چه کسی آزولا را وارد ایران کرد؟

آزولا سرخسی آبزی است که در همزیستی با “جلبک سبز-آبی آنابائنا آزولی” قادر است نیتروژن خود را از هوا تامین کند و به همین دلیل از دیرباز به عنوان کود سبز مورد استفاده قرار گرفته است. برخی مورخین استفاده از آزولا را یکی از دلایل مهم مقاومت و پیروزی ویتنامی‌ها در جنگ با آمریکا ذکر کرده‌اند زیرا در نبود کود شیمیایی ناشی از تحریم جنگی، کشاورزان می‌توانستند با استفاده از آزولا محصول مناسبی را برداشت کنند و قوت اصلی مردم جنگ زده را تامین کنند. آزولا کاربردهای وسیعی از جمله جایگزینی با سموم علف کش خطرناک برای کنترل علف‌های هرز مزارع برنج، استفاه به عنوان خوراک دام، استفاده های زینتی، استفاده به صورت تازه خوری به عنوان سبزیجات به ویژه در سالاد و در نهایت استفاده به عنوان کمپوست دارد.

آزولا بومی ایران نیست و در سال 1363 وارد ایران شده است. اگرچه نحوه ورد آزولا به ایران قابل دفاع نیست، اما با وجود گذشت بیش از 33 سال از ورود این گیاه به ایران مستند علمی و داوری شده ای در مورد هرگونه زیان محقق شده ای در این مورد منتشر نشده است. در مقابل، عده‌ای که در موقع ورود آزولا به ایران در خواب بودند و فریادهای دانشمندان بیدار این سرزمین را نمی‌شنیدند امروز مدعی هستند که ورود آزولا به ایران فاجعه آفریده است و از قضای حادثه انگشت اتهام را به سمت همان دانشمندی نشانه می‌روند که به عنوان اولین و تنها فرد، هشدارهای “بهنگام” خود را در مورد ضرورت جلوگیری از ورود آزولا به اکوسیستم های طبیعی همچون تالاب انزلی فریاد کشید. این داستان مکرر ناشنیده و ظلم رسانه های زنجیره ای خاصی است که با ارتزاق از بیت المال قادرند حقایق را واژگونه جلوه دهند و فرزندان راستین و دانشمندان متعهد سرزمین ما را به حاشیه برانند.

چه کسی اولین بار در مورد عواقب احتمالی ورود آزولا به محیط های طبیعی به ویژه تالاب انزلی هشدار داد؟

فناوری هراسان و مدعیان نگرانی از سلامتی مردم و طرفداری از محیط زیست پس از گذشت قریب به سی سال از ورود آزولا به کشور مدعی ‌می‌شوند دکتر بهزاد قره‌یاضی گیاه آزولا را از کشور فیلیپین وارد ایران کرد. آنها بدون ارائه هر نوع سند یا مستندی این اتهام را به مراجع امنیتی اعلام و ضمن زدن این متخصص کشور، وقت نهادهای مختلف امنیتی کشور را به هدر داده مانع از رسیدگی آن‌ها به جرایم خود ازجمله فروش غیرمجاز محصولات غیرارگانیک به نام محصولات ارگانیک به سه برابر قیمت به مردم و ایجاد اضطراب روانی در مردم در مورد قوت روزمره خود مانند روغن های نباتی، گوشت و مرغ و لبنیات (حاصل از محصولات تراریخته) می‌شوند.

واقعیت تاریخی ورود آزولا به روایت اسناد

دکتر قره‌یاضی در سال 1368 از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود با عنوان “آزولا، تامین کننده ازت مزارع برنج و نقش آن در کنترل علف‌های هرز” در دانشگاه تربیت مدرس دفاع کرد و در پایان‌نامه خود تاریخچه ورود آزولا به ایران را توضیح داده و مستندا اضافه می‌کنند که قبل از تحقیق ایشان بروی گیاه آزولا، پژوهشگران دیگری در وزارت کشاورزی و دانشگاه‌های کشور و سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی بروی این گیاه پژوهش انجام داده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که ورود آزولا به ایران قبل از شروع تحقیقات ایشان بروی پایان‌نامه کارشناسی‌ارشدشان انجام شده بوده است. قسمت “بررسی نوشته‌ها”ی پایان‌نامه وی عینا درج می‌شود:

