افشاگری صریح و تند از پشت‌پرده «به‌اصطلاح» مستند چشمان بیدار

مهندسی ژنتیک پیش از آنکه نگاه اقتصادی به آن داشته باشیم، فناوری مهم و پیچیده‌ای در دنیاست که طی سال‌های اخیر دستاوردهای مهمی در حوزه‌های مختلف پزشکی، کشاورزی و… داشته است. سال‌هاست این فناوری در ایران به دستاوردهای بالایی رسیده و حالا بنا بر آمار رسمی، بیش از ۷۰۰ متخصص تراز اول کشور در حوزه‌های مهندسی ژنتیک و حوزه‌های مرتبط با آن فعال هستند.

با این حال پخش مستندی در صداوسیما درباره این فناوری و محصولات تراریخته واکنش‌های متعددی را در میان متخصصان این فناوری ایجاد کرد. این مستند نگاه سیاهی به فناوری مهندسی ژنتیک و تراریخته داشت.

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از خبرآنلاین، دکتر «بهزاد قره‌یاضی» رئیس انجمن علمی ایمنی زیستی و رئیس انجمن علمی علوم زراعت و اصلاح نباتات در واکنش به این مستند می‌گوید که این نگاه، متأسفانه سعی در فناوری هراسی در کشور دارد. قره‌یاضی پیش از این رئیس امور تحقیقات و فناوری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بود و در حال حاضر، نماینده ایران در مرجع ایمنی زیستی است.

دکتر قره‌یاضی در گفت‌وگو با خبرآنلاین به تشریح تبعات فناوری هراسی در کشور در این حوزه پرداخته است. مشروح این گفت‌وگو به شرح زیر است:

**خبرآنلاین: مستندی با عنوان «چشمان بیدار» درباره محصولات تراریخته منتشر شده است که واکنش‌های متعددی را در میان متخصصان این حوزه ایجاد کرد، به نظر شما مسائلی که در این مستند درباره محصولات تراریخته مطرح شد، چقدر با واقعیت‌های علمی در این فناوری همخوانی دارد؟

قره‌یاضی: من در ابتدا سعی دارم اشاره‌هایی به روند ساخت این مستند داشته باشم. طی سال‌های اخیر، جریانی که در دولت نهم و دهم در برخی سمت‌ها صاحب منصب بودند، به سازمان پدافند غیرعامل رفتند و مشاور و مسئول شدند. با تمام احترامی که برای سردار جلالی قائل هستم و همواره ایشان را یک رزمنده نستوه و یار صادق مقام معظم رهبری می‌شناسم، ایشان اشتباه کردند و به این افراد سمت دادند یا مشاور شدند.

برخی افراد هم اغراض کاملا شخصی دارند. برای مثالی افرادی در این مستند صحبت می‌کنند که بنده در دولت جدید جای آن‌ها آمدم و این نشان می‌دهد سازندگان این مستند برای رسیدن به هدف خود از اغراض و کینه‌های شخصی سوءاستفاده کرده‌اند.

نکته دوم اینکه منابع مالی این مستند به صورت سخاوتمندانه از بیت‌المال هزینه شده است. مثلا سفارش‌دهندگان، کارگردان این مستند را برای یک مصاحبه چنددقیقه‌ای به فرانسه فرستاده‌اند تا با کسی صحبت کند که ادعاهای کاملا غیرعلمی را مطرح کرده و مقاله‌اش درباره مسائل تراریخته در مجامع علمی مردود شده است.

ببینید! هیچ اشکالی ندارد من و شما درجه سرداری نداشته باشیم، اما اگر درجه یک سردار را از او بگیرند آن موقع به آن سردار بی‌احترامی شده است. درباره کسانی که در این مستند صحبت می‌کنند، به خصوص یکی از نویسندگان فرانسوی این مستند نیز موضوع به همین شکل است؛ یعنی اشکالی ندارد که فردی مقاله نداشته باشد یا حتی مقاله ارسالی او پذیرفته نشده باشد؛ اما چنانچه در دنیای علمی مقاله منتشرشده او را از او بگیرند، درست مانند این است که درجه یک سردار را از او باز پس بگیرند. چرا با وجود این همه مستندات و منابع علمی باید به یک فرد جویای نام به اسم مستندساز پول‌های نجومی پرداخت شود که دور دنیا را بچرخد و به زحمت چند مخالف تراریخته را جمع کند و در یکی از ساعت‌های صداوسیما مستندی مملو از مطالب خلاف واقع پخش شود و امنیت روانی مردم را بر هم بزند؟

