مهندسی ژنتیک دستکاری در بشر نیست

مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران – تراریخته فرآیند انتقال یک ژن خارجی به جانداران زنده است. در اثر این انتقال ژن، جاندار ویژگی جدیدی پیدا می کند و این ویژگی جدید به فرزندانش هم منتقل می شود. چنین جاندارانی را جانداران تراریخته می گویند. این انتقال گاهی مسیری معکوس دارد. یعنی همیشه یک یا چند ژن خارجی به ژنوم طبیعی جاندار اضافه نمی شود بلکه گاهی یک یا چند ژن از ژنوم طبیعی آن موجود زنده حذف می شود. فرآیند حذف ژن های یک جاندار را فروریخته می نامند. تراریخته و فروریخته، هر دو، با هدف اصلاح ژنتیکی موجودات زنده انجام می شوند و جانداران برآمده از این فرآیندها را، جانداران تراریخت یا فروریخت می خوانند. اصلاح ژنتیکی از طریق این دو فرآیند، تاکنون فقط بر روی حیوانات و گیاهان انجام شده است. اگر آزمایشات احتمالی پشت پرده را نادیده بگیریم، سوال این است که انسان های تراریخته و فروریخته چه زمانی از تالار اسرارآمیز مهندسی ژنتیک به جهان خارج قدم می گذارند؟

مهندسی ژنتیک در جهان امروز، دانشی شگفت انگیز و بحث برانگیز است که برخی از گروه ها و نهادهای مذهبی نسبت به نحوه استفاده از این دانش، ملاحظاتی دارند و برخی هم با داستان پردازی های شبه علمی، پیشرفت مهندسی ژنتیک را زمینه ساز شکل گیری آینده ای عجیب و خطرناک برای بشر می دانند. ماهیت و پاره ای پیامدهای مهندسی ژنتیک و اینکه این شاخه از دانش در جهان امروز و به ویژه در ایران در چه مرحله ای قرار دارد، موضوع این گفت وگو با بهزاد قره یاضی است. دکتر قره یاضی مدیر گروه مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی در پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران است. وی دکترای ژنتیک (گرایش مولکولی) و فوق دکترای ژنتیک گیاهی دارد و در یک کلام معتقد است دستاوردهای مهندسی ژنتیک در زندگی بشر چنان زیاد و مفید است که دلیلی ندارد مردم را از این رشته علمی بترسانیم.

**ابتدا بفرمایید مهندسی ژنتیک در جهان از چه تاریخی شکل گرفت؟

بعد از کشف مولکول DNA توسط واتسون و کریک، دو دانشمند امریکایی، در اوایل دهه 1950و بعد از چند کشف علمی در زیست شناسی مولکولی، مانند کشف آنزیم های محدودگر (یعنی آنزیم هایی که می توانند مولکول DNA را از هر جا که لازم است برش بدهند) و آنزیم های پیونددهنده، به تدریج تا سال 1975 پازل مهندسی ژنتیک تکمیل شد و این علم قوام یافت و در اوایل دهه 1980 بشر موفق شد موجودات مهندسی شده را در عرصه گیاهی، عرصه میکروارگانیسم ها و عرصه دارویی عرضه کند. اما واقعیت این است که رشد اساسی مهندسی ژنتیک از آغاز دهه 1990 تا به امروز محقق شده است. مهندسی ژنتیک به مجموعه فناوری هایی گفته می شود که با استفاده از علوم و فنون زیستی در سطح مولکولی محصولاتی را به وجود می آورند که فاقد معایب پیشین  هستند و دارای ارزش افزوده و کیفیت برتر و سلامت بیشتر برای بشرند.

ظاهرا کیمیاگری در جهان قدیم شکل ابتدایی مهندسی ژنتیک بوده. یعنی کیمیاگران هم می خواستند چیزهایی را ترکیب کنند و چیز جدیدی را به وجود آورند. امروزه کایمرا هم در مهندسی ژنتیک و دانش های مشابه، ظاهرا اصطلاحی برای موجودات مخلوط است.

