بیش از 80 درصد مبارزه با آفات به کرم ساقه خوار برنج اختصاص دارد

عضو هیات علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی:

بیش از 80 درصد مبارزه با آفات به کرم ساقه خوار برنج اختصاص دارد

رئیس بخش مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی با بیان این که بیش از 80 درصد مبارزه با آفات به کرم ساقه خوار برنج اختصاص دارد، گفت: اگر 90 درصد سطح زیر کشت برنج به برنج تراریخته اختصاص یابد، علاوه بر منافع حاصل از اثرات مفید زیست محیطی و ارتقای سطح سلامت جامعه بیش از هزار میلیارد تومان به دلیل افزایش عملکرد و حذف سموم صرفه جویی در هزینه ها در پی خواهد داشت.

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از ایسنا، دکتر مطهره محسن‌پور که در نشست مرور جنبه های فنی، اقتصادی و ایمنی زیستی محصولات مهندسی ژنتیک گیاهی ایران در کرمان سخن می‌گفت، خاطرنشان کرد: برنج تراریخته تولید ایران برنجی مقاوم به آفت است. یکی از مشکلات اساسی شالیکاران با وجود زحمات زیادی که کشت برنج دارد، کرم ساقه خوار برنج است. از آنجا که این آفت درون ساقه برنج تخم گذاری می کند، برای مبارزه با آن باید از سمومی استفاده شود که دارای قدرت نفوذ به ساقه باشند و بتوانند به صورت سیستمیک وارد گیاه شوند. این در حالی است که سموم سیستمیک می توانند به دانه هم نفوذ کنند و خطراتی را برای خود کشاورزان از نظر سم پاشی و همچنین برای مصرف کنندگان از نظر باقی مانده سم در محصول داشته باشند. این سم پاشی ها همچنین از جنبه های محیط زیستی و اقتصادی نیز زیان آفرین است.

وی با بیان این که طبق آماری که چند سال قبل توسط مهندس جلیل بهجتی قائم مقام سازمان حفظ نباتات اعلام شده بیش از 80 درصد مبارزه با آفات به کرم ساقه خوار برنج اختصاص پیدا می کند، اظهار داشت: یک سئوال اساسی این است که چرا ضرورت دارد که برای رفع مشکل کرم ساقه خوار برنج از مهندسی ژنتیک استفاده شود و چرا از روش های دیگر استفاده نمی کنیم؟ در واقع بیوتکنولوژیست ها تنها مهندسی ژنتیک را مدنظر ندارند و همه روش ها را در کنار هم می پذیرند. آنها حتی سم را در جای خود یک تکنولوژی موثر می دانند. باید بررسی کنیم که آیا روش های دیگری برای این کار وجود نداشت؟ آیا نمی توان از تلاقی های بین گونه ای و درون گونه ای استفاده کرد و چرا از سم پاشی باید کمتر استفاده کرد؟

محسن پور با بیان این که روش های دیگر اصلاح نباتات برای تولید برنج اصلاح شده‌ای که مقاوم به کرم ساقه خوار برنج باشد، موفق نبوده است، اظهار داشت: تمام تلاش های جهانی انجام شده برای یافتن حتی یک مورد از مقاومت به این آفت در بین 120 هزار نمونه مختلف برنج و گونه های خویشاوند آن که در بانک های ژن و موسسات تحقیقاتی بین المللی برنج وجود دارند، بی نتیجه بوده است. لذا، تابه حال تنها راه مبارزه با این آفت خسارت زا، استفاده از سموم شیمیایی خطرناکی نظیر دیازینون بوده است. گزارش های زیادی مبنی بر ایجاد بیماری ها و مسمومیت های ناشی از مصرف سم وجود دارد و حتی این سموم می توانند آثار طولانی مدتی را به جای بگذارند.

وی با اشاره به تولید اولین برنج تراریخته جهان توسط محققان ایرانی در سال 1993 اظهار داشت: در آن زمان هنوز محصولات تراریخته در جهان کشت نمی شدند. پس برنج تراریخته ای که ارزش اقتصادی داشته باشد را برای اولین بار ایرانیان تولید کردند. منشا مقاومت به آفت از باکتری باسیلوس تورینجینسیس که یک آفت کش طبیعی است گرفته شده است. این باکتری حاوی پروتئین بی‌تی می باشد که در معده میانی حشره دارای گیرنده است و شرایط قلیایی معده آن ها باعث فعالیت پروتئین بی‌تی می شود. توجه به یک نکته، بسیار مهم است که گیرنده های پروتئین بی‌تی در دستگاه گوارش سایر موجودات از جمله انسان وجود ندارد و از طرف دیگر شرایط معده انسان اسیدی است؛ لذا این پروتئین هیچگونه ضرری برای انسان و سایر موجودات غیرهدف ندارد.