**خبرآنلاین: در برخی از بخش‌های این مستند عنوان شد که محصولات تراریخته بدون ارزیابی در کشور وارد می‌شود. چقدر این ادعا با توجه به فضاسازی‌های مستند واقعی است؟

قره‌یاضی: نکته‌ای وجود دارد. علاوه بر بحث‌های غیرعلمی، ما در این مستند شاهد مسائل غیراخلاقی نیز بودیم. بخشی از این مسئله مربوط به شیرین‌کاری‌های خود مجری این به‌اصطلاح مستند است. یکی از جلوه‌های این امر، مونتاژ کردن چای سبز ارگانیک روی میز بنده است که این‌طور سعی دارد نشان دهد که بنده مردم را تشویق به مصرف تراریخته می‌کنم اما خود چای سبز ارگانیک مصرف می‌کنم. اگر آن کلیپ را مشاهده کنید، روی میز بنده بطری چای ارگانیک وجود ندارد و در لحظه‌ای که من از اتاق خودم خارج می‌شوم، آن‌ها چای را روی میز بنده می‌گذارند، عکس می‌گیرند و آن عکس را خیلی ناشیانه روی فیلم ما مونتاژ می‌کنند. چون احساس می‌کنند پشتشان گرم است، هم صحبت‌های من را تقطیع‌شده پخش می‌کنند و هم آن بطری را مونتاژ می‌کنند.

در بخش‌های دیگر این مستند هم باز شاهد این هستیم که بحث‌های بدون پشتوانه علمی را مطرح می‌کنند؛ مثل اینکه کشاورزان هندی به دلیل کشت محصولات تراریخته خودکشی کردند و بحث‌های دروغ دیگری در همین رابطه. مستندساز به این سؤال پاسخ نمی‌دهد که اگر پنبه تراریخته در حدی برای کشاورز زیان‌آور است که خودکشی می‌کند، چرا تقریبا ۱۰۰ درصد پنبه‌کاران هندوستان در حال کشت پنبه تراریخته هستند و منافع آن را مشاهده می‌کنند.

اگر اظهارات این دوستان درست است چرا دولت مقتدر هندوستان اجازه کشت این محصولات را داده است، یا کشورهایی مانند استرالیا، کانادا، برزیل و آرژانتین و … که بالاترین میزان تولید این محصولات را دارند؛ یا به‌عنوان‌مثال چرا در کشور آمریکا بالای ۹۵ درصد از محصولاتی مانند چغندر قند، یونجه، پنبه، ذرت، سویا و کلزای (کانولا) این کشور تراریخته است. این‌ها دروغ می‌گویند؛ این مسئله نه‌تنها باعث بدبختی کشاورزان نمی‌شود، بلکه باعث افزایش بهره‌وری در کشاورزی می‌شود.

**خبرآنلاین: در این مستند موافقان و مخالفان فرصت مطرح کردن دیدگاه‌های خود را داشتند؟

قره‌یاضی: اصلا و ابدا. اینکه این چطور مستندی است که تنها سراغ مخالفان رفته است، جای بحث دارد. همین الآن هم ما می‌توانیم در همه موضوعات گروهی مخالف را پیدا کنیم و فقط با آن‌ها صحبت کنیم. این در حالی است که در حوزه مهندسی ژنتیک، بیش از ۵۰۰ متخصص تراز اول کشور را داریم که در رده‌های رئیس دانشگاه، رئیس موسسه، استاد تمام، مسئولین کشوری و… همه این‌ها نامه‌های متعددی نوشته‌اند و درخواست کرده‌اند مانع توسعه تراریخته در کشور نشوید؛ اما در این مستند این موارد را نشان نمی‌دهند؛ بعد می‌روند و چهار تا مخالف انگشت‌شمار این موضوع را پیدا می‌کنند و با هزینه بیت‌المال درباره فناوری‌ای در کشور هراس ایجاد می‌کنند که می‌تواند بخش زیادی از امنیت غذایی در کشور را تأمین کند. با همین رویکرد بوده است که توانستند در دو دهه گذشته وابستگی کشور را به واردات مواد غذایی با شیب نگران‌کننده‌ای افزایش دهند.

