همه آنچه درباره آثار تراریخته‌ها باید بدانید/ انتخاب آگاهانه غذا حق طبیعی مردم است

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از خبرگزاری فارس از اصفهان، از دیرباز تأمین مواد غذایی یکی از مهم‌ترین مسائل زندگی بشر بوده و هست، مواد غذایی که انسان برای رفع گرسنگی و همچنین تأمین نیازهای اساسی خود از آن استفاده می‌کند و توقع دارد که این مواد غذایی او را در برابر بیماری‌ها مصون نگه دارد نه این‌که باعث بیماری در او شود.

محصولات تراریخته در بین مردم یکی از داغترین بحث ها را به خود اختصاص داده اند. این در صورتی است که ، چندین سال است ایران یکی از واردکنندگان محصولاتی مثل سویا، ذرت، پنبه و کلزای تراریخته است.

معراج پورحسین به عنوان یک متخصص تغذیه در این زمینه در گفت‌وگو با فارس اظهار کرد: جمعیت کره‌ زمین در حال افزایش است و با جمعیت حاضر و این رشد جمعیتی انتظار می‌رود که در قرن 21 کره زمین به یک جمعیت 9 میلیارد نفری برسد، این 9 میلیارد نفر به غذا احتیاج دارند و باید نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها تامین شود.

* زمین‌های کشاورزی کارایی گذشته را ندارند

وی افزود: از طرفی میزان زمین‌های کشاورزی یا بهره‌دهی آن‌ها به خاطر شرایط نامساعد محیطی و برداشت‌‎های غیراصولی در حال کاهش است، بخشی از این زمین‌ها برای جمعیتی که اضافه شده است تبدیل به خانه و کارخانه می‌شود و عملاً کارایی زمین‌ها به خاطر تغییرات جوی، کم شدن بارش‌ها، گرم شدن زمین و مسائل و مشکلات دیگر کاهش یافته و باعث کاهش میزان دسترسی انسان به میزان کافی و لازم مواد غذایی شده است.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: وقتی بحث تغذیه پیش می‌آید گاهی از سوءتغذیه صحبت می‌شود که فرد به مقدار کافی ویتامین و مواد مورد نیاز را دریافت نکرده است ولی گاهی به حداقل‌ها هم باید راضی بود تا فرد از مرگ نجات پیدا بکند، در حال حاضر انسان به سمتی می‌رود که برای تأمین حداقل نیاز غذایی خود در آینده با مشکل روبرو می‌شود.

* 30 درصد از محصولات کشاورزی در طی انتقال از بین می‌رود

وی با بیان این‌که حدود 20 الی 30 درصد از محصولات کشاورزی پس از برداشت در طی مراحل جابه جا کردن و قبل از مصرف دور ریز می‌شود، اذعان داشت: برای این‌که بتوانیم پاسخگوی نیازهای غذایی این جمعیت رو به رشد باشیم 3 راه پیش رو داریم، راه اول که پیشینه 13 هزار ساله دارد و انسان با روش‌های اصلاح نژادی که انجام می‌داده و با آمیزش گونه‌های مختلف گیاهی یا جانوری با یکدیگر، برای رسیدن به محصول بهتر و بیشتر به روش سنتی در تلاش بوده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره روش دوم بیان کرد: روش دوم استفاده از محصولات تراریخته است، انسان با اطلاعاتی که طی سالیان درازی در رابطه با دست ورزی‌های ژنتیکی پیدا کرده است، به تغییراتی در ماده وراثتی بوته‌ها و موجودات اقدام کرده و تغییراتی را در آن‌ها انجام داده است که محصولات بدست آمده از این موجودات را بهبود ببخشد.

وی با ذکر مثالی گفت: این تغییرات باعث افزایش محصول می‌شود، یا می‌توان محصولی را بدست آورد که مثلاً به جای 100 لیتر آبی که قبلاً نیاز داشته است با 10 لیتر رشد کند، یا محصولی را که قبلاً نیاز به شرایط آب و هوایی و خاک مرغوب برای رشد داشته است، حالا می‌توان آن را در زمین‌هایی با خاک شور هم کشت داد و یا محصولی را تولید کرد که مقاوم به آفات است و نیازی به آفت کش‌ها ندارد، آفت کش‌هایی که خود باعث آلودگی محیط زیست، جانوران دریایی و مصرف کننده‌ها می‌شود و این‌ها می تواند به دنبال دستکاری ژنتیکی عملی شود.

