دکتر افراز: مرکز رشد گیلان، اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی کشاورزی در سطح کشور است
پس از افتتاح ساختمان جدید پژوهشکده بیوتکنولوژی جانوری در رشت که شهریورماه سال گذشته (95) با حضور دکتر محمدباقرنوبخت، معاون رئیس جمهوری افتتاح شد، اکنون در ماه های پایانی سال جاری (96)، شاهد افتتاح مرکز رشد واحدهای فناور بیوتکنولوژی کشاورزی رشت در روز چهارشنبه، 18 بهمن ماه در ایام دهه فجر هستیم؛ اقدامی که می تواند بسترهای مناسب برای اشتغال زایی در حوزه کشاورزی و توسعه کارآفرینی را ایجاد نماید. به همین مناسبت گفتگوی دکتر فضل الله افراز، مسئول راه اندازی مرکز رشد بیوتکنولوژی کشاورزی رشت و عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با روابط عمومی پژوهشگاه درباره اهداف و ماموریت های این مرکز رشد، تقدیم خوانندگان گرامی می شود.
سوال: لطفا در ابتدا درباره اهمیت و تاثیر وجود مراکز رشد در دنیا، ایران و در استان های مختلف به ویژه گیلان (رشت) توضیحاتی ارائه بفرمایید.
سال تاسیس اولین مرکز رشد جهان به سال 1959 برمیگردد که در نیویورک اتفاق افتاد. امروزه بیش از 3000 انکوباتور در سراسر جهان وجود دارد که اکثر آنها در کشورهای آمریکا و ژاپن مستقر هستند. اصولا امروزه مراکز رشد یکی از ابزارهای رشد اقتصادی محسوب می شود که برای حمایت از کارآفرینان تحصیل کرده ایجاد می شود که می توان گفت در حال حاضر یکی از ابزارهای پذیرفته شده برای تبدیل خلاقیت ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات قابل عرضه به بازار و توسعه کارآفرینی است.
در کشور ما هر چند اولین ایده در این خصوص با بحث ایجاد شهرک های علمی و فناوری در سال 1371 شروع می شود ولی ایجاد اولین مرکز رشد در سال 1378 در شهرک علمی – تحقیقاتی اصفهان به اجرا در می آید؛ یعنی یک تاخیر 40 ساله با جهان. تعداد مراکز رشد و پارک های کشور اندکی بیش از 100 مورد ذکر میکنند که حدود 3 تا 3.5 درصد جهان می شود.
خوشبختانه در اسناد بالادستی مانند سند چشم انداز، قانون برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه کشور نیز دانش بنیان بودن همه حرکت ها، به عنوان یک زیربنا فرض شده است. نکته مهم دیگر اینکه امروزه در کشور بحث دانشگاه نسل سوم مطرح است هر چند که در حال حاضر در جهان، موضوع دانشگاه نسل چهارم بحث میشود. دانشگاه نسل سوم دانشگاه کارآفرین است و طبیعتا پژوهشگاه ها نیز از این امر مستثنی نیستند. دانش آموختگان در پژوهشگاه ها، باید در جایی رشد و نمو کنند و آن مکان غیر از مراکز رشد نیست.
سوال: اصولا چه تعریفی از مراکز رشد می توان ارائه داد که بیانگر مفهوم آن باشد.
مرکز رشد را این گونه تعریف می کنند: «مرکز رشد فناوری، مرکزی است تحت مدیریت متخصصان حرفه ای که با ارائه خدمات حمایتی پیوسته و قابل دسترسی و همچنین ارائه مشاوره های لازم، در راستای ایجاد و توسعه حرفه های جدید توسط فن آفرینان در قالب واحدهای فناور خصوصی و در جهت توسعه اقتصادی فعالیت می کند.» در مجموع می توان گفت مراکز رشد مبتنی بر نوآوری هستند و یکی از راه های اصلی اشتغال در کشور، گسترش مراکز .رشد و پارک های علم و فناوری است.
سوال: علت تاسیس مرکز رشد بیوتکنولوژی در استان گیلان چه بوده است؟
استان گیلان، بلکه منطقه شمال کشور، متنعم از نعمت های خدادادی است؛ کوه و جلگه و جنگل و دریا منابع اقتصادی عظیمی را پدید آورده است که باید با حرکت دانش بنیانی از آن استفاده کرد که نه تنها منطقه از آن بهره مند شود بلکه کشور نیز بهره برداری لازم را از آن بنماید. ظاهرا شروع تاسیس پارک علم و فناوری در استان به اوایل دهه 80 بر می گردد که خوشبختانه از رشد بسیار مناسب برخوردار بوده است.
