دنیا افزوده می‎شود. تصور کنید اگر برنج تراریخته که نزدیک به دو دهه از دستیابی به فناوری آن در کشور می‎گذارد از همان زمان امکان تجاری سازی را یافته بود چه اثرگذاری بالایی در عرصه برنج ایران داشت و متاسفانه مشابه همین بحث را در پنبه تراریخته هم داریم.

فناوری تمیز در خدمت محیط زیست

دکتر مامنی، رییس بخش نانوفناوری پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اظهار داشت: فناوری نانو که از آن به عنوان یک فناوری تمیز (کلین تکنولوژی) هم یاد می‎شود می‎تواند در رفع بسیاری از مشکلات بخش کشاورزی و همچنین کاهش آلودگی‎های زیست محیطی موثر باشد. فناوری نانو، اثربخشی و پایداری سموم و کودها را که در شرایط عادی نسبتا پایین هستند افزایش می‎دهد و در نتیجه مصرف سموم و کودها کاهش می‎یابد که به کاهش آسیب‎های زیست محیطی ناشی از مصرف این مواد نیز کمک می‎کند. پوشش‎دهی سموم طبیعی با فناوری نانو هم با افزایش پایداری سموم طبیعی در برابر نور خورشید باعث اقبال بیشتر کشاورزان به استفاده از این قبیل سموم کم خطرتر نسبت به سموم شیمیایی می‎شود.

وی افزود: تولید نانومواد از ضایعات کشاورزی مثل کاه و کلش برنج که معمولا کشاورزان برای خلاص شدن از آنها مبادرت به سوزاندن آن‎ها می‎کنند هم در کاهش آلاینده‎های زیست‎محیطی و آلودگی هوا موثر است. یکی دیگر از برنامه‎های ما که کمک شایانی به محیط زیست می‎کند استفاده از پتانسیل نانوجاذب‎های قابل بازیافت برای تصفیه آب است.

سازگاری کشاورزی با شرایط نامساعد محیطی با فناوری زیستی

دکتر بابک ناخدا، رییس بخش فیزیولوژی ملکولی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی هم با بیان این که هدف این بخش شناسایی مکانیسمهای سازگاری گیاهان با شرایط مختلف محیطی است اظهار داشت: امروزه به دلیل تغییر اقلیم با چالش های متعددی در عرصه کشاورزی مواجهیم به طوری که علاوه بر مشکل خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی، رتبه اول فرسایش خاک در دنیا را نیز داریم. نامساعد شدن روزافزون شرایط محیطی باعث شده که کشاورزان ما به دلیل مقرون به صرفه نبودن کشاورزی از روستاها  مهاجرت کنند. در بخش فیزیولوژی در تلاشیم با نگاهی چندجانبه به معضلات موجود ارقامی از گیاهان زراعی را که سازگاری بیشتری با شرایط نامساعد محیطی دارند شناسایی و به کشاورزان معرفی کنیم و همچنین با بررسی ژنوم آنها و شناسایی ژنهای موثر در صفات برتر از آنها در تولید گونه های زراعی با بهره وری اقتصادی بالاتر استفاده کنیم.

نجات گرسنگان با بازگشت فراموش شدگان انقلاب سبز

وی افزود: یکی دیگر از زمینه های فعالیت بخش فیزیولوژی ملکولی، احیای کشت گیاهان سودمندی از قبیل سورگوم و ارزن است که در پی انقلاب سبز کشاورزی، فراموش شده‎اند ولی مجبوریم در شرایط بحرانی کنونی به این منابع سنتی برگردیم. در این راستا کمپینی را برای معرفی این قبیل گیاهان به کشاورزان و صنایع غذایی آغاز کرده‎ایم و در تلاشیم ارقامی از این قبیل گیاهان را که در کشور نداریم با کمک سازمان‎های بین‎الملی وارد کنیم.

ناخدا خاطرنشان کرد: محصولات تولیدی از گیاهانی مثل ارزن مرواریدی و دم روباهی و سورگوم و … که به دلیل ارزش غذایی بالا به اسمارت فود معروفند خصوصا در بیماران خاص تا افراد دیابتی و مادران باردار و شیرده بسیار مفیدند.

وی افزود: پژوهشگاه همچنین در برنامه ای که با همکاری فائو برای احیای کشاورزی منطقه جازموریان و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیک آن در حال اجراست مشارکت دارد و در تلاشیم گیاهانی را که در صورت کشت در منطقه درآمدزایی بالاتری خواهند داشت شناسایی و به کشاورزان معرفی کنیم.

ناخدا افزود: از چند سال پیش به دنبال شناسایی گیاهان جایگزین متحمل به خشکی مثل درختچه‎های علوفه‎ای برای سازگاری کشاورزی کشور با شرایط بد اقلیمی هستیم. بحث کاهش کربن در دنیا کاملا جدی است به طوری که در برخی کشورهای اروپایی شرکت های خصوصی ای هستند که با تجهیزات خود دی اکسید کربن هوا را می گیرند و در کپسول هایی به گلخانه داران می فروشند که برای افزایش رشد گیاهان بسیار موثر است. بحث دیگر استفاده از گیاهان شورپسند است که با کشت گیاه سالیکورنیا شروع کرده ایم.

پاکسازی زمین های آلوده با کشت جایگزین

وی خاطرنشان کرد: پروژه کلان دیگری که داریم استفاده از گیاهان در پاکسازی زمین‎های آلوده است. با کشت برخی گیاهان علوفه‎ای و گل‎های زینتی در زمین‎های آلوده به فاضلاب و شیرابه‎ها مثل اراضی جنوب تهران می‎توان آنها را جایگزین مزارع سبزیجات کرد با این تفاوت که این گیاهان جایگزین آلودگی را در ریشه خود تجمع می دهند که مشکلی برای مصرف کننده ایجاد نمی‎کند.

دکتر مطهره محسن‎پور، عضو هیات علمی بخش مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی پژوهشگاه نیز که در غیاب دکتر قره یاضی، رییس بخش در نشست حاضر بود با اشاره به نقش مهندسی ژنتیک در تولید گیاهانی با صفات برتر گفت: گیاهانی در طبیعت وجود دارند که ویژگی‎های برتری نسبت به ارقام زراعی دارند یا در برابر آفات و شرایط نامساعد محیطی مقاومند. ما در مهندسی ژنتیک ژن‎های مرتبط با این صفات را در گیاهان وحشی شناسایی و به گیاهان زراعی مثل برنج منتقل می‎کنیم تا صفاتی مثل تحمل به خشکی در آنها ایجاد شود.

کاهش چشمگیر مصرف علف کش‎ها و آفت‎کش‎ها با کشت تراریخته‎ها

وی با اشاره به کشت محصولات تراریخته مقاوم به آفت یا متحمل به علف‎کش یا دارای صفات برتر دیگر در نزدیک به ۱۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی دنیا گفت: تجربه کشت این محصولات نشان‎دهنده کاهش قابل توجه مصرف ماده موثره آفت‎کش‎ها و علف‎کش‎ها است که خدمت بزرگی به حفظ سلامت و محیط زیست است.