پورحسین با اشاره به این که اصطلاح علمی Recombinant که در فارسی تراریخته یا نوترکیب ترجمه شده است، به معنی باز‌آرایی ژن‌ها است،  تصریح کرد: این یعنی محصولی با توالی ژنی را ایجاد کنیم که به طور طبیعی در طبیعت وجود نداشته است، برای ایجاد این ترکیب عملاً نیاز به ژن‌هایی از یک موجود دیگر است که این کار، سابقه زیادی دارد.

* انسولین دارویی که با روش بیوتکنولوژی تولید می‌شود

وی به عنوان مثال از انسولین یاد می‌کند و می‌گوید: انسولین یک ماده نوترکیب است و چندین سال است که مثل قدیم از انسولین حیوانی استفاده نمی‌شود، یعنی ژن انسولین را از سلول‌های انسان برداشته و در یک باکتری قرار داده‌اند، این باکتری که قبلاً انسولین را تولید نمی‌کرد در حال حاضر در خدمت انسان است و انسولین را در حد انبوه تولید می‌کند که باعث قیمت مناسب و تأمین کامل نیاز جهان به انسولین شده است.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: برای محصولات کشاورزی از سال‌ها قبل همین کار را کرده‌اند که ژن مقاومت به یک آفت را در گیاه وارد می‌کنند و این باعث می‌شود این گیاه موادی تولید کند که آفات نتوانند به آن آسیبی برسانند، یا شرایطی را ایجاد می‌کنند که ارزش غذایی محصولی افزایش پیدا کند.

*مبارزه آفت‌ها برای بقا در محصولات

وی یکی از نگرانی‌ها را این نکته دانست که در مسیر مبارزه با یک آفت که ممکن است با آفت دیگری رقابت داشته باشد و با از بین بردن آن، آفت دیگر میدان را بدست بگیرد و باعث مشکلاتی شود و اظهار داشت: حتی گفته می‌شود که این تغییرات باعث سرطان‌زا شدن این محصولات می‌شود و ژن‌هایی که وارد می‌کنند، ممکن است از این محصولات خارج و به محصولات دیگر هم وارد شود، یکی دیگر از نگرانی‌ها این است که این محصولات از کنترل انسان خارج شود و برای انسان و محیط زیست مضر باشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اعلام کرد: در جهت رفع این نگرانی‌ها باید مؤسساتی وجود داشته باشند که در طی زمان و با بررسی دقیق به این نتیجه برسد که این محصولات تأثیرات سوء نداشته و یا مزیت‌های آن بر مضراتش می‌چربد.

وی با بیان این که اعتقاد بر این است که با گذشت زمان گیاهانی که بهترین مقاومت را به شرایط نامساعد محیطی دارند، در رقابت برنده می‌شوند و بقیه در اقلیت قرار می‌گیرند، گفت: این سیر تکاملی در طبیعت اتفاق می‌افتد، دانشمندان بعد از یافته‌های فردی به نام «گریگور مندل» که به عنوان پدر علم ژنتیک شناخته شده است، به این نتیجه رسیدند که منتظر این اتفاقات به صورت طبیعی در محیط زیست نباشند و با روش‌هایی که تحت عنوان روش‌های مهندسی ژنتیک یا بیوتکنولوژی یا فناوری زیستی نامیده می‌شوند، به یک سلول یا موجود بهتری نسبت به موجود والدی برسند.

* بیش از 20 سال از تولید تراریخته می‌گذرد

پورحسین در ادامه عنوان کرد: محققان با تحقیقات خود به محصولات تراریخته دست یافتند و اولین معرفی رسمی این محصولات در دنیا در سال 1996 میلادی بوده است، امروزه بیش از 20 سال است آزمایش‌ها و تست‌های مورد نظر روی آن انجام شده و امروزه چند محصول مثل برنج، کلزا، سویا، پنبه، ذرت و محصولاتی از این قبیل به طور وسیع تولید می‌شود و اگر اغراق نباشد بعضی از محصولات مصرفی 90 تا 95 درصد منشأ تراریخته دارند و بسیاری از آن‌ها استفاده می‌کنند.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان این که نباید مردم را از این محصولات ترساند، افزود: باید مانع گسترش اطلاعات غلط شد.