**خبرآنلاین: به نظر شما طرح این مسائل در صداوسیما چه اثرات اجتماعی بر افکار عمومی می‌تواند داشته باشد؟

قره‌یاضی: این رویکرد صداوسیما در نوع خود جای سؤال دارد که چه شرایطی آنجا حاکم است که آنتن را سخاوتمندانه در اختیار فناوری‌هراسان قرار می‌دهد؟ در صورتی که رویکرد صریح و روشن مقام معظم رهبری، مواضع خوب جناب آقای عسگری رئیس سازمان صداوسیما و بخشنامه‌هایی که ایشان دراین‌باره صادر کردند، این گونه بوده که جلوی مقابله با این فناوری گرفته نشود و اطلاع‌رسانی درست صورت بگیرد. هراس‌افکنی هدفمندی که این جریان انجام می‌دهد، نوعی ترور شخصیت‌های علمی و برهم زدن امنیت روانی مردم است و به نظر می‌رسد در موارد این‌چنینی باید دادستان محترم ورود پیدا کند.

**خبرآنلاین: به نظر شما نحوه مواجهه جامعه علمی و فعالان این فناوری با این جریان چه می‌تواند باشد؟

قره‌یاضی: فصل‌الخطاب در کشور ما، قانون و رهنمودهای مقام معظم رهبری است. ما در این حوزه قوانین بسیار به‌روز و پیشروی داریم. ما شورای ملی ایمنی زیستی داریم که طبق قانون در این زمینه حرف آخر را می‌زند. همچنین برمبنای رهنمودهای مقام معظم رهبری، بر مبنای فتاوای ایشان و تقریرهای عملی و نظری ایشان از پژوهشگاه رویان و تولیدات علمی این پژوهشگاه و بر مبنای قوانین مترقی کشور در این حوزه، بهره‌مندی از این فناوری امری پذیرفته‌شده است؛ درحالی‌که چند رسانه خاص که اجیر این جریان شده‌اند حتی تا ترویج قائلان به حرمت مهندسی ژنتیک هم پیش رفتند. باید بدانیم کسانی که همه این موارد و قوانین را، از منویات مقام معظم رهبری گرفته تا سند ملی زیست‌فناوری و قانون ملی ایمنی زیستی نقض می‌کنند و فناوری‌هراسی می‌کنند، در آینده باید جوابگوی قانون و مردم باشند.

**خبرآنلاین: چند نفر از کسانی که درباره خطرناک بودن این فناوری ادعاهایی مطرح می‌کنند، از اساتید دانشگاه هستند که بعضا در این مستند هم حضور داشتند و گاه تکرار می‌کنند که ما دانشمند مستقل هستیم. آیا نمی‌توان گفت که اظهارات این اشخاص به عنوان نظر کارشناسی آن‌ها قابل تأمل نیست؟

قره‌یاضی:نظراتی که مبتنی بر کذب و اطلاعات خلاف‌واقع مطرح می‌شود، نباید نظر کارشناسی تلقی شود؛ حال از زبان هرکسی صادر شده باشد. چرا کسانی که مورد اشاره شما هستند و اعتبار دانشگاهی خود را در اختیار این جریان قرار داده‌اند، بحث‌های خود را در مجامع علمی مطرح نمی‌کنند؟ چون اساسا این گونه خلا‌ف‌گویی‌ها در مجامع علمی جایگاهی ندارد. به دلیل اینکه این اشخاص نمی‌توانند در دانشگاه و جمع علمی کاری پیش ببرند، حرفشان را نه در آزمایشگاه که در رسانه و برای مخاطب عام بیان می‌کنند. لذا دائم تکرار می‌کنند که ما دانشمند مستقل هستیم. درواقع می‌خواهند بگویند دانشمندان کشور را که در مجامع علمی سخن می‌گویند، قبول نداریم.

