کرسی آزاداندیشی و تفاوت آن با کرسی نظریه پردازی

ماهیت کرسی ها

حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر رشاد ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در خصوص کرسی های آزاداندیشی و تفاوت آن با کرسی های نظریه پردازی، معتقد است: کرسی علمی که به انواع کرسی های نظریه پردازی، نوآوری و نقد تقسیم می شود عبارت است از: مسند علمی ثابتی که برای حمایت از نظریه ها و نقدها و داوری دربارة آن ها تأسیس می شود، که نوعاً یکی از شخصیت های علمی نخبة موجه رشتة مربوط به آن کرسی، رئیس آن می شود و جمعی از صاحب نظران دارای رتبه در آن حوزه، شورای علمی و اعضای پیوستة آن کرسی می شوند. طیفی از صاحب نظران از دانشگاه ها و حوزه های علمیه مختلف، که نمی توانند ارتباط مستمر با آن کرسی داشته باشند به عنوان اعضای وابسته با هر کرسی همکاری می کنند.

اما کرسی ها گاه برای ارائه نظریات جدید تشکیل می شوند. در واقع به تعبیر دقیق تر، جلسات دفاع و داوری برای قضاوت و ارزیابی مدعاهای جدید تشکیل می شود؛ گاه صاحب نظری می گوید: من نظریه یا علمی جدید تأسیس کرده ام، یا یک نوآورده دارم که در حد نظریه نیست ولی جدید است، یا نقد جدیدی نسبت به نظریه ها، علوم و نظرات موجود دارم. با شرایطی اجلاسیه در حضور شورای داوری و کمیتة ناقدان تشکیل می شود؛ هر چند جلسه که لازم باشد، نظرات و پرسش ها مطرح می شود، نقدها انجام می شود، دفاع ها صورت می گیرد، تا این که جمع به کفایت مذاکرات علمی می رسند. در این هنگام جلسة محرمانه ای برای داوری با حضور اعضای داوران و بدون حضور ناقدان و صاحب نظر تشکیل می شود و قضاوت می کنند و می گویند این نظریه یا بالاتر از نظریه بود، یا پایین تر از آن بود، یا نقد بود. و هر کدام از این ها که بود چه امتیازی می شود به آن داد؟ یک نوآورده و یک مدعا ممکن است بین ۰ تا ۱۰۰ امتیاز را احراز کند؛ اگر امتیاز به ۶۰ رسید، مقبول قلمداد می شود. برای امتیاز بالای ۶۰ هم رتبة آن نظر را مشخص می کند.

اما کرسی های آزاداندیشی به نشست هایی می گویند که افراد برای اظهار نظرهای غیر متعارف خودشان در حضور جمع نخبه تشکیل می دهند. آنجا بنا نیست که داوری بشود و امتیاز داده شود و رتبه تعیین گردد، بلکه مجالی است برای ارائه نظرات مخالف و مغایر و متفاوت با نظرات شایع و رایج. پس ما در کرسی های آزاداندیشی شورای داوری و امتیازدهی نهایی نداریم. اما کمیته های ناقد داریم؛ ناقدانی وجود دارند که نظریات فرد را نقد می کنند.

کرسی های مناظره هم کرسی هایی است که دو صاحب نظر در تقابل با یکدیگر، به مواجهه علمی حضوری می پردازند و حرف های متفاوتشان را با هم رد و بدل می کنند و همدیگر را نقد می کنند تا هر کس که توانست، نظریات خودش را به کرسی اثبات برساند. البته کرسی های مناظره، هم شورای داوری دارد و هم کمیتة ناقدان.

در خصوص جایگاه کرسی ها، کرسی ها از یک نظر دو نوع هستند: کرسی های علمی و کرسی های ترویجی. کرسی های علمی، جلساتی هستند که برای دفاع و داوری راجع به یک نظر جدید، چه ایجابی و چه سلبی، تحت حمایت هیئت حمایت از کرسی های نظریه پردازی و در چارچوب فرآیند مصوب تشکیل می شود، که اگر تشکیل شد آثار حقوقی بر آن مترتب است؛ در ارتقای اعضای هیئت علمی مؤثر است؛ در این که احیاناً بنیاد ملی نخبگان امتیازاتی قائل شود و خدماتی را ارائه کند؛ و او را به جشنواره های علمی بین المللی مثل جشنوارة فارابی معرفی کند و جایزه بدهد و سایر آثار حقوقی که به آن کرسی و جشنواره تعلق دارد، بر آن مترتب شود مؤثر است.