کیمیاگری با هدف تبدیل مس به طلا آغاز شد. مس را حرارت می دادند و ناگهان در آب فرو می بردند یا اسید و باز به آن می زدند و انواع کارها را با آن انجام می دادند تا مس را طلا کنند. به همین دلیل این علم به تدریج تبدیل شد به علم شیمی. کیمیا در انگلیسی تبدیل شد به کمیستری. بعداً ما دوباره این واژه را از غربی ها گرفتیم و آن را شیمی نامیدیم. کیمیاگری ارتباطی به مهندسی ژنتیک ندارد و کایمرا هم ارتباطی به کیمیاگری ندارد. یعنی از ریشه یکسان و مشابهی نیستند. مهندسی ژنتیک یعنی ما بتوانیم با علم ژنتیک مهندسی انجام بدهیم. در مهندسی بشر است که تعیین می کند چه اتفاقاتی بیفتد. وقتی شما با مهندسی یک خانه می سازید، خودتان تعیین می کنید اتاق خواب و آشپزخانه و پذیرایی و… کجا باشند. مهندسی ژنتیک دستکاری ژنتیک نیست. این عبارت را فناوری هراسان ابداع کرده اند. مهندسی به معنای دستکاری نیست.

**کایمرا دقیقا یعنی چه؟

کایمرا، اگر بخواهم مفهومی توضیح بدهم یعنی پیوند. مثلاً شما سیب و گلابی را پیوند می زنید و محصول این کار کایمر است. یعنی قسمتی از آن سیب است و قسمت دیگر آن گلابی. این کار را افراد باذوق هنوز انجام می دهند.

پیوندهای گیاهی حساسیت برانگیز نیستند اما برخی نگرانند که ما در آینده شاهد موجوداتی باشیم که ترکیبی از انسان و حیوانند. مثلا می گویند خلق موجودی که ترکیبی از انسان و حیوان باشد، غیر اخلاقی است ولی اگر با کاشت سلول های انسانی در قسمتی از بدن حیوان، نیاز انسان به پیوند قلب را برطرف کنیم، اخلاقاً اشکالی ندارد.

پژوهشگرها کارشان را با ایده های بدیع شروع می کنند و به همین دلیل همیشه در زمان خودشان با مشکل مواجه می شوند. شما داستان گالیله و پاستور را خوانده اید. هنوز در مملکت ما کسانی هستند که با واکسن زدن و مصرف داروهای شیمیایی مخالفند. همیشه پژوهش در مراحل اولیه برای مردم عجیب قلمداد می شود. مرحوم کاظمی آشتیانی، بنیانگذار پژوهشگاه رویان، می گفت که نزد مقام معظم رهبری رفتند و گزارش دادند که در این پژوهشگاه چه کارهایی انجام می شود. آقای کاظمی گفت سوال های رهبری آن قدر دقیق بود که ما گاهی باید مطالعه می کردیم و جواب را در جلسه بعدی تحویل رهبری می دادیم. آقای کاظمی می گفت (و برای این حرف شاهد هم دارم) الان اطلاعات جنین شناسی آقای خامنه ای از یک امبریولوژیست بیشتر است. حالا شاید این حرف قدری اغراق آمیز یا محبت آمیز بوده باشد. ولی نکته ام این است که مدیران پژوهشگاه رویان از مقام معظم رهبری پرسیدند حکم فقهی کارهای این پژوهشگاه چیست؟ آقای خامنه ای هم گفتند تا وقتی که شما یک انسان جدید یا یک موجود جدید خلق نکنید و کارتان تولید قطعات یدکی برای بدن انسان باشد، مجازید که هر تحقیقی انجام بدهید. فتوای مقام رهبری این است که انتقال ژن به انسان، حتی از حیوان حرام گوشت، مجاز است و تولید قطعات یدکی برای انسان (مثلاً پوست و غضروف یا در آینده دور کبد و کلیه) با استفاده از بدن حیوانات، اگر امکان پذیر باشد، اشکالی ندارد. چنین کاری بهتر از این است که ما منتظر باشیم کسی دچار مرگ مغزی شود یا بمیرد، سپس قلب و کبد و کلیه هایش را برداریم و پیوند بزنیم به بیماران. اگر بتوانیم با استفاده از بدن حیوانات به اندازه کافی قلب و کلیه و کبد انسانی تولید کنیم، مشکل بزرگی را در زندگی بشر رفع کرده ایم. به این کار می گویند Xenotransplantation. اما می خواهم توجه شما را به این نکته جلب کنم که این کار ربط مستقیمی به مهندسی ژنتیک ندارد. این تحولات پیشرفت های بدیع علمی هستند ولی مهندسی ژنتیک نیستند. Xenotransplantation رشته دیگری از بیوتکنولوژی است.

