رئیس موسسه تحقیقات اصلاح و تههی نهال و بذر در گفت و گوی اختصاصی با مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران:

به نژادگری هدف مشترک اصلاح نباتات سنتی و مدرن است

دکتر گودرز نجفیان، رئیس موسسه تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر به نژادگر گندم است که از سال 92 ریاست موسسه تحقیقاتی اصلاح و تهیه نهال و بذر را بر عهده داشته است. وی در سال 95 برای انجام فعالیت های اثر گذار در زمینه امنیت غذایی و تولید محصولات استراتژیک موفق به دریافت لوح تقدیر از رئیس جمهور شده است. پانزدهمین کنگره ملی زراعت و اصلاح نباتات در روزهای 13 تا 15 شهریور در سالن همایش های موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج برگزار خواهد شد. به همین مناسبت با دکتر گودرز نجفیان رئیس موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر به گفت و گو نشسته ایم.

**لطفا ابتدا از سابقه علم اصلاح نباتات در ایران و وضعیت کنونی آن بفرمایید.

قبل از سال ۱۳۰۰ مدرسه عالی مظفری در قریه دودانگه تاسیس شد مدتی فعالیت کرد و آموزش کشاورزی را شروع کرد و در سال ۱۳۰۹ مدرسه عالی فلاحت در محل کنونی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در کرج تاسیس شد و شروع به کار کرد. همزمان اساتیدی که آنجا تدریس می کردند مثل احمد حسین عدل، شروع به جمع آوری بذر کردند با این هدف که ارقام اصلاح شده را به کشاورزان بدهند و با کشت آنها بتوانند بهره وری را افزایش دهند. در سال‌های 1311 تا 1314 آزمایشات بر روی عملکرد در گروه غلات و محصولات مختلف شروع شد. بنگاه اصلاح بذر چغندرقند تاسیس شد. ولی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر به واسطه جدا شدن مدرسه فلاحت از وزارت کشاورزی آن زمان و الحاق آنها به دانشگاه تهران تاسیس شد. در سال ۱۳۲۷ بنگاه اصلاح بذر توسط وزارت کشاورزی آن زمان تاسیس شد. در سال ۱۳۳۸ قانون تاسیس موسسه اصلاح بذر در مجلس آن زمان تصویب شد. موسسه اصلاح بذر به  شکل کنونی از سال ۱۳۳۸ ایجاد شده است. قوی‌ترین دپارتمان آن دپارتمان غلات بود. به تدریج دپارتمان های دانه های روغنی و ذرت علوفه و سبزی و صیفی و حبوبات باغبانی اضافه شد. در آن سال های ابتدایی اصلاح بذر منحصر به انتخاب از میان واریته های بومی بود. بعدها با آموزش هایی که توسط مراکز بین المللی انجام شد بحث دو رگ گیری و استفاده از روش های انتقال ژن از پایه ای به پایه دیگر شروع شد و اصلاح نباتات نوین شکل گرفت. . بیشتر این  کارها در موسسه اصلاح بذر انجام می شد. در طول زمان یکسری موسسات به واسطه اهمیتشان از موسسه اصلاح بذر جدا شدند. مثلاً محصولات باغی از موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر جدا شدند. پژوهشکده بیوتکنولوژی که الان به پژوهشگاه تبدیل شده است؛ در ابتدا بخش بیوتکنولوژی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بود. آخرین موسسه ای که از موسسه اصلاح بذر جدا شد موسسه تحقیقات باغبانی بود. برخی موسسات تک محصولی در آن تجمیع شدند.

آمار دقیقی که ما داریم نشان می‌دهد بعد از انقلاب تقریبا تا این لحظه ۲۲۰ بذر اصلاح شده به کشاورزان معرفی کرده ایم ۱۰۲ بذر غلات، 20 تا 30 رقم سبزی و صیفی و حبوبات و دانه های روغنی و ۱۹ محصول باغی توسط این موسسه به کشاورزان معرفی شده است. در حال حاضر موسسه اصلاح بذر در کشور در حال پژوهش بر روی بیش از ۳۵ محصول زراعی است.