اما کرسی ها و اجلاسیه های ترویجی همان طور که از اسمش پیداست، صرفاً جنبة ترویجی دارد و بیش تر برای نشاط علمی و ایجاد فضای باز برای ارائه نظرات رقیب و مخالف و متفاوت تشکیل می شود و آثار حقوقی بر آن مترتب نیست.

مقام معظم رهبری، بعد از قضایای اخیر، در جلسه ای که با دانشجویان و بعد هم با اساتید داشتند، گفتند که کرسی های آزاد فکری را در دانشگاه برگزار کنید. به نظر می رسد که کرسی های برگزار شده در مورد موضوعات اخیر و موضوعات سیاسی پیش پا افتاده بود. این یک مقدار با آن کرسی های نظریه پردازی متفاوت است.

این کرسی ها، خود اصالت دارند!

حجت الاسلام دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، درباره تعریف و ویژگی های کرسی های آزاد فکری در دانشگاه ها و تفاوت بین کرسی های آزاد فکری، آزاد اندیشی و نظریه پردازی، معتقد است: اصل برگزاری کرسی های آزاد اندیشی، حتی اگر شما دنبال هدف دیگری هم نباشید، خودش اصالت دارد. برای اینکه اگر نشست هایی برگزار نشود و موافقین و مخالفین پیرامون موضوعات مختلف به بحث و گفتگو نپردازند، این ها به صورت عقده ای در دل و ذهنشان می ماند، و نتیجه اش یکسری آثار و پیامدهای غیر اخلاقی و غیر علمی است. بنابراین اصل کرسی های آزاد اندیشی خیلی موضوعیت دارد. لذا من تأکید دارم که هم در حوزة اساتید و هم در حوزة دانشجویان، هر دو جداگانه این کرسی ها برگزار شود.

اصولاً کرسی های آزاد اندیشی چیزی غیر از کرسی های نظریه پردازی است. در کرسی های نظریه پردازی، یک صاحب نظریه می خواهد حرف جدیدی بزند و گرهی را باز کند، و به تعبیری علم را یک قدم جلو ببرد؛ یعنی ادعایش این است. ولی ممکن است این ادعا در جمع کمیتة داوران رد شود.

ولی در کرسی های آزاد اندیشی فرد نمی خواهد نظریه جدید بدهد. حرفی که دیگران از قبل گفته اند را می خواهد تکرار کند. این کرسی ها بیشتر مباحثه و گفتگو هستند تا نظریه پردازی، در این گفتگو ممکن است برخی حقایق روشن شود و برخی مطالب نفی و رد یا اثبات گردد. مثلا فرض کنید بحث ولایت فقیه به عنوان موضوع یکی از جلسات مطرح شود. این طور نیست که حالا در این زمینه حرف جدیدی زده شود. ممکن است همان حرف های قبلی تکرار شود، اما مخاطبی که ناظر بحث است و اطلاعات کمی دارد، متوجه می شود که باید مطالعات بیشتری داشته باشد و بحث، عمیق تر از تصور او بوده است؛ و در مقام داوری هم با احتیاط بیشتری قدم برمی دارد.

بنابراین کرسی های آزاد اندیشی یعنی برگزاری نشست های گفتگو. اما کرسی های نظریه پردازی یعنی برگزاری نشست هایی برای رسیدن به یک نظریة نو و باز شدن گرهی فکری که تا به حال هیچ متفکری آن را باز نکرده است.

ابتدایش آزاد اندیشی و انتهایش نظریه پردازی است

دکتر محمدصادق کوشکی، پژوهشگر و استاد دانشگاه، نیز در پاسخ به پرسش از ماهیت و نیز تفاوت این کرسی ها، گفت: بحث نظریه پردازی وقتی معنا دارد که کسی بعد از مدت زیادی کار فکری به نظریه ای خاص در یک حوزه رسیده است و این مستلزم یک کار طولانی می باشد. حالا این استاد و صاحبنظر نظریه ای که به آن رسیده است را در بین اساتید و صاحب نظران مطرح می کند، این نظریه نقادی می شود و بعد به عنوان یک نظریه جا می افتد. این امر اختصاص به علوم انسانی ندارد و می تواند در هر رشته دیگری نیز باشد.