**اما برای اینکه چنین نتایجی حاصل شود، مهندسی ژنتیک نقش کمکی دارد ظاهرا.

بله. مهندسی ژنتیک می تواند به تولید غذا، تولید دارو و همین طور به Xenotransplantation هم کمک کند.

**پس در مجموع به نظر می رسد روحانیت مسیحی و مسلمان با ایجاد موجودی که نیمه اسب-نیمه انسان باشد مخالفند ولی با استفاده از بدن حیوانات برای پیوند اعضا به انسان، موافقند.

بله، همین طور است.

**حالا این کارها کی ممکن است محقق شوند؟

تولید موجودی که ترکیبی از انسان و حیوان باشد اصلاً در برنامه کسی نیست. تا جایی که من اطلاع دارم هیچ نهادی در دنیا در پی انجام چنین کاری نیست. اما استفاده از بدن حیوانات برای تولید قلب کبد و… و پیوند زدن این اندام ها به انسان، حداقل 25 سال دیگر امکان پذیر خواهد شد. این فعلاً یک ایده است و مطالعات بسیار زیادی بر روی آن انجام شده است ولی با وجود سرعت شگرف علم، هنوز تا تحقق چنین ایده ای راه درازی در پیش داریم. کارهای شدنی تر، مثلاً تبدیل گیاهان کربن 3 به کربن 4 با تبدیل گیاهان فاقد قدرت تثبیت نیتروژن به گیاهانی مانند بقولات که خودشان می توانند نیتروژن لازم را از هوا بگیرند، ممکن است پانزده سال دیگر محقق شود. بنابراین نباید آن قدر به آینده دور خیره شویم که از پیشرفت های علمی امکان پذیرتر غافل شویم.

**پس با توجه به اخبار مربوط به خلق قریب الوقوع موجودات نیمه انسانی-نیمه حیوانی، باید گفت که سرعت داستان های علمی بیشتر از سرعت پیشرفت علم است.

باید بگوییم سرعت فناوری هراسی بیشتر از سرعت پیشرفت علم است. کسانی هستند که قدرت انتشار مقاله در مجلات علمی- پژوهشی را ندارند اما تخیل خوبی دارند و چنین داستان هایی می سازند. مثلا خبرگزاری تسنیم اخیراً عکس انسان های دُم دار را یا عکس استخوان یک دایناسور را منتشر کرد و مدعی شد اینها مربوط به تغذیه از تراریخته (انتقال یک ژن خارجی به یک جاندار زنده) است. این داستان های جعلی در رسانه های خاص با سرعت بسیار بیشتری نسبت به دستاوردهای علمی بشر امروز حرکت می کنند.