**با توجه به توضیحات شما موسسه اصلاح بذر موسسه مادر برای بسیاری از موسسات تحقیقاتی محسوب می شود. این برداشت درست است؟

بله این موسسات با این هدف که بتوانند فعالیت های خود را به ویژه روی محصولات مهم و استراتژیک گسترش دهند، در طول زمان از موسسه اصلاح بذر جدا شده اند. محصولاتی مثل پنبه، برنج، خرما، پسته، چغندر قند و … .

مثلا برنج یک محصول مهم است. برنج ایرانی در آسیا از نظر عطر و طعم بسیار معروف و محبوب است. خیلی از کشورها تمایل دارند به ارقام ایرانی برنج دست پیدا کنند. تا بتوانند ژن های مسئول عطر و طعم را به رقم های دیگر برنج منتقل کنند و از آن استفاده تجاری کنند. 

در مورد پنبه هم همینطور است. زمانی ایران تولید پنبه خیلی خوبی داشته است. متاسفانه الان به دلایل مختلف تولید پنبه در ایران به شدت کاهش پیدا کرده است. اما به دلیل اهمیت این محصول یک موسسه جدا برای آن تعریف شده است.

چغندر یک محصول صنعتی و غذایی مهم بوده است به همین دلیل ابتدا برای آن بنگاه اصلاح بذر چغندرقند تاسیس شد و تحقیقات تخصصی آن در حال حاضر توسط موسسه اصلاح و تهیه بذر چغندر قند پیگیری می شود.

تاکنون ۱۱ موسسه تحقیقاتی از موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر جدا شده اند با این حال باز هم موسسه اصلاح و تهیه نهال و بزرگترین شبکه تحقیقات کاربردی در کشور محسوب می شود. چون در مورد بیش از سی و پنج محصول زراعی تحقیق می‌کند بیشتر آنها هم محصولات اساسی کشاورزی مانند گندم جو دانه های روغنی ذرت علوفه و حبوبات هستند.

**جشنواره معرفی ارقام زراعی به تازگی برگزار شد و از ۲۹ رقم جدید در این جشنواره رونمایی شد. این ارقام توسط چه مراکزی تهیه و معرفی شد. بخش خصوصی هم در دستیابی به این ارقام نقش داشت؟

جشنواره معرفی ارقام جدید زراعی و باغی از سال ۱۳۹۳  برگزار می شود. دبیری این جشنواره را موسسه اصلاح بذر قبول کرد. هدف از برگزاری اطلاع رسانی متمرکز راجع به دستاوردهای موسساتی است که به طور عمده ارقام زراعی و باغی جدیدی را تولید می کنند. در واقع درصدد بوده ایم تا مسئولین متوجه این توانمندی ها باشند. به عنوان حاصل دسترنج و زحمات محققین داخل کشور آن را بشناسند.

 شعار امسال هم شعار حمایت از کالای ایرانی است. باید سیاست های ایران که باعث توسعه اشتغال جوانان ایرانی می شود، مورد حمایت قرار بگیرند. موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر هر ساله بیشترین ارقام را معرفی می کند. در سال ۱۳۹۳ ، ۱۳ رقم، در سال 13۹۴، ۱۴ رقم، در سال1395، 16 رقم و در سال ۹۶ هم ۱۶ رقم معرفی کردیم.

این جشنواره تبدیل به پلت فرمی شده است که در آن بازخورد توانمندی های داخلی را می توانیم انعکاس دهیم. در سال های اخیر سیاست خصوصی سازی را دنبال کرده ایم. سعی کرده ایم که نقش بخش خصوصی پررنگ تر شود. تصدی گری دولت، کاهش و نقش بخش خصوصی افزایش یابد. این در قالب قراردادهای انتقال فناوری، امتیاز تولید، تکثیر و فروش بذرهایی که تولید می شود به بخش خصوصی بوده است. امسال هم دو قرارداد توسط موسسه اصلاح بذر، یک قرارداد توسط موسسه چغندرقند و یک قرارداد توسط موسسه دیم با بخش خصوصی منعقد شد.

**طبق فرمایشات شما سیاست های این جشنواره حمایت از تولید ملی بوده است. عدم معرفی یک ارقام تراریخته در این جشنواره باعث شد یکسری ادعاها مبنی بر اینکه برگزار کنندگان این جشنواره و اصلاح کنندگان سنتی تولید ملی را دنبال می کنند؛ ولی اصلاح نباتات مدرن نه تنها تولید ملی را دنبال نمی کند بلکه به دنبال واردات هستند. شما چقدر صحت این ادعاها را تایید میکنید.