“2-3 تاریخچه آزولا در ایران

در اوایل دهه 1360 هجری شمسی آزولا در ایران کاملا ناشناخته بود و تنها تعدادی از کارشناسان وزارت کشاورزی که طبق قراردادهای موجود سالانه به مراکز بین‌المللی و به‌ویژه انستیتوی تحقیقات بین‌المللی برنج (ایری) اعزام می‌شدند با این گیاه آشنایی داشته و در گزارشات خود به‌عنوان یکی از عوامل دست اندکار تثبیت ازت مولکولی هوا در مزارع برنج از آن یاد می‌کردند. مهندس هادی نصیریان در سال 1358 در یک جزوه مفصل تحت عنوان “تحلیلی پیرامون زراعت برنج در دنیا و ایران و تاثیر واریته‌های پا کوتاه در بالا بردن اقتصاد کشورهای برنج‌خیز دنیا” از سرخس آبزی آزولا نام برده و از آن به‌عنوان یکی از عوامل تثبیت ازت در خاک‌های غرقاب برنج یاد می‌کند.در سال 1363 مهندس هادی حسینی در گزارش سفر خود به فیلیپین کشت آزولا را در اراضی باتلاقی ایران و بویژه خوزستان مفید توصیف کرد. در همین سال یعنی اواخر 1363 مهندس محمود اصفیا که در سفری به هندوستان با این گیاه آشنایی پیدا کرده بود، طرحی را تحت عنوان “بررسی سازگاری ارقام آزولا با آب و هوای مناطق شالیکاری ایران “به بخش کشاورزی و منابع طبیعی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ارایه کرد. در سال 1364 این طرح به‌طور مشترک به تصویب سازمان پژوهش‌ها و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، وابسته به وزارت کشاورزی و منابع طبیعی رسید. مراحل اجرای این پژوهش به شرح زیر گزارش شد.

1-ارتباط مکاتبه‌ای با کشورهای پیشگام در تحقیق و کاربرد آزولا در رابطه با امکان دریافت اطلاعات فنی بیشتر و ارقام خارجی آزولا. / 2-مسافرت تحقیقاتی به این مراکز در رابطه با تکمیل آموزش نگهداری و تکثیر آزمایشگاهی آزولا و تجهیز آزمایشگاه مربوطه. / 3-جستجو در طبیعت شمال ایران، در رابطه با امکان یافتن ارقام بومی آزولا. / 4-بررسی رشد و تکثیر ارقام آزولا در طول فصل زراعت برنج، بعد از برداشت و بررسی زمستان‌گذرانی (اصفیا 1366).

تا اوایل سال 1366 گزارشات منتشره در ایران بیشتر نشان می‌دادند که آزولا در فلان محل کاشته شده و به‌عمل آمده، رشد کرد یا نکرد ولی هیچگونه گزارش علمی و مبتنی بر روش‌های تحقیقاتی ارایه نشد. از سال 1366 مهندس نصیریان در ایستگاه بررسی برنج رشت اقدام به برنامه‌ریزی یک آزمایش سه ساله جهت تعیین میزان جانشینی آزولا به‌جای کود اوره کرده و گزارش منتشره سال اول و دوم نشان می‌دهد که آزولا می‌تواند جایگزین نصف کود ازته مورد نیاز برنج شود (نصیریان 1367). همچنین مهندس باباپور از ایستگاه تحقیقات برنج آمل گزارش از یک آزمایش مزرعه‌ای ارایه کرده و در آن اشاره شده که در تیماری که کود کامل ازته به همراه آزولا مصرف شده است برنج محصول بیشتری داده و تیمارهای آزولا نسبت به شاهد (تیمار بدون کود) نیز برتری عملکرد داشته‌اند.