**در مجموع جمهوری اسلامی با مهندسی ژنتیک مشکلی ندارد.

صد در صد. ما مجموعه ای از بیانات مقام معظم رهبری به اضافه حمایت ها و تقریرات عملی ایشان فراهم کرده ایم. ایشان از پژوهشگاه رویان حمایت می کنند و در این پژوهشگاه، مثلا بزهای تراریخته شنگول و منگول و حبه انگور تولید شده اند یا شبیه سازی بز و گوسفند و گاو انجام شده است. علاوه بر تقریرات رهبری، فتواهای ایشان و سایر مراجع هم برای ما بسیار سودمند بوده است. همه مراجع بدون استثنا فتوا داده اند که این کارها فی نفسه اشکالی ندارد. یعنی مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته، مورد تایید مراجع تقلید است. فقط برخی در فتوایشان گفته اند <<به شرط اینکه ضرر معتنابهی برای بدن انسان نداشته باشد.>> مثلا سیگار کشیدن برای بدن انسان ضرر دارد ولی چون این ضرر معتنابه نیست و یک فرد می تواند سی سال سیگار بکشد، کمتر مرجعی فتوای حرمت مطلق سیگار را صادر کرده است. بنابراین کسانی که چشم شان را می بندند و ناگهان می گویند تراریخته حرام است، نه با علم آشنایی دارند نه با دین.

**ظاهرا نسبت به پیشرفت های مهندسی ژنتیک در حوزه کشاورزی حساسیت کمتری وجود دارد تا در حوزه پزشکی.

متاسفانه در ایران برعکس شده است. ما الان با افتخار اعلام می کنیم که سی قلم داروی نوترکیب داریم و تا حد زیادی جلوی واردات این داروها را گرفته ایم و حتی در این زمینه صادرات هم داریم. اما وقتی کار به محصولات تراریخته می رسد، چون عده ای در این کشور همواره از واردات مواد غذایی سود هنگفتی برده اند، اعتراض ها شروع می شود. مثلاً از دوره محمدرضا اسکندری، وزیر جهاد کشاورزی دولت اول احمدی نژاد، واردات محصولات تراریخته آغاز شد و تا سال 1394، سالی 3 تا 5 میلیارد دلار محصولات غذایی تراریخته وارد کشور می شد و کسی هم اعتراض نمی کرد به جز پژوهشگرانی که فریاد می کشیدند چرا واردات آزاد باشد و تولید ملی ممنوع؟ اسکندری همزمان با باز کردن دروازه های واردات، جلوی تولید ملی را گرفت و پژوهشگران را اخراج کرد و محصول تولید ملی را به نابودی کشاند و امروز هم به جای اینکه پاسخگوی اقدامات و تصمیماتش باشد، فرار به جلو را انتخاب کرده و به یازده مرجع حکومتی و ملی، از جمله به بیت رهبری، نامه نوشته است تا مساله را امنیتی کند و داخل این گرد و غبار، عقب ماندگی ما در زمینه فناوری تراریخته در حوزه کشاورزی مغفول بماند و کسی به او نگوید که تصمیمات جنابعالی باعث شده که ما امروزه سالانه 5 میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور کنیم. در واقع کسانی که در پانزده سال گذشته در برابر واردات محصولات تراریخته سکوت کرده بودند، امروز در مقابل تولید ملی این محصولات قیام کرده اند.

**اینکه یک ژن خارجی را به یک جاندار زنده تزریق کنیم تا ویژگی های جدیدی پیدا کند، الان در ایران فقط در حوزه کشاورزی انجام می شود یا در پزشکی هم رایج است؟

در پزشکی هم انجام می شود. ضمناً تزریق فقط یک راه این کار است که منحصراً در مورد حیوانات صورت می گیرد؛ مثلاً وقتی که می خواهیم ماهی یا قورباغه تراریخته تولید کنیم. اما در سایر موجودات، مثلاً گیاهان، انتقال ژن صورت می گیرد نه تزریق ژن.

**انتقال ژن خارجی به حیوانات، الان در ایران اوضاعش چگونه است؟

این کار در پژوهشگاه رویان، انستیتو پاستور و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک با موفقیت صورت می گیرد.