هم در اصلاح سنتی و هم در اصلاح مدرن ژن به رقم جدید منتقل می شود. اما طرفداران یک فناوری مزایای آن را مطرح می کنند منتقدین ایرادها را. مثلا برای اصلاح گندم از روش دو رگ گیری استفاده می شود که اصلاح گران از آن استفاده می کنند در این روش اطلاعات روز علم ژنتیک به کار گرفته می شود. در اصلاح سنتی هم از فناوری استفاده می شود. از مارکرهای مولکولی برای این که ژنی را ردیابی کنند استفاده می شود. بحث در نحوه انتقال ژن است. تراریخته به گیاهانی گفته می شود که روش های مختلف انتقال ژن مانند دستگاه تفنگ ژنی یا پلاسمید یا روش های میکروبی، ژن منتقل شده باشد.

**بنابراین از نظر شما در هر دو روش انتقال ژن انجام می شود فقط تکنولوژی به کار گرفته شده متفاوت است؟

معرفی ارقام تراریخته مربوط به سیاست های کلی تولید غذا در کشور است. شخص من برای اینکه این ارقام معرفی شوند یا نه تصمیم گیرنده نیستم. سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی برای کشت این محصولات تصمیم می گیرند. اگر این مراجع تشخیص دهند که به این محصولات نیاز است تصمیم به کشت آنها می گیرند. ما به عنوان یک موسسه اصلاح سنتی در تحقیقات خود از بیوتکنولوژی هم استفاده می کنیم. مانند کشت بافت یا استفاده از مارکرهای مولکولی. اما استفاده از روش تراریخته در حوزه کاری ما نیست. در واقع هم اصلاح سنتی و هم مهندسی ژنتیک مدرن یک هدف را دنبال می کنند و آن به نژادگری است ولی روش کار متفاوت است.

**شما به کاهش تولید پنبه در کشور اشاره کردید. برای اینکه ما بتوانیم جایگاه سابق خود را در کشت پنبه به دست آوریم فناوری های اصلاح نباتات چگونه می توانند به ما کمک کنند؟

در مورد محصولات کشاورزی بازار تعیین می کند که کشاورز چه محصولی را کشت کند. بهره وری نیز اهمیت بسیاری دارد مثلاً داشتن واریته هایی که عملکرد بیشتری داشته باشند که کشاورزان با کشت آن ها سود بیشتری کسب کنند. در گلستان در سال گذشته صد هزار هکتار برنج کشت شد. در حالیکه معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بود که کشت برنج تنها در استان های گیلان و مازندران مقرون به صرفه است و توجیه دارد دلیل آن افزایش قیمت برنج ایرانی بود. شاه کلید توسعه یک محصول در بازار و قیمت محصول است.

**یعنی اگر بخواهیم از یک فناوری بهره برداری کنیم حتماً باید مسائل اقتصادی را به عنوان اولین فاکتور مورد بررسی قرار دهیم؟

بله. اگر در برنامه های جهاد کشاورزی به بازارتوجه نشود برنامه پیش نمی رود. مثلا برای کلزا وزارتخانه سیاست های حمایتی ایجاد کرد و بعد کشت را توسعه داد. بعد از مسائل اقتصادی مسائل فنی مطرح می شود. یعنی مثلا آفات و بیماری ها باید کنترل شود. در این میان استفاده از تراریخته هم یک سیاست است.

**پس تراریخته یکی از ابزارها و فناوری هایی است که می تواند در کنار سایر فناوری ها مفید باشد.

از دیدگاه من به عنوان یک به نژاد گر هر فناوری مزایا و معایبی دارد. برای استفاده از آن باید شرایط را به خوبی کارشناسی کنیم و تصمیم بگیریم. مثلا در موسسه اصلاح بذر هم، وظیفه ما ایجاب می کند که از علوم کاربردی استفاده کنیم.