پورحسین ادامه داد: به موضوع تراریخته نباید با افراط یا تفریط نگاه کرد و نگاه سیاه یا سفید به آن داشت، باید مثل تمام علوم، تحقیقات، تست‌ها و آزمایشات روی محصولی که تولید می‌شود ادامه داشته باشد.

* ایران وارد کننده صد در صدی سویا، کلزا، پنبه و ذرت تراریخته است

وی با اشاره به مقاله‌ای در دومین کنفرانس ملی دستاوردهای نوین در صنایع غذایی و تغذیه سالم که در 28 دی ماه 1396 در تهران برگزار شد و موضوع سخنرانی محصولات تراریخته و بررسی وضعیت این محصولات در ایران بود، تشریح کرد: بنده در این مقاله چند نکته را متذکر شدم، یکی این‌که در این موضوع از افراط و تفریط خودداری شود و این یک واقعیت است که جامعه با آن مواجه است، زیرا محصولات زیادی به عنوان مثال حدود 80 درصد سویا 64 درصد کل پنبه، 26 درصد ذرت، 24 درصد کلزا در دنیا تراریخته است و ایران از مبادی رسمی در حال واردات صد درصدی این موارد است.

* مردم باید تراریخته را بشناسند

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ادامه اشاره کرد: این در حالی است که قیمت این محصولات به اندازه محصولات غیرتراریخته به مصرف کننده عرضه می‌شود در صورتی‌که باید ارزان‌تر عرضه شود، باید به این موضوع علمی پرداخته و در مراکز علمی بررسی شود و در عین حال که آگاهی‌های لازم در مورد احتمال‌های ممکن از مصرف این محصولات به مردم داده شود و مردم خودشان در کنار مزایا، معایب را هم ببینند، زیرا این محصولات وارد کشور و توزیع  می شود و اگر مردم را بترسانیم فقط یک ناامنی فکری ایجاد می‌شود ولی با آگاهی دادن می‌توان تصمیم را به خود مردم واگذار کرد که متناسب با شرایط خودشان محصولات موردنظر خود را خریداری کنند.

پورحسین خاطر نشان کرد: دومین نکته که متذکر شدم این بود که افراد غیرمتخصص نباید به این موضوع ورود کنند و جلوی پخش اطلاعات غلط گرفته شود، معتقدم باید تحقیقات بیشتری انجام شود و به نتایج تحقیقات هم بها داده و اطلاعات افراد درگیر بروز و فرصت آگاهی به مردم داده شود.

* مسؤولان به دنبال تأمین غذای جامعه از راه صحیح آن باشند

وی اضافه کرد: به خاطر اهمیت محصولات استراتژیکی که با توجه به امنیت غذایی و نیازی که جامعه دارد باید محققان دست به دست افراد قانون گذارحاکمیت بدهند و همه نگران باشند که باید نیازهای غذایی جمعیت کشور از راه درست تأمین شود.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اذعان کرد: باید با در نظر گرفتن جمیع نکات قوت و ضعف به آن پرداخته شود و تحقیقات روی آن ادامه داشته باشد.

وی همچنین در ادامه متذکر شد: از همان ابتدا که محققان روی این موضوع کار می‌کردند این نگرانی وجود داشت که با تولید یک محصول تراریخته ممکن است ژن‌ آن به روش‌های مختلفی مثل گرده‌افشانی، آب‌های سطحی، حشرات یا… به محصولات ارگانیک هم منتقل شود، برای حل این موضوع راه‌هایی بیان شد از جمله این‌که زمین‌هایی که تراریخته در آن‌ها کشت می‌شود را جداسازی کنند و با فاصله قابل قبول از زمین‌های دیگرکشت شوند.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: تولیدکنندگان این محصولات ادعا می‌کنند با آزمایشات خود سلامت این محصولات را به اثبات رسانده‍‌‌اند و برخی هم می‌گویند مصرف این محصولات در دراز مدت حتی در نمونه حیوانی ممکن است و یا دیده شده است که مشکلاتی را ایجاد کرده است، بسیاری از محصولات پزشکی مثل انسولین و پروتئین‌های متعدد با روش بیوتکنولوژی تولید می‌شود و در نتیجه همه جامعه به نحوی در رژیم غذایی خود از تراریخته استفاده می‌کنند.