**این کار دقیقاً چه فایده ای دارد؟

ما اگر یک بز داشته باشیم که در شیرش پروتئین هایی تولید شود که برای زنده ماندن افراد بسیار موثر است، شیر این بز یک داروی نوترکیب محسوب می شود. این بز در بهترین شرایط زندگی می کند و شیرش هم صرف درمان بیماران می شود. یعنی یا مستقیماً یک لیوان شیر این بز را به فرد بیمار می دهند تا بخورد، یا اینکه پروتئین شیر این بز را جدا می کنند و آن را به عنوان دارو به بیمار می دهند.

**شیر این بزها وارد بازار لبینات نمی شود.

نه، فقط استفاده دارویی دارد. یا مثلاً بیماری ورم پستان در گاو، جدا از اینکه درد زیادی برای حیوان دارد، چون دستگاه شیردوش را هم آلوده می کند، ظرف مدت کوتاهی تمام آن گله و گاوداری را آلوده می کند. برای اینکه چنین اتفاقی نیفتد، به گاوها آنتی بیوتیک می دهند. این آنتی بیوتیک به شیر راه پیدا می کند و وارد غذای ما می شود. در نتیجه ممکن است باکتری های بیماری زای مقاوم به آنتی بیوتیک پدید آیند و ما دیگر نتوانیم بیماری حاصل از آنها را درمان کنیم. اگر ما بتوانیم گاو تراریخته تولید کنیم (که این کار در دنیا انجام شده است) که دچار ورم پستان نشود، اولاً خود گاو دیگر زجر نمی کشد، ثانیاً گاودار هزینه کاهش شیر و خرید و مصرف آنتی بیوتیک را متحمل نمی شود، ثالثاً آنتی بیوتیک وارد شیر گاو نمی شود، رابعاً باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک در بدن انسان به وجود نمی آیند و زندگی ما سالم تر و گوشت و لبنیات هم ارزان تر خواهد بود.

**باکتری های تراریخته ظاهراً در جلوگیری از انتقال ویروس اچ. آی. وی هم موثرند و آنها را «کاندوم های زنده» نامیده اند.

از لحاظ تئوریک بله، چنین امکانی وجود دارد . یعنی می توان جلوی تکثیر برخی ویروس ها را با استفاده از مهندسی ژنتیک گرفت.

**شبیه سازی در ایران در چه وضعی قرار دارد؟

این کارها را هم بیشتر پژوهشگاه رویان انجام داده است. الان این کار به صورت روتین در ایران انجام می شود و برخی دامداران بزهای بسیار گران قیمتی را تحویل پژوهشگاه رویان می دهند تا شبیه سازی شوند. من گزارش این اقدامات را در چند کشور خارجی ارایه کردم که همه از پیشرفت هایی که در این زمینه در ایران صورت گرفته، متعجب شدند.

**اولین گوسفند حاصل از شبیه سازی، در سال 1997 تولید شد. در ایران چند سال است که شبیه سازی حیوانات انجام می شود؟

در ایران بیش از پانزده سال است که این کار انجام می شود. ما قبلا در زمینه مهندسی ژنتیک برنج هم از همه دنیا جلوتر بودیم ولی به لطف فناوری هراسی های وزیر جهاد کشاورزی دولت نهم (اسکندری) و سایر اعوان و انصار احمدی نژاد، پیشتازی و جایگاه خودمان را از دست دادیم.

**شبیه سازی گاو و گوسفند دقیقاً چه فایده ای دارد؟

گاهی شما ممکن است بتوانید موجودی را که منقرض شده و فقط کمی از پوست یا لاشه آن باقی مانده، شبیه سازی کنید. پس ایجاد و احیای گونه های منقرض شده، یکی از اهداف شبیه سازی است. دوم اینکه، با شبیه سازی می توان یک گاو یا گوسفند دارای کیفیت مطلوب را تکثیر کرد. یعنی از یک گوسفند باکیفیت، هزار گوسفند باکیفیت تولید کرد. البته به شرطی که این کار در این ابعاد روتین شود. گوسفند مطلوب هم یعنی گوسفندی که مثلاً شیر زیادی می دهد، دوقلوزا است و عمر بیشتری می کند.