مثلا گندم های اصلاح شده که ما تولید کردیم بهره وری آب خوبی دارند و به تولید گندم مستقیما کمک می کنند و امنیت غذایی کشور را تامین می کنند. در فرآیند اصلاح این محصولات هم از فناوری استفاده می شود. گندم آبی به طور معمول حدود شش تا هفت هزار متر مکعب آب در طول فصل زراعی نیاز دارد. گندم های اصلاح شده در صورتی که یک یا دو نوبت کمتر آب مصرف کنند به ویژه در آخر فصل، کاهش عملکرد محسوسی ندارند. در واقع با کشت ارقامی مانند سیروان و پیشگام، سالانه حدود یک و نیم تا دو میلیارد متر مکعب در مصرف آب صرفه جویی می شود. این ارقام عملکرد خوبی هم داشته اند. بیش از ده تا یازده تن در هکتار عملکرد داشته اند.

**کنگره زراعت از مهمترین کنگره هایی است که در حوزه کشاورزی برگزار می شود. برگزاری چنین کنگره هایی را چقدر در هم افزایی علوم و فناوری های مختلف و مرتفع شدن مشکلاتی کشاورزی موفق می دانید؟ مخصوصا مشکلاتی مثل بی آبی یا کم آبی.

عرصه زراعت از وسیع ترین عرصه های کشاورزی است که شاید بیشترین فعال و دانشمند را داشته باشد. این رویداد فرصتی برای انعکاس دستاوردهای کلیه محققین در مراکز پژوهشی و دانشگاهی است. متاسفانه بخش دانشگاهی کشور فارغ از مسئولیت مشکلات کشاورزی است. یعنی مسئولیت سازمانی ندارند. در خیلی از کشورهایی که در کشاورزی موفق بودند، مثل هند یا ایالات متحده آمریکا دانشکده های کشاورزی مثل موسسات تحقیقاتی به حل مشکلات بخش کشاورزی کمک می کنند. ما در کشور ساز و کار مناسبی برای این مهم تعریف نکرده ایم. آیین نامه های ترفیع اساتید دانشگاه ها هیچ الزامی برای حل مشکلات بخش کشاورزی ندارد. من در کنگره زراعت که در گیلان برگزار شد به برگزار کننده ها پیشنهاد دادم که هر دانشکده کشاورزی موظف شود حداقل در یک پایلوت صد تا دویست هکتاری فناوری هایی که دپارتمان های مختلف دانشکده به آن رسیده اند را به کشاورزان عرضه کنند. ما به کشاورزی دانش بنیان معتقدیم و دانش هم در دانشکده ها تولید می شود. چرا نمی آییم این دانش را به مزارع کشاورزان عرضه کنیم؟ باید ارقام جدید، فناوری های جدید، دستاوردهای جدید در به زراعی را به کشاورزان عرضه کنیم. با این هدف که گره ای از مشکلات کشاورزان را حل کنیم. در همین کنگره هم قابل تقدیر است که پیشکسوتان شرکت می کنند و هم اندیشی هایی برگزار می شود و قطعنامه صادر می شود و در جلسات بحث و تبادل نظر تریبون هایی فراهم می شود که بخشی از مشکلات مطرح شود یا انجمن زراعت و اصلاح نباتات که از انجمن های قوی است، راهکارهایی را که درست است به مسئولین گوشزد کند.

انتقاداتی هم از طرف مجلس هست که صرفا نباید مقاله محور باشیم. رتبه علمی کشور از دیدگاه تولید مقاله خیلی خوب است اما از نظر تولید ثروت از این مقالات خیلی عقبیم. باید به دنبال این باشیم که دستاوردهای علمی به توانمندی برای کشاورزان تبدیل شود و ثروت خلق کند.

پیشنهاد شده که آیین نامه های ارتقا هم عوض شود. آیین نامه ها موتور محرکه دانشمندان هستند. اگر در آیین نامه ها تعریف شده باشد که چه مواردی برای دانشمندان امتیاز آور است به همان سمت حرکت خواهند کرد. چه خوب است که برای کارهای ترویجی، ارائه فناوری و ارتباط با کشاورزان امتیازی قائل باشیم. به این ترتیب دانشگاه به کمک موسسات پزوهشی می آید.