اما بحث آزاد اندیشی، یک حالتی است که می تواند برای همه اعم از دانشجو و استاد باشد؛ و موضوعش معمولاً در حوزه های علوم انسانی و مسائل اعتقادی و سیاسی است و بحث، طرح موضوع و طرح ایده است، در حالی که نظریه پردازی کار متخصصین است. بحث آزاد اندیشی در دانشگاه ها می تواند به مناسبت خاصی بستگی داشته باشد؛ مثلاً ایام خاص سیاسی. برای ورود به این بحث ها مقدمات خاصی نیاز نیست. در حالی که در کرسی های نظریه پردازی فرد باید کارشناس و متخصص و صاحب نظر باشد. این تفاوت نظریه پردازی و آزاد اندیشی است.

این که چرا رهبری روی این قضیه تأکید داشته؛ اولاً این که این را فقط رهبر تأکید نکردند. در پیام پذیرش قطعنامه تأکید حضرت امام(ره) به این قضیه را می بینیم. حضرت امام در پیام قطعنامه و یا پیام هایی که بعد از آن در سال ۶۷ دادند، تأکید زیادی به بحث آزاد اندیشی و بحث احیای تولید علم داشتند. امام در پیام قطعنامه می گویند مبارزه علمی برای جوانان، زنده کردن روح جستجو و کشف واقعیت هاست. از این زنده کردن روح جستجو و کشف واقعیت ها در واقع بحث آزاد اندیشی شروع می شود و در تخصصی ترین حالتش به نظریه پردازی می رسد. این که علت تأکید امام(ره) و بعد از ایشان رهبری در این قضیه چه بوده است، این است که ملتی که می خواهد به تمدن سازی برسد، یعنی بتواند نیازهای خود را با استفاده از توانمندی هایش بر طرف سازد، قاعدتاً باید مهم ترین ابزارش برای این کار قدرت فکری اش باشد. اگر قرار است ما به یک نظام قدرتمند تبدیل شویم، نظامی که می خواهد زمینه ساز ظهور باشد، باید بتواند در مرحلة اول نیازهای خودش و بعد نیازهای بشریت را پاسخ دهد. این پاسخگویی جز با تولید علم به دست نمی آید. تولید علم هم یک طیف است که ابتدای آن بحث آزاد اندیشی و انتهای آن نظریه پردازی است.

خود را درگیر اصطلاحات نکنیم!

حجت الاسلام والمسلمین محسن غرویان، استاد حوزه، در مورد تفاوت کرسی های آزاداندیشی با نظریه پردازی ابراز کرد: کرسی های آزاداندیشی با نظریه پردازی تفاوت ماهوی ندارد و ماهیت آن یکی است؛ بلکه آزاداندیشی مقدمه نظریه پردازی است، بنابراین نباید خود را درگیر اصطلاحات کنیم.

وی با بیان اینکه کرسی های نظریه پردازی در حوزه آغاز شده است، افزود: در این کرسی ها نباید منطق، استدلال، هیجان و احساس بر تعقل و برهان غلبه داشته باشد، موضوعات و مباحث را نباید سیاسی کنیم و همه را وارد جناح بندی های سیاسی نبریم بلکه اجازه دهیم افراد ایده های نو و جدید خود را در فضای علمی بیان کنند. استاد حوزه علمیه قم با اشاره بر غلبه منافع کرسی ها، به خطرات و آسیب های آن تأکید و عنوان کرد: خطرات این است که نتوانیم هیجانات و احساسات پس از برگزاری کرسی ها را کنترل کنیم و این خود منجر به درگیری هایی شود.

وی نقش کرسی های آزاداندیشی را در توسعه کشور مهم و اساسی ارزیابی و خاطرنشان کرد: توسعه محصول علم است و تا علم و آگاهی توسعه پیدا نکند ما توسعه سیاسی، اقتصادی و صنعتی نخواهیم داشت. غرویان ادامه داد: همه اینها مشروط به باز شدن اندیشه ها و افکار است و این کرسی ها، توسعه بینش، تفکر و اندیشه را تأمین کرده و به دنبال آن توسعه در علم و تکنولوژی و سایر امور را به وجود می آورد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی حوزه