**شبیه سازی انسان ممکن است یا خیالبافی علمی است؟

از نظر تئوریک ممکن است. حتی شرکتی به نام کلوناید در امریکا، حدود بیست یا پانزده سال پیش اعلام کرد چنین کاری انجام داده است ولی صحت و سقم این ماجرا در هاله ای از ابهام باقی مانده است؛ چونکه بعدها این شرکت اعلام کرد به دلایل حقوقی و اخلاقی نمی تواند درباره فعالیت هایش اطلاع رسانی کند. فقط گفت همین قدر بدانید که ما داریم انسان هایی را با شبیه سازی تولید می کنیم. معلوم هم نیست ادعاهای این شرکت درست بوده باشد. به هر حال در هیچ جای دنیا چنین کاری انجام نمی شود. نه لزوماً به دلیل منع های اخلاقی و دینی؛ بلکه چون دانشمندان هنوز قانع نشده اند که این کار برای جنین ها و انسان های تولیدشده عاری از خطر است.

**شبیه سازی انسان دقیقا یعنی چه؟ یعنی قبل از اینکه بچه دار شویم می توانیم با شبیه سازی، ویژگی های فرزندمان را تا حد زیادی تعیین کنیم؟ یا اینکه می توانیم از پوست یک آدم مرده، فردی دقیقا شبیه او تولید کنیم؟

هر دو. کسانی که از شبیه سازی دفاع می کنند، می گویند فرض کنید پدر و مادری تک فرزندشان را از دست می دهند و به شدت اندوهگین اند. حالا ما با شبیه سازی، همان بچه را با همان ویژگی ها بازسازی می کنیم.

**یعنی DNA آن فرزند مرده را از بدنش می گیرند و عیناً شبیه او را تولید می کنند؟

بله، با استفاده از سلول های پوستی، سلول جنین همان بچه را تولید می کنند و سلول جنین را در رحم مادر می کارند تا دوباره همان بچه با همان ویژگی ها تولید شود. چنین کاری نظراً ممکن است ولی هنوز در هیچ جای دنیا انجام نمی شود.

**اینکه قبل از تولد فرزندمان، رنگ چشم و موی او را تعیین کنیم، امکان پذیر است؟

خیر، به نظر من هنوز چنین امکانی وجود ندارد. من هنوز مورد موفقی از این کار را ندیده ام. از مقام معظم رهبری در این زمینه استفتا شده است که آیا می توان با مهندسی ژنتیک، رنگ پوست و رنگ چشم جنین را تغییر داد؟ ایشان هم فتوا داده اند فی نفسه مجاز است و اشکالی ندارد.

**فقها با این کار که از DNA یک انسان مرده، شبیه او را تولید کنیم مخالفند؟

من فتوایی دال بر مخالفت با چنین کاری، از هیچ فقیهی ندیده ام.

**حالا فرض کنید کسی مرد و ما با شبیه سازی، کپی او را تولید کردیم. آیا شخصیت این دو نفر هم یکسان خواهد بود؟

لزوماً نه. قطعاً از نظر خصوصیات فیزیکی اش شباهت بسیاری به آن فرد از دست رفته داشته باشد. ولی چون دست کم رفتار پدر و مادرش در اثر افزایش سن تغییر کرده، قطعاً شخصیت او دقیقاً مثل شخصیت فرزند قبلی نیست. ضمناً ممکن است محیط زندگی او هم عوض شده باشد. بگذریم که با گذشت زمان، زمانه هم عوض می شود و این تغییر، مهر خودش را بر شخصیت آدم ها نیز می زند. به هر حال ممکن است قدری روحیات این دو نفر فرق داشته باشد. شخصیت انسان ناشی از سه عامل است: تاثیر ژن ها، تاثیر محیط، واکنش ژن با محیط.

**اینکه از DNA یک نفر، فردی کاملا شبیه او را تولید کنیم، این سوال اساسی را پیش می آورد که آیا ما این جا واقعا با دو انسان مواجهیم یا با یک انسان؟!