حال‌آنکه این اشخاص خوب می‌دانند که بحث‌های مربوط به مهندسی ژنتیک و تراریخته بحث‌هایی است که باید در محیط‌ها و مجامع علمی بررسی شود؛ اما به دلیل اینکه این دوستان جایی در مجامع علمی ندارند، با توسل به بحث‌های خلاف واقع و خرافه در جامعه فناوری‌هراسی می‌کنند. شاید برخی از آن‌ها انگیزه‌شان زدن دولت باشد، اما زمانی که ما بحث‌های تخصصی و علمی را به محیط عمومی می‌آوریم و هراس ایجاد می‌کنیم، درواقع برای کلیت نظام مشکل و چالش ایجاد می‌کنیم.

دانشمندان وظیفه دارند مسائل پیچیده را ساده به مردم منتقل کنند، اما جریان فناوری‌هراس در این زمینه موفق‌تر عمل کرده است، چون راحت دروغ می‌گوید و متأسفانه فضای جامعه ما هم بعضا به این دروغ‌ها واکنش نشان می‌دهد. این دروغ‌ها به حدی است که ما را ممکن است در این فناوری در دنیا به سخره بگیرند؛ مانند این ادعا که کسانی که تراریخته مصرف می‌کنند، دم درمی‌آورند. طبیعتا این‌ها دروغ‌های بزرگی هستند اما متأسفانه در کشور ما دروغ گفتن اگرچه گناه محسوب می‌شود، اما در حیطه قانونی جرم نیست و همین باعث می‌شود در مسیر تشویش اذهان عمومی افراد به راحتی دروغ بگویند.

**خبرآنلاین: به زبان ساده به نظر شما این فناوری چه کمکی می‌تواند به جامعه ایران کند؟

قره‌یاضی: محصولات تراریخته نتیجه پیشرفته‌ترین تحقیقات علمی هستند. این محصولات به نحوی اصلاح شده‌اند که صفت مطلوبی به آن‌ها اضافه شود یا صفت نامطلوبی حذف شود و درنهایت دارای فواید بیشتری باشند.

برای مثال، گاه این محصولات در مراحل تولیدشان به هیچ‌وجه از سموم شیمیایی استفاده نمی‌شود و بنابراین فاقد بازمانده سموم هستند. از طرف دیگر این محصولات آمده‌اند که هزینه‌های تولید را کاهش دهند و درواقع، دسترسی مردم را به غذای سالم و ارزان فراهم کنند. برخی از این محصولات کیفیت‌های غذایی بالاتری دارند و مثلا دارای ویتامین آ و آهن بیشتر هستند. برخی دیگر به‌گونه‌ای اصلاح شده‌اند که می‌توانند در شرایط خشکی مقاوم باشند تا بدون اینکه ما این همه آب‌شیرین را در کشاورزی از دست بدهیم، بتوانیم بذرهای مقاوم با کم‌آبی را در کشاورزی داشته باشیم.

اگر دسترسی به غذای کافی و مغذی را امنیت غذایی بدانیم، در حال حاضر در ایران امنیت غذایی داریم؛ ولی این امنیت به‌طور فزاینده‌ای وابسته به بیگانگان است و پایدار نیست. سالانه ۱۲ میلیارد دلار محصولات غذایی به کشور وارد می‌شود درحالی‌که سال ۱۳۸۴ وابستگی غذایی کشور ۲٫۴ میلیارد دلار بود. هم‌اکنون بیش از نیمی از کالری مصرفی کشور از محل واردات تأمین می‌شود و ۸۵ درصد علوفه و خوراک دام کشور وارداتی است؛ بنابراین در تولید پروتئین و مواد لبنی هم به کشورهای دیگر وابسته هستیم.

جریان فناوری‌هراس در کشور، همواره تأکید می‌کند در حوزه مصرف محصولات تراریخته، کشورهای اروپایی مانع تولید و ورود این محصولات می‌شوند؛ اما سالانه تنها ۳۳ میلیون تن سویای تراریخته با مجوز رسمی وارد اتحادیه اروپا می‌شود و جالب است که معدود کشورهایی مثل ترکیه که ادعای عدم مصرف تراریخته در مورد آن‌ها مطرح می‌شود، سویای خود را از کشورهایی مثل برزیل، آمریکا و آرژانتین تأمین می‌کنند که تقریبا هیچ سویای غیرتراریخته ندارند!