محسن پور خاطرنشان کرد: آزمایش‌های بسیار زیادی در رابطه با امنیت زیستی پروتئین بی‌تی برای انسان و سایر موجودات خونگرم انجام شده است. اساسا قبل از انتقال پروتئین به گیاه و استفاده به عنوان آفت کش، آزمایشات زیادی بر روی موجودات مختلف انجام می شود. یکی از این موجودات موش است که مقادیر فراوانی پروتئین بی‌تی در بازه های زمانی مختلف، طی آزمایشات استاندارد به خورد آن داده شده است و هیچگونه اثر سمیت مستندی گزارش نشده است. علاوه بر این مهندسی ژنتیک قبل از اینکه وارد کار شود، عدم سمیت زایی ژن و پروتئینی را که می خواهد انتقال دهد بررسی می کند. همچنین آنالیزهای بیوانفورماتیک می تواند احتمال حساسیت‌زایی و آلرژی‌زایی را برای انسان محاسبه کند. حتی روش هایی وجود دارد که به صورت شبیه سازی شده می توان پروتئین را با آنزیم های معده به قطعات کوچکتر تقسیم کرد و آلرژی زا بودن این قطعات را نیز مورد بررسی قرار داد.

وی تصریح کرد: تمام این آنالیزها نشان دهنده عدم سمیت‌زایی و حساسیت‌زایی پروتئین بی‌تی برای انسان بوده است. با اینحال و با وجود مستندات متقن فراوان در رابطه با ایمنی پروتئین بی‌تی، برنج تراریخته ایرانی به نحوی مهندسی شده است که پروتئین بی‌تی به هیچ عنوان در دانه برنج تولید نمی شود. پروتئین بی‌تی در برنج تراریخته ایرانی فقط در بافتهای سبز گیاه که به مصرف حشره آفت می رسند، تولید می شود. بنابراین، پروتئین بی‌تی در گیاه برنج تراریخته ایرانی فقط در بافت سبز تولید می شود و انسان اصلا در معرض آن قرار نمی گیرد. این یک روش بسیار موثر برای به صفر رساندن احتمال هر گونه ریسک برای سلامت مصرف کننده است.

رئیس بخش مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی خاطرنشان کرد: در مواردی گفته می شود که کاشت برنج تراریخته باعث بروز مقاومت در آفت کرم ساقه خوار برنج می شود. این طور گفته ها ناشی از عدم اطلاع افراد از روش های بسیار موثری است که به ما کمک می کنند که از بروز مقاومت در جمعیت آفت ممانعت کنیم. روش هایی مانند استراتژی پناهگاه یا هرمی کردن چند ژن مقاومت مختلف در یک گیاه که به طور بسیار موثری مانع از بروز مقاومت در آفت می شوند.

وی گفت: بعد از تولید این برنج، سال ها آزمایشات مزرعه‌ای انجام شده است. پروژه های زیادی از قبیل بررسی اثر برنج تراریخته حاوی پروتئین بی‌تی بر روی حشرات مفیدی همچون زنبور پارازیت و سن شکارگر انجام شده است. اثبات شده است که موجودات غیر هدف از قبیل پروانه ها، کفشدوزک ها و سنجاقک ها به راحتی در مزارع برنج تراریخته بی‌تی زندگی و تغذیه می کنند و هیچ آسیبی به آنها نمی رسد. علاوه بر این، آزمایشاتی برای ارزیابی سلامت برنج تراریخته از قبیل ارزیابی تاثیر برنج تراریخته مقاوم به آفت (طارم مولایی) بر روی رشد پارامترهای شیمیایی خون و جوجه های گوشتی در ایران صورت گرفته است و نهایتا سلامتی این برنج تایید شده است.

محسن پور خاطرنشان کرد: پایان نامه های بسیاری نیز بر روی برنج تراریخته انجام شده است که یکی از آنها تایید بی خطر بودن کشت برنج طارم مولایی تراریخته بر روی میکروبهای خاک می باشد. بیش از 15، 20 سال این برنج تحت آزمایشات مختلف قرار گرفته است. یکی از این آزمایشات آزمایش این‌همانی است که ترکیبات دو گیاه تراریخته و غیر تراریخته را مورد مقایسه قرار می دهد. پایداری صفت مقاومت به آفت در این برنج تا 17 نسل به اثبات رسیده است!

وی گفت: به لحاظ امنیت اقتصادی، تولید این برنج سهم بسزایی در خودکفایی کشور خواهد داشت. ما وارد کننده عمده برنج از کشورهایی نظیر هند، پاکستان، آرژانتین و … هستیم. حدود 355 میلیون دلار از هند و 109 میلیون دلار از پاکستان واردات برنج داشته ایم. اگر فقط 10 درصد سطح زیر کشت برنج کشور را به برنج تراریخته اختصاص دهیم و فقط 10 درصد افزایش عملکرد داشته باشیم، چیزی در حدود 36 میلیارد تومان می توانیم صرفه جویی در هزینه ها داشته باشیم.  

از طرف دیگر برای تولید برنج تراریخته فقط مقاومت به آفت مدنظر نیست. اکنون محققان روی برنج های تراریخته ای کار می کنند که تولید مواد دارویی را داشته باشند. به عنوان مثال تولید سرم آلبومین انسانی در برنج تراریخته. از موارد دیگر می توان به بهبود خواص تغذیه ای اشاره کرد که برنج های حاوی ویتامین A و بتاکاروتن تولید شده اند و همچنین برنج های مقاوم به خشکی که با تغییر در ساختار ریشه برنج با استفاده از ژن های گونه های وحشی برنج تولید می‌شوند.

محسن پور در پایان ابراز امیدواری کرد که عزم ملی باعث شود تلاش دانشمندان ما برای تولید ملی محصولات تراریخته که در جهت کاهش زحمات و سختی های کشاورزان می باشد، موثر و مفید واقع شود.

منبع: ایسنا