با دو انسان. ولی چون این امور هنوز مصداق خارجی ندارد، طرح این مباحث زودهنگام است. ما باید با استفاده از مهندسی ژنتیک غذا و دارو و بهداشت مردم را تامین کنیم.

**درباره ژن خوب و ژن بد هم توضیح می فرمایید؟ علم می گوید که چنین چیزی داریم. بله؟

بله. طبیعتاً ژن هایی داریم که در انسان های سالم وجود دارند ولی گاهی ژنی هم داریم که یک حرفش تغییر کرده و موجب انبوهی از مشکلات و بیماری ها برای یک فرد و خانواده او می شود. به همین دلیل است که مراجع تقلید ما اجازه داده اند که بعضی از این نارسایی ها قبل از اینکه روح در جنین دمیده شود، شناسایی شوند. این جا تنها جایی است که مجوز سقط جنین از سوی مراجع تقلید صادر شده و الان هم اجرا می شود. معنای این کار این است که آن جنین دارای ژن بد بوده و به همین دلیل اجازه نمی دهند به دنیا بیاید و خودش رنج بکشد و خانواده و جامعه را هم رنج بدهد.

**ژن بد یعنی ژن خطرناک؟

می تواند خطرناک باشد یا کیفیت های بدی داشته باشد. مثلا در سیب زمینی ژن هایی وجود دارند که اگر سیب زمینی را سرخ کنیم، در آن آکریل آمید به وجود می آید که ماده ای صد در صد سرطان زا است. به همین دلیل می گویند سیب زمینی را زیاد سرخ نکنید. ژن های بد در سیب زمینی، منجر به تولید آکریل آمید در این محصول می شود. ما می توانیم این ژن های بد را خاموش کنیم یا تغییراتی در آنها ایجاد کنیم که بشوند ژن خوب.

**پس می توان گفت ژن بد ژنی است که ممکن است برای آن ارگانیسم خطرناک باشد.

خطرناک یعنی کشنده. یا یعنی ژنی که تولید بیماری می کند. ولی ژن بد ممکن است فقط یک ویژگی منفی در انسان تولید کند و منجر به مرگ یا بیماری آدم نشود. مثلاً طاسی سر در مردان، خطرناک نیست ولی کسی دوست ندارد طاس باشد. طاسی سر محصول ژن بد است.

**ژن موجد طاسی را در دوره جنینی باید اصلاح کرد بعدتر هم ممکن است؟

الان چنین کاری انجام نمی شود. فقط به صورت تئوریک مطرح است. اگر با آزمایشات مولکولی معلوم شود جنینی ژن بد دارد، اگر آن ژن خطرناک باشد، چنانکه گفتم، جنین را سقط می کنند. یعنی فعلاً در عمل اصلاح ژن در جنین صورت نمی گیرد و فقط گاهی خود جنین را نابود می کنند.

**کسی که دانشمندان ژن های او را بررسی نکرده اند، اگر مدعی شود ژن خوب دارد، حرفش به لحاظ علمی بی ارزش است؟

داری به سمت سیاست می روی و شیطنت می کنی!

**شما به عنوان یک دانشمند می توانید بگویید این گیاه ژن خوب دارد…

بله، من می توانم بگویم. درباره انسان ها هم یک دانشمند پس از مطالعه می تواند بگوید که ژن های خوب یا ژن های بد دارند. ولی ژن خوب به تنهایی کافی نیست. پسر نوح هم ژن خوب داشت اما با بدان بنشست و خاندان نبوتش گم شد. پس ژن خوب صحت دارد اما محیط و تاثیر متقابل محیط و ژن هم بسیار مهم است. عامه مردم ممکن است کسی را دارای ژن خوب بدانند اما نظر دقیق و علمی پس از آنالیز مولکولی معلوم می شود.

**پس اگر من مدعی شوم ژن خوب دارم، حرفم لزوماً اعتبار علمی ندارد.

(با خنده) راجع به این موضوع نمی توانی از من حرف بکشی!

منبع: روزنامه اعتماد