سوال: به عنوان مسئول راه اندازی مرکز رشد واحدهای فناور بیوتکنولوژی، فکر تاسیس آن به عنوان نخستین مرکز رشد در این حوزه به عنوان زیرمجموعه پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی از کجا ایجاد شد و چگونه منجر به شکلگیری آن گردید؟
با توجه به تحولات و واقعیت های جهانی، شکوفایی اقتصادی جز به طریق دانش بنیانی میسر نیست. الزامات قانونی نیز همین را می گویند. لذا هدف پژوهشگاه باید کارآفرینی و خروجی ها باید فناورانه باشند. اگر چنین است مآلا ایجاد مراکز رشد اجتناب ناپإیر است. فکر ایجاد مرکز به شهریور سال 95 به مراسم افتتاح بر می گردد که آقای دکتر زند معاون محترم وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی تاکید خاصی بر تجاری سازی دستاوردها داشتند و آقای دکتر متقی طلب رئیس پارک علم و فناوری استان نیز که زیر ساخت ها را کاملا آماده اجرا می دیدند و خانم دکتر خوش خلق سیما به عنوان رئیس پژوهشگاه که موضوع را کاملا در جهت ماموریت و اهداف پژوهشگاه می دانستند از آن استقبال کردند. لذا پیگیری ها بعدی به طوری جدی انجام شد و با انعقاد تفاهم نامه با پارک و اجرای مراحل قانونی اقدامات به فرجام رسید و مجوز اولیه در اسفندماه سال گذشته از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صادر شد.
سوال: شهریورماه سال گذشته (95)، ساختمان جدید پژوهشکده بیوتکنولوژی جانوری در رشت افتتاح شد و اکنون شاهد افتتاح مرکز رشد هستیم. در این رابطه، مهمترین اهداف، شرح وظایف و مسئولیت های این مرکز رشد کدامند؟
اهداف کلی مرکز رشد به شرح زیر است: بستر سازی جهت تجاری کردن دستاوردهای تحقیقاتی، ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت اعضای هیات علمی و پژوهشگران، کمک به رونق اقتصاد محلی مبتنی بر فن آوری، ایجاد فضای لازم جهت گسترش و رشد واحدهای کوچک و متوسط دانش مدار و فن آور در زمینه های فن آوری، بستر سازی جهت ایجاد فرصت های شغلی مناسب جهت جذب کارآفرینان و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه فن آوری، تولید و توسعه محصولات و فرآیندهای فناوری قابل عرضه به بازار.
سوال: درباره ماموریت های مرکز رشد بیوتکنولوژی کشاورزی در رشت نیز توضیحاتی ارائه فرمایید؟
این مرکز به عنوان موتور محرکه شرکت های کوچک و متوسط، دانش مدار در راستای توسعه بخش خصوصی در حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی، ارائه محصول جدید، خدمتی نو و همچنین ایجاد ارتباط نزدیک بین بخش خصوصی و بخش دولتی است.
مرکز رشد با امکانات ویژه علمی، پژوهشی، آزمایشگاهی و با قرار گرفتن در پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، ماموریت خود را ارائه خدمات مختلفی به واحدهای فنآور و شرکت های کوچک و متوسط دانش مدار مستقر در خود قرار داده است. این مرکز کمک می کند تا موسسات کوچک و متوسط دانش بنیان در زمینه های بیوتکنولوژی کشاورزی تشکیل شده و ایده های دانش محور آنها، تکمیل و دانش فنی تولید محصول به دست آید تا محصولات تولید شده توسط واحدهای فناوری وارد بازار رقابت شوند. بدیهی است این واحدها پس از تثبیت در بازار و توسعه شرکت از مرکز خارج شده و در بازار هدف به فعالیت و رشد خود ادامه خواهند داد.
همچنین دلایل عمده راه اندازی و ارائه خدمات در مرکز رشد به شرح ذیل است: کمک به کاهش هزینه های بالای راه اندازی یک موسس، فقدان تجربه موسسین در زمینه های مدیریتی و فناوری.