تعدادی بررسی‌های تجربی و به قولی “مشاهده‌ای” در زمینه تغذیه دام، به‌ویژه تغذیه ماهی با نتایجی که مثبت ارزیابی شده است تاریخچه آزولا را تا پایان سال 1367 نشان می‌دهد. گزارشات منتشره، انتشار یکی دو یادداشت در نشریات علمی و غیر‌علمی و به‌ویژه تلاش‌ها و تماس‌های مجدانه مجری طرح بررسی سازگاری آزولا…منجر به جلب توجه مسئولان کشور در رده‌های مختلف و یا حیطه اختیارات متفاوتی در زمینه آزولا شد. یکی دو مصاحبه در استان مازندران و اعلام حمایت استاندار مازندران از آزولا کافی بود تا آزولا اعلام ترویج شود! اگرچه تا پایان سال 1367 نظر دقیق وزارت کشاورزی در مورد آزولا مشخص و اعلام نشده بود و لکن دراین سال آزولا در اکثر مانداب‌های شمال کشور و حتی در سطح دریاها و دریاچه‌های نواحی مرکزی و جنوبی کشور و نیز در سطح بسیار گسترده‌ای از مانداب‌هایی مانند عینک در رشت را پوشانیده بود و دامداران و به‌ویژه پرورش‌دهندگان ماهی برای جمع‌آوری آن‌ها با یکدیگر به رقابت می‌پرداختند.

تعداد بالغ بر 10 طرح پژوهشی که اکثر آنان توسط ارگان‌هایی نظیر جهاد دانشگاهی، سازمان تحقیقات وزارت کشاورزی، و دانشگاه‌های کشور تصویب شده بود چشم‌انداز روشنی را از جنبه پژوهشی در مورد آزولا ارایه می‌داد (اگرچه، باید اذعان داشت که متاسفانه این تحقیقات به‌هیچ وجه جهت و سمت معینی نداشته و براساس برنامه و پروژه معینی پیش نمی‌رفت). در حدود سال 1368 تعدادی از دانشجویان دوره کارشناسی‌ارشد نیز بررسی جنبه‌های مختلف کاربرد آزولا را عنوان پایان‌نامه خود قرار داده بودند. در آن سال آزولا در استان مازندران بیش از آنکه جنبه کود ازته داشته باشد، به‌عنوان خوراک دام مطرح بوده و ترویج آن نیز بیشتر از طریق تاکید و تکیه بر این جنبه آزولا صورت می‌گرفت، در استان گیلان نیز علیرغم اینکه رسما ترویج آزولا آغازنشده است، ولی زارعین به‌ویژه آن‌ها که دارای تحصیلات بودند رغبت و علاقمندی بی‌شائبه‌ای نسبت به آزولا نشان می‌دادند و هم روزه برای تهیه آزولا چه به‌صورت قانونی (و چه غیرقانونی) به ایستگاه تحقیقات برنج رشت و بعضا دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان مراجعه و مقادیری از آزولا را تهیه و پس از تکثیر به مصرف دام‌های خانگی به‌ویژه اردک و مرغابی می‌رسانند.

همان‌طور که گفته شد، مستندات نشان می‌دهد که آزولا مدتها پیش از آغاز پژوهش دکتر قره‌یاضی بروی آزولا وارد ایران شده بود و حتی ایشان در قسمت “تذکرات و پیشنهادات” پایان‌نامه خود بر لزوم توجه به کنترل گیاه آزولا و امکان هجوم این گیاه به مناطق حفاظت شده و به‌ویژه تالاب انزلی اشاره کرده‌اند. در ضمن ایشان در همین قسمت نسبت به ورود بی‌قاعده این گیاه به کشور هشدار داده بودند. در این قسمت می‌خوانیم:

آزولا مثال خوبی است از یک گیاه که با مدیریت صحیح زراعی یک گیاه زراعی خوب و در غیر جایگاه خودش یک علف‌هرز محسوب می‌شود (مور 1969). لذا در استفاده از این گیاه باید نهایت دقت نظر را مبذول کرد.

