بیوتکنولوژی یک علم راهبردی و ابزاری جهت نیل به توسعه پایدار

دکتر الهام باقری راد*- توسعه پایدار، توسعه ای همه جانبه در کلیه بخش ها است، که در عین انجام کلیه فعالیت ها، کم ترین آسیب زیست محیطی به منابع مورد استفاده وارد شود. به طور کلی توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی متمرکز شده است، تفاوت های اساسی دارد. توسعه پایدار از حدود اقتصادی صرف فراتر رفته و عوامل اجتماعی اعم از تغذیه، بهداشت، شرایط زندگی و تمامی ابعاد فرهنگی و معنوی فردی مانند خلاقیت، کیفیت زندگی و حقوق اولیه انسان را در بر می گیرد.

گستردگی کاربرد زیست فناوری و بیوتکنولوژی در قرن حاضر به حدی است که اقتصاد، بهداشت، درمان، محیط زیست، آموزش، کشاورزی، صنعت، تغذیه و سایر جنبه های زندگی بشر را تحت تاثیر شگرف خود قرار خواهد داد، به همین دلیل اندیشمندان جهان قرن بیست و یکم را قرن بیوتکنولوژی نام گذاری کرده اند، به عبارت دیگر فناوری های نوین به خصوص بیوتکنولوژی را به عنوان یکی از ابزارهای کاربردی جهت رسیدن به توسعه پایدار معرف کرده اند. از آنجا که کاربردهای بیوتکنولوژی در …



بیوتکنولوژی یک علم راهبردی و ابزاری جهت نیل به توسعه پایدار


توسعه پایدار، توسعه ای همه جانبه در کلیه بخش ها است، که در عین انجام کلیه فعالیت ها، کم ترین آسیب زیست محیطی به منابع مورد استفاده وارد شود. به طور کلی توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی متمرکز شده است، تفاوت های اساسی دارد. توسعه پایدار از حدود اقتصادی صرف فراتر رفته و عوامل اجتماعی اعم از تغذیه، بهداشت، شرایط زندگی و تمامی ابعاد فرهنگی و معنوی فردی مانند خلاقیت، کیفیت زندگی و حقوق اولیه انسان را در بر می گیرد.

گستردگی کاربرد زیست فناوری و بیوتکنولوژی در قرن حاضر به حدی است که اقتصاد، بهداشت، درمان، محیط زیست، آموزش، کشاورزی، صنعت، تغذیه و سایر جنبه های زندگی بشر را تحت تاثیر شگرف خود قرار خواهد داد، به همین دلیل اندیشمندان جهان قرن بیست و یکم را قرن بیوتکنولوژی نام گذاری کرده اند، به عبارت دیگر فناوری های نوین به خصوص بیوتکنولوژی را به عنوان یکی از ابزارهای کاربردی جهت رسیدن به توسعه پایدار معرف کرده اند. از آنجا که کاربردهای بیوتکنولوژی در کلیه شئونات زندگی بشر نقش آفرین شده است می توان حدس زد در آینده نزدیک کنار اکثر نام های رایج علوم و فنون یک کلمه « بیو » یا « بیوتک» هم اضافه شود، بی شک در آینده نیز گستره نفوذ این صنعت فراگیر و جایگاه و نقش آن در سرنوشت انسان ها بیشتر خواهد شد. بنابراین بیوتکنولوژی علاوه بر این که می تواند ابزار مناسب و قدرتمندی برای دستیابی به توسعه پایدار به شمار آید، ابزار و اهرم قدرتمندی برای تسلط هرچه بیشتر کشور های مجهز به این صنعت بر سایر کشورها نیز محسوب می شود. بیوتکنولوژی بدون هیچ تردیدی نقش اساسی در توسعه اقتصادی کشورهای جهان ایفا کرده است، از این رو هرگونه ضعف در دستیابی و استفاده از این علم تبعات وخیمی را برای کشور به دنبال خواهد داشت.

در باب اهمیت دستیابی به فناوری نوین ذکر این نمونه کافی است که رییس جمهوری اسلامی ایران، امسال در فصل اول اجرای برنامه ششم توسعه سه دانش فن آوری اطلاعات، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی را در اولویت برنامه های پژوهشی کشور و به نوعی راهگشای توسعه فن آوری ایران در زمینه علوم روز دنیا ذکر کردند. به عبارت دیگر اولویت بخش تحقیقات و پژوهش کشور به این نیاز مبرم اختصاص داده شده است. بیوتکنولوژی یا فنآوری زیستی علمی است شامل مجموعه ای از علوم انتخابی که بر روی خواص سلول ها، انتقال مولکولهای زیستی DNA و پروتئینها جهت تولیدات زیستی و همسوی با حفظ و حراست از تنوع زیستی گام برمی دارد. در قرن بیست و یکم با افزایش بی رویه جمعیت جهان و به طبع آن مشکلات پیش آمده این علم نقش خود را برای رسیدن به ثبات اقتصادی, اجتماعی و توسعه پایدار و همچنین حفظ محیط زیست بیش از پیش نمایان می سازد. در عرصه های مختلف فنآوری زیستی (پزشکی و داروسازی، جانوری، صنعتی، گیاهی، محیط زیست، دریایی و …) شاخه کشاورزی آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم در چهار زمینه مهم به جلوگیری از فرسایش خاک، اصلاح کیفیت آب، بهبود کیفیت هوا و افزایش تنوع زیستی به محیط زیست ما سود می رساند. از نمونه های بارز این مواد، شناسایی و انتقال ژنهای مقاومت به تنشهای محیطی جهت کشت گیاهان در مناطق غیرمستعد، ژنهای مقاومت به آفات جهت کاهش و حتی عدم استفاده از سموم، ژنهای کنترل و بهبود عملکرد محصول جهت افزایش تولید بدون استفاده از واحد سطح بیشتر آب و سایر نهاده ها (محصولات زراعی تراریخته)، ژنهای کلون شده ناقل فسفات و ژنهای مشابه به منظور تثبیت ازت و جذب فسفر، پتاسیم و کاهش نیاز گیاه به کودهای شیمیایی، کشت بافت و سلولهای گیاهی به جهت تولید گیاهان عاری از ویروس و بیماری و تکثیر گیاهان در شرف انقراض در جهت حفظ تنوع زیستی و نیز تولید کودهای زیستی حاصل از باکتریهای پیش برنده  (PGRP)و کودهای محتوی پروتئینهای کریستالی B به جهت عدم استفاده از کودهای شیمیایی و اثرات سوء آنها را نام برد. این در حالیست که با توجه به تغییرات شدید اقلیمی و کاهش منابع پایه زیستی در دنیا و از طرفی ابراز علاقه دولتهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان در سرمایه گذاری و بهره برداری از محصولات تراریخته به عنوان یکی از شاخه های فنآوری زیستی، متاسفانه سطح زیرکشت و تولیدات اینگونه محصولات در ایران پا فراتر از آزمایشگاه ها، گلخانه ها و مزارع آزمایشی نگذاشته است و ناباورانه گاهی حتی پیشنهاد می شود که آزموده های کشورهای توسعه یافته و دارای رتبه این محصولات را باز هم بیازماییم، تا پیشرفتمان را به تعویق و تعلیق بیاندازیم!!! طبق آمار سطح زیرکشت جهانی (فقط 18 کشور) محصولات تراریخته به بیش از هفتاد میلیون هکتار رسیده است و در حال حاضر هفت میلیون نفر در حال کشت و زرع با محصولات تراریخته بوده و سود عاید از آن به 4/75 میلیارد دلار می رسد.

سخن آخر اینکه کاربرد وسیع بیوتکنولوژی در بخش های مختلف نشانگر گستره وسیع این علم می باشد به طوری که، دور ماندن از دستاوردها و توانمندی های این فناوری را می توان معادل از دست رفتن استقلال ملی و وابستگی گسترده به سایر کشورها و عدم توسعه یافتگی دانست. اگر چه تا چندین سال قبل شدت عقب ماندگی ما در این رشته با جهان پیشرفته زیاد نبوده است ولی این شدت به سرعت رو به فزونی است. این در حالی است که ارزش توسعه فناوری زیستی در کشور به قدری زیاد است که باید هر چه سریع تر با برنامه ریزی و سرعت مناسب، این فناوری را توسعه دهیم؛ در غیر این صورت با توجه به اقتصاد تک محصولی وابسته به نفت در آینده دچار چالش های عظیمی خواهیم شد که لطمات جبران ناپذیری را برای کشور به دنبال خواهد داشت. به علاوه بیوتکنولوژی می تواند محافظ زیست در جهت توسعه ای پایدار باشد، با این وجود ارزیابی زیست محیطی بر پایه عملکرد بیوتکنولوژی در جهت تکامل توسعه، امری انکار ناپذیر است و لازم است اقداماتی در زمینه ارزیابی بیوتکنولوژی محیط زیست که از اصول اولیه توسعه پایدار است، صورت گیرد.

* متخصص بیولوژی

منبع: ابتکار


ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.