سوال: با توجه به اینکه در استان گیلان (رشت)، مراکز رشد دیگری از جمله مرکز رشد دانشگاه گیلان و… نیز مشغول فعالیت هستند، مرکز رشد پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، چه مشابهت ها و چه تفاوت هایی با سایر مراکز رشد مستقر در گیلان دارد و نوع ارتباط این مراکز با یکدیگر چگونه خواهد بود؟
همان طور که پیشتر گفته شد و از فحوای عناوین و مطالب بر می آید این مرکز یک مرکز کاملا تخصصی است و به قول امروزی ها امری کاملا متعارف و معمول و پسندیده و بسیار مسبوق به سابقه در جهان است. پژوهش های بیوتکنولوژی کشاورزی در سطح استان و منطقه به وفور در دانشکده های کشاورزی و علوم و علوم پایه در حال اجراست. همچنین با توجه به ارزش 375 میلیارد دلاری بازار جهانی بیوتکنولوژی در سال 2016 و پیش بینی 4/604 میلیارد دلاری در سال 2020 که بخش اعظم آن مربوط به حوزه کشاورزی است ایجاد مراکز متعدد رشد تخصصی در این زمینه الزامی خواهد بود. از این رو این مرکز رشد، اولین نوع مرکز تخصصی بیوتکنولوژی کشاورزی در سطح کشور است. دیگر مراکز رشد در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی به صورت عام فعالیت می نمایند که زمینه فعالیت آنها بسیار گسترده است.
سوال: مرکز رشد بیوتکنولوژی کشاورزی رشت از نظر تجهیزات آزمایشگاهی و امکانات در چه وضعیتی است و محققان، دانشجویان و کارآفرینان تا چه میزان امکان بهره مندی از خدمات این مرکز را دارند؟ به تعبیر دیگر، چه حمایت هایی از سوی مرکز رشد برای فناوران، کارآفرینان، سرمایه گذاران و محققان صورت می گیرد؟
اصولا این مرکز از زیر ساخت های لازم برخوردار بود و همین جهت مورد عنایت گروه های ارزیاب سازمان تحقیقات قرار گرفت و از طرفی در طی بازه زمانی 10 ماه گذشته با مساعدت پزوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی نه تنها بازسازی های لازم انجام گرفت بلکه تجهیزات مورد نیاز در اسرع وقت تهیه و مستقر شدند. ناگفته نماند این مرکز در کنار پژوهشکده ای قرار دارد که مجهز به تجهیزات روز است و همه چون از یک خانواده هستیم و مکمل همدیگر، استفاده از آنها هم بلامانع است. به طور کلی باید ادعا نمود مجموعه مرکز و پژوهشگاه از نظر سخت افزاری و نرم افزاری اگر در کشور بی نظیر نباشد، کم نظیر است. چون پژوهشگاه به عنوان حامی این مرکز از پشتوانه علمی بسیار قوی برخوردار است. هم اکنون براساس تصویب شورای فناوری مرکز شرکت های مسقر در شش ماه اول استقرار از تسهیلات و تخفیف های بسیار بالایی برخوردار هستند تا واقعا زمینه رشد شرکت های مستعد فراهم باشد. خدمات و حمایت ها نیز شامل خدمات عمومی و دفتری، اداری و اجرایی، تجهیزاتی و تسهیلاتی و فنی و تخصصی است.
سوال: وجود مرکز رشد بیوتکنولوژی کشاورزی در گیلان، تا چه اندازه می تواند در رشد و توسعه اقتصادی این خطه شمال کشور خصوصا در حوزه زیست فناوری کشاورزی موثر باشد؟
مجاورت کوه و جنگل و جلگه و دریا، حاصلخیز و غنی در کنار یکدیگر و همچنین مراکز پژوهشی متعدد در استان و حدود 370 و نیز 400 عضو هیات علمی به ترتیب در دانشکده های کشاورزی و علوم پایه و همچنین تعداد 1628 و 1515 دانش آموخته بومی به ترتیب در دانشکده های کشاورزی و علوم پایه در طی پنج سال گذشته در استان، سهم مناسبی از تجارت جهانی در حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی در استان گیلان را نوید می دهد.
سوال: با توجه به تاثیرگذاری مراکز رشد در اشتغال زایی، توسعه کارآفرینی و تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی، آینده مرکز رشد پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی را در این عرصه هاچگونه ارزیابی می کنید؟
با توجه به تجارب جهانی مخصوصا در کشورهای پیشرفته که اقتصاد شکوفا دارند و بخش اعظم 3000 مراکز رشد را به خود اختصاص دادند و با توجه رقم بسیار بالای تجارت جهانی بیوتکنولوژی که پیشتر ذکر شد و همچنین افزایش آمار روزافزون شرکت های دانش بنیان بیوتکنولوژی در کشور و حمایت مقامات طراز اول نظام از بیوتکنولوژی، آینده این مرکز، روشن است.
مصاحبه کننده: سعید میرشاهی
منبع : اداره روابط عمومی و ترویج یافته ها- پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی