چالش ها و فرصت های تولید بذر در ایران

صنعت بذر در جهان صنعتی بزرگ و روبه رشد و با گردش مالی زیاد است. صنعت تولید بذر صیفی و سبزی به دلیل قابلیت اشتغال زایی و بهره وری اقتصادی زیاد در ایران هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تولید بذر صیفی و سبزی در تمام دنیا در انحصار تعداد محدودی از شرکت های چند ملیتی است.

تقریبا یک چهارم محصولات کشاورزی تولید شده در کشور محصولات سبزی و صیفی است. شدیدترین وابستگی در ایران در حوزه سبزی و صیفی است. به طوری که تقریبا تمام بذور سبزی و صیفی خارجی و وارداتی است. برای کشت سبزی و صیفی نیاز به2500 تن بذر است که 1500 تن از خارج وارد کشور می شود. طبق آمار رسمی کمرگ ایران از کشور افغانستان 2000 هزار تن بذر وارد کرده که دارای قیمت و کیفیت پایین است. بذرهای گران قیمت از کشورهای سوئیس، امارات، آمریکا، فرانسه و لبنان وارد می شود. طبق آمار، 25 درصد از بذور وارداتی هیبرید و 75 درصد بذور وارداتی op است. سطح زیر کشت سبزی و صیفی در کشور 900 هکتار است. این محصولات در مجموع عملکردی معادل 26 میلیون تن در هکتار دارند. برای واردات بذر صیفی و سبزی نیاز به اخذ مجوز از وزارت کشاورزی نیست و رعایت اصول قرنطینه برای واردات بذر کفایت می کند.

نقش بذور اصلاح شده در افزایش عملکرد غیرقابل انکار است. مهمترین فاکتور برای تولید بذر ژنتیک است. از انواع بذور می توان به بذرهای بومی کشاورزان، بذرهای اصلاح شده op، ارقام خالص گیاهان دگرگشن و بذور هیبرید اشاره کرد.

یکی از کارکردهای بانک ژن وارد کردن بذرها به چرخه اصلاح است. چرخه تولید بذر در ایران ناقص است و ارتباطی بین بانک ژن و اصلاح گرها وجود ندارد.اصلاح گرها در ایران به دلیل دسترسی به منابع ارزان ذخایر ژنتیکی علاقه ای به استفاده از ذخایر ژنتیکی بانک ژن ندارند. در نتیجه شرکت های وارد کننده بذر در ایران گردش مالی نزدیک به 120 میلیون دلار دارند.

هزینه زیاد تولید رقم و حفاظت از ارقام، تقاضای نامعلوم بازار، تاثیر اقلیم روی تولید بذور، سیاست ها و قوانین سخت گیرانه مراکز ثبت ارقام از عواملی است که باعث سخت تر شدن تولید بذور سبزی و صیفی می شود.

طبق مطالعه ای که در آمریکا صورت گرفته نگهداری و تلاقی ارقام گندم تا نسل دهم حدود یک میلیون و صد و هشتاد هزار دلار هزینه دارد. در ایران مشکلات ویژه دیگری بر سر راه تولید بذر صیفی و سبزی وجود دارد که باعث شده کشور نتواند هیچ بذر صیفی و سبزی تولید کند. از جمله این مشکلات می توان به عدم تداوم تحقیقات سبزی و صیفی در مجموعه تحقیقات کشاورزی، سیاست های نادرست وزارت جهاد کشاورزی در توجه بیش از حد به محصولات استراتژیک مانند گندم، ذرت و برنج که ناشی از تعریف غلط از امنیت غذایی است، سواد پایین اصلاح نباتات در تشکیلات باغبانی، قرار نگرفتن صیفی و سبزی در چرخه اصلاح نبات در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، عدم ارتباطات با مراکز بین المللی مربوط به اصلاح سبزی و صیفی اشاره کرد.

پذیرش نیاز کشور به تولید بذر صیفی و سبزی در میان سیاستگذاران، باورپذیری امکان تولید بذر در کشور، تشکیل شرکت های واقعی دانش بنیان در زمینه تولید بذر با دارا بودن سطح بالای دانش اصلاح نباتات، توجه دانشگاه ها به روش های نوین تولید بذر، ایجاد زیرساخت های لازم برای تولید بذر، دسترسی شرکت های دانش بنیان به منابع ژنتیکی، فراهم کردن ژرم پلاسم کافی، ارتباط و همکاری با شرکت های بزرگ در زمینه تولید بذر و وارد کردن دانش فنی تولید بذر، توجه به امکانات بومی از الزامات تولید بذر صیفی و سبزی در ایران هستند که با استفاده از دانش نوین به ایجاد صنعت قوی تولید بذر می انجامد.

دکتر محمد جعفرآقایی- عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات باغبانی