الف-در حدود 30 سال پیش آزولا برای اولین بار به‌عنوان یک گیاه اکواریومی به آفریقای جنوبی وارد شد ولی به دلیل رشد فوق‌العاده آن، دور اندخته شد. اما به دلیل حمل آن توسط پرندگان، انسان و سیلاب‌ها هم اکنون در نهرها، فاروها و سدهای کشاورزی متعددی در کالن برگ آفریقای جنوبی پخش شده است. در این شرایط سرخس مذکور تولید پوشش متراکمی کرده با مسدود کردن خطوط لوله باعث توسعه وضعیت غیر هوازی در طبقات زیرین آب شده و موجب غیر قابل استفاده شدن این آب‌ها برای مصرف آنان و حیوان شده و لذا به عنوان یک آفت تلقی می‌شود (اشتون 1977).

ب-پوشش آزولا موجب ایجاد محیط بی‌هواری در طبقات زیر اب شده و آزاد شدن شیمیایی و باکتریایی مواد غذایی را از رسوبات و مواد آلی تسریع می‌کند. این فوران مواد غذایی باعث تحریک رشد آزولا و تکثیر بعدی آن می‌شود (اشتون 1977). این گرانبار شدن محیط زیر آب باعث رشد گیاهان آبزی دیگری همچون نی و لویی شده و در نهایت با تجمع رسوبات درپشت این گیاهان سطح تالب‌ها و مانداب‌ها بالا می‌آید، آنچه که به‌عنوان دلیل اصلی مرگ برخی از تالاب‌ها مانند تالاب انزلی ذکر شده است. لذا باید به‌طور جدی و قبل از هرگونه توصیه‌ای برای کاربرد آزولا در اکوسیستم‌های طبیعی و ارزشمندی همچون تالاب‌های شمال کشور، گروهی از متخصصین و محققین اکولوژی، مطالعات گسترده‌ای را انجام داده و نتایج احتمالی ورود این گیاه جدید در اکوسیستم‌های بالنسبه در حال تعادل را ارزیابی کنند.

ج-آزولا تنها در سیستم کشت نشائی برنج می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، چرا که در سیستم کشت مستقیم یا در کشت‌های مکانیزه که بذر جوانه زده برنج توسط هواپیما پاشیده می‌شود (آمریکا)، پوشش آزولا می‌تواند باعث خفه شدن گیاه برنج شود. نشاء برنج مورد استفاده در سیستم آزولا-برنج باید 21 روزه و یا بیشتر باشد و در تنظیم سطح آبیاری دقت کافی به‌عمل آید.

د-آزولا دارای آفات بسیار متعددی است که خوشبختانه بسیاری از آن‌ها در ایران موجود نیستند چنانچه آفتی همچون حلزون طلایی وارد ایران شود تهدیدی جدی علیه مزارع برنج خواهد بود، لذا شایسته است از ورود بافت سبز آزولا (مگر با داشتن گواهی سلامت) جلوگیری به‌عمل آید.

حال سوال اینجاست که چگونه می‌توان با وجود این همه شواهد . مستندات مکتوب، ماجرای ورود آزولا به کشور و ادعای نابودی تالاب انزلی را به کسی نسبت داد که نسبت به ورود بی‌قاعده آن هشدار داده و حتی قبل از شروع به کار ایشان، آزولا وارد ایران شده بوده است؟

آزولا چگونه وارد ایران شد؟

مهندس محمود اصفیا در سفری به هندوستان مقداری از این گیاه را در پتری دیش به دکتر شجاعی (متخصص حشره شناسی و استاد تمام دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات) تحویل می‌دهد تا وی به ایران منتقل کند. سپس مهندس اصفیا آنها را کشت و تکثیر کرده و در هر جای ممکن رها می‌کند. تاریخچه آزولا در ایران در صفحه 23 پایان نامه کارشناسی ارشد دکتر بهزاد قره‌یاضی که در سال 1368 در دانشگاه تربیت مدرس منتشر شده است قابل ملاحظه است.

تهیه و تنظیم: شقایق فکوری

منبع: خبرآنلاین