**شما چهار سال پیش در برنامه جایزه جهانی غذا در ایالات متحده آمریکا شرکت کردید و این تجربه را داشتید، از کشوری که هم در تولیدات علمی و هم در تولیدات کشاورزی بسیار موفق بوده اند بازدید کنید.  به نظر شما دلیل موفقیت این افراد چه بوده است؟

آمریکا کشور حاصلخیز و پر آبی است. سرزمین نوپایی هم هست. مثلا مواد آلی خاک های ایالت آیووا آمریکا تا دوازده درصد هم می رسد. ما در ایران زیر نیم درصد ماده آلی در خاک داریم. خصوصی سازی هم به معنی واقعی و به خوبی رخ داده و شرکت هایی هستند که در فناوری و علوم کاربردی سرمایه گذاری می کنند و نتیجه خوبی هم می گیرند. سهم سرمایه گذاری ایران از تولید ناخالص داخلی در بخش پژوهش ناچیز است. تا سرمایه گذاری نکنید چطور می توانید انتظار پیشرفت داشته باشید. سرمایه گذاری در پژوهش و خصوصی سازی و پر رنگ کردن بخش خصوصی و دانشگاه ها در تحقیقات کاربردی از عواملی هستند که در موفقیت کشاورزی دخیل هستند. در ایران کشاورزی قدمت زیادی دارد ولی با کمبود آب مواجه هستیم ولی هنوز می شود در خیلی از موارد با مدیریت بهتر و سرمایه گذاری در پژوهش ضریب خود اتکایی را در تولید غذا بهتر کنیم. قطعا برای هر کاری همیشه یک روش بهتر هست. این یک اصل است و تلاش مسولین هم همین است. اما پیش زمینه ای که در آمریکا هست با اینجا متفاوت است. هم سرمایه گذاری در پژوهش هم منابع ما محدود تر است و هم بحث خصوصی سازی در ایالات متحده آمریکا به خوبی رخ داده است. ولی ما تازه وارد سرمایه گذاری در بخش خصوصی شده ایم ما هنوز بخش خصوصی به معنی واقعی که در پژوهش سرمایه گذاری کند نداریم.

فکر تحول ایجاد می کند. وقتی فکر صحیح پشتوانه فناوری باشد، تحول ایجاد می کند. زمانی تحول ایجاد می شود که از همه امکانات و منابع موجود به درستی استفاده شود و منجر به تصمیم گیری صحیح شود.

شرایط حاضر شرایط سختی است. ما مدیرانی داریم که در تلاش هستند در این شرایط امنیت غذایی کشور را حفظ کنند. تولید غذا در شرایط کنونی و به ویژه با توجه به شرایط اقلیمی، کار سخت و قابل تقدیری است. یک خاک حاصلخیز می تواند دو یا سه برابر مقدار محصول را افزایش دهد ولی خاک های ما خاکهای فقیری هستند. خوشبختانه اقدامات خوبی در حال انجام است. مثلا سیاست های مبتنی بر توسعه کشاورزی حفاظتی و لایحه خاک از این جمله هستند. اگر در بلند مدت بتوانیم این سیاست ها را ادامه دهیم می توانیم حداقل آنچه را امروز داریم برای آیندگان حفظ کنیم.

در پایان برای انجمن زراعت و اصلاح نباتات به عنوان مرجع اصلی برگزاری این کنگره آرزوی موفقیت دارم و امیدوارم که با موفقیت برگزار شود. شرایط حاضر کشور شرایط سختی است. مطمئنم مباحث علمی ای که ارائه می شود و نشست های علمی که برگزار خواهد شد برای مخاطبین و جامعه زراعت و اصلاح نباتات مفید خواهد بود. امیدوارم که دانشکده های کشاورزی هم به عرصه برنامه های اصلاحی برگردند. آموزش زمانی موفق است که مشکل کشاورزان را بداند و دانشجو در راستای مشکلات موجود کشاورزی تربیت شود. دانشجو هنگام تحصیل باید با کشاورز در ارتباط باشد و در مزرعه حضور داشته باشد. اگر این اتفاق بیوفتد توان علمی به طور قابل توجهی افزایش می یابد. الان کل بار حل مشکلات کشاورزی کشور بر گرده موسسات زیر مجموعه سازمان تحقیقات است. در حالی که ما ظرفیت زیادی در دانشگاه ها داریم. اگر این اتفاق بیوفتد می توانیم بیشتر به حل مشکلات کشاورزی امیدوار باشیم.

ممکن است شما دوست داشته باشید

نظرات بسته شده است.