* در روش سوم، در ژنوم خود سلول تغییر ایجاد می‌شود

وی خاطرنشان کرد: در روش سوم تحت عنوان ویرایش ژنومی در ژن خود گیاه یا سلول حیوانی تغییراتی انجام می‌دهند بدون این‌که ژن دیگری را از جای دیگر وارد سلول کنند، دستکاری صورت می‌گیرد، یکی از ایرادات به تراریخته‌ها این است که امکان دارد، ژن آنتی‌بیوتیک مورد استفاده برای تولید تراریخته‌ها وارد محیط و بدن انسان شود و او را به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان یادآور شد: در روش سوم دیگر ژنی را وارد سلول نمی‌کنند و فقط با تغییراتی که در ژنوم خود سلول می‌دهند آن را توانمند‌تر می‌کنند، توانمند‌تر از نظر این‌که تولید محصول را بالا ببرند و یا این‌که مقاوم باشد به آفت یا خشکسالی و شرایط محیطی دیگر، به عنوان مثال یکی از اولین محصولاتی که مجوز تولید گرفت، گوجه فرنگی بود که رسیده شدن آن را به تأخیر انداخته بودند.

دانشیار رشته ژنتیک و بیولوژی مولکولی دانشکده تغذیه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اشاره کرد: در این میان برخی از کشورهای اروپایی اجازه کشت تراریخته را ندادند، شاید به خاطر این است که هنوز احساس نیاز نکرده‌اند، ولی عموماً در سوپرمارکت‌های خود تنها بخش‌های محدودی را به عنوان ارگانیک تابلوگذاری کرده‌اند و روی بقیه قفسه‌ها چیزی ننوشته‌‌اند، یعنی تضمینی نمی‌دهد که تراریخته در آن وجود نداشته باشد و خریدار باید با خواندن برچسب محصول تصمیم بگیرد، گاهاً علی‌رغم عدم مجوز تولید در این کشورها، اجازه تحقیقات و کارهای دانشگاهی داده می‌شود.

وی افزود: هر محصولی که وارد می‌شود به خصوص اگر مواد اولیه یا بذر باشد که قرار است کشت داده شود باید آگاهانه وارد شود، این‌ها کارتل‌های عظیمی را دارند و برای دنیا برنامه‌ریزی می‌کنند و به دنبال سود خودشان هستند، طرفداران تراریخته هم می‌گویند چرا ما مصرف کننده تولیدات آن‌ها باشیم که هر تغییر دیگری که احتمالاً دلشان می‌خواهد روی بذر بدهند، ما که وارد و مصرف می‌کنیم، چرا خودمان تولید نکنیم که حداقل مطمئن باشیم و بدانیم خود‌کفا هستیم و اگر روزی صادرات به ما را قطع کنند، ما از نظر منابع غذایی دچار مشکل نشویم.

* مردم حق دارند نسبت به غذایی که می‌خورند، آگاه باشند

وی در پایان اظهارات خود بیان داشت: محصولات تراریخته 20 سال است که در دنیا استفاده می‌شود و ایران هم خواسته یا ناخواسته با توجه به شرایط وارداتی که دارد در معرض استفاده بوده و خواهد بود، بنابراین باید با این موضوع برخورد علمی و منطقی شود و مزایا و معایب آن را به مردم اطلاع داد تا آگاهانه تصمیم بگیرند و این حق مردم است که بدانند چه می‌خورند و در عین حال از تمام ظرفیت ارگانیک کشور استفاده شود و اگر مردم مطمئن باشند موادی ارگانیک است ترجیحاً (حتی با هزینه بیشتر) محصولات ارگانیک را مصرف خواهند کرد، ولی به هر صورت نباید اجازه تشویش اذهان عمومی توسط تریبون‌های غیرمتخصص داده شود.