کشاورزی و مهندسی ژنتیک، چالش بزرگ ستاد توسعه زیست فناوری/

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از ایرنا، ستاد توسعه زیست فناوری یکی از ستادهای چهارده گانه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است که هدف اصلی آن سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ملی، هماهنگی و هم‌افزایی منابع و امکانات کشور و همچنین نظارت بر پیشرفت زیست‌فناوری در کشور برای ارتقاء دانش و فناوری های زیستی به منظور کسب ثروت و رفاه عمومی است.

ستادی که البته جرقه ایجاد آن به راه اندازی کمیته ملی زیست فناوری در سال 1383 باز می گردد و در سال 1387 بعنوان یکی از ستادهای فناوری‌های راهبردی زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد شد و در نهایت مصوبه تشکیل آن در سال 1390 در ‏شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در حال حاضر ریاست آن را دکتر مصطفی قانعی عهده دار است.

به زعم قانعی، مهمترین چالش فراروی ستاد مربوط به حوزه کشاورزی و مقوله مهندسی ژنتیک است که البته موضوع تراریخته نیز یکی از موضوعات این بخش محسوب می شود.

قانعی معتقد است: ابزارهای نوآوری در بیولوژی مولکولی به طور مستمر به منظور فراوانی و دسترسی به غذا و بهبود ترکیبات غذایی توسعه می‌یابند.

وی در گفتگو با خبرنگار علمی ایرنا با بیان این که در جهان، محصولات تراریخته هم‌اکنون در مرحله آزمایش مزرعه قرار دارند و در سال‌های آینده رهاسازی خواهند شد، افزود: امروزه محصولات پرمصرفی مانند برنج، موز، سیب‌زمینی، گندم، خردل هندی، نخود، لپه، لوبیا سودانی، نیشکر و دیگر محصولات بهبود یافته‌اند تا صفات جدیدی برای مقاومت به آفات و بیماری‌ها، تحمل کم‌آبی و تنش‌ها، بهبود خواص تغذیه‌ای و افزایش عملکرد و جرم زیستی محصول به آنها افزوده شود.

وی می گوید: در ایران نیز در طول دو دهه گذشته تاکنون پروژه‌های مختلفی مانند برنج متحمل به خشکی، برنج مقاوم به آفت و بی‌نیاز از سم‌پاشی و ارقام مختلف مقاوم به بیماری و آفت اجرایی شده است که در صورت توسعه بازار آن تاثیر به سزایی در افزایش تولید و رفع معضلاتی همچون مصرف بالای سم و مهمتر کاهش بحران آب خواهند داشت.

به گفته دکتر قانعی، با در نظر گرفتن آمار گرسنگی و تاثیرات نامطلوب کمبود آب بر کشاورزی در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته و همچنین افزایش جمعیت جهان در طول سال های آینده، کشورهای دنیا در حال برنامه ریزی جهت استفاده از فناوری‌های جدید به منظور تولید دو برابری غذا در زمین های موجود هستند.

محققانی که بی انگیزه شده اند

دکتر قانعی با اشاره به اینکه، تراریخته بحثی از رشته مهندسی ژنتیک است که کشور از دهه های قبل با هوشمندی خاصی روی آن متمرکز شده و حتی یک پژوهشگاه علمی مهندسی ژنتیک نیز راه اندازی کرده است، افزود: این حرکت باعث شد که کشورمان در حوزه مهندسی ژنتیک صاحب علم و فناوری همتراز با دنیا شود.

وی معتقد است: پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی قادر به رفع بسیاری از مشکلات غذایی و حوزه کشاورزی است و وظیفه ستاد توسعه زیست فناوری در قبال فناوری های جدید این است که این فناوری ها را در صنعت کشاورزی وارد کند.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی می گوید: البته با مباحثی که در پنج سال اخیر پیش آمده تا حدودی اقبال به حوزه مهندسی ژنتیک در حوزه محصولات کشاورزی و گیاهی کمتر شده است و این بخش را با مشکل مواجه کرده است.

وی افزود: متاسفانه ما در بخش توسعه بازار و تجاری سازی محصولات تراریخته و همچنین حمایت و ارائه مجوز به محققان کشورمان با ضعف های قانونی مواجه هستیم به همین دلیل محققی که می خواهد به این حوزه وارد شود از اطمنیان لازم و انگیزه برای پیشبرد کار برخوردار نیست.

دکتر قانعی ادامه داد: از طرفی نیز ما نتوانسته ایم اولویت هایی را برای حمایت از دانشمندان خود در نظر بگیریم و این بحث از سوی محققین کشور با بی میلی مواجه شد.

وی با اشاره به شرایط تحریم کشور از سوی کشورهای سلطه گر دنیا و ضرورت پرداختن به بحث خودکفایی غذایی کشور گفت: فارغ از بحث محصولات تراریخته اگر کشوری در حوزه مواد غذایی وابسبتگی داشته باشد، به طورحتم برای قطع این وابستگی و رفع نیازهای داخلی بایستی دارای سناریو و نقشه راه متکی برعلم و فناوری باشد.

قانعی در خصوص وظیفه ستاد زیست فناوری در این زمینه نیز گفت: ما به عنوان ستاد توسعه فناوری لیست و اعلام کرده ایم که از تولیدات بعضی زمینه هایی که چالش کشور محسوب می شود حمایت می کنیم و محققان نیز مراجعه و تعدادی ثبت نام کردند و کار هم شروع شد بخشی از اعتبارات هم پرداخت شد اما کار به درازا کشید.

واردات محصولات تراریخته آری، تولید نه

اما دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی در ادامه به نکته حائز اهمیتی اشاره می کند و می گوید: ما در زمینه وابستگی به واردات محصولات تراریخته همچنان وضعیت نامطلوبی را شاهد هستیم و از طرفی در حوزه علم و فناوری در این حوزه با یک سیر نزولی مواجه بوده ایم که یک تناقض است، از یک طرف اجازه تولید نمی دهیم و از طرف دیگر، اجازه واردات می دهیم و این برآیند چندسالی است که در کشورمان اتفاق افتاده است.

به گفته قانعی، هنگامی که در رویان بحث تکثیر یا همان کلونینگ انجام می شد، این بحث ها در آمریکا نیز مطرح شد و در آنجا با مخالفت بوش و همچنین کلیساها مواجه شد اما در کشورمان به دلیل حمایت رهبری از این جریان علمی و اینکه ما در کشور از یک پشتوانه خوب علمی برخودار بودیم به پیشرفت های خوبی نیز دست یافتیم.

وی افزود: در حوزه پزشکی و ساخت دارو هم که از جمله مهندسی ژنتیک محسوب می شود، کار بسیار خوب پیش می رود و شاهد پیشرفت روز افزون هستیم که به دلیل هوشمندی وزارت بهداشت در حمایت مناسب از این بخش بوده است.

وقتی از تولید محصولات تراریخته غیرخوراکی نیز حمایت نمی شود

اما دکتر قانعی در ادامه با اشاره به حجم عظیم واردات محصول پنبه از کشور پاکستان گفت: این درحالی است که کشورمان در این حوزه از قابلیت و توان تامین نیاز داخلی و حتی صادرات برخوردار بود اما به دلیل یک آفت در برهه ای از زمان کشت این محصول متوقف شد.

وی تصریح کرد: قابلیت کشت پنبه در برخی از مناطق کشور به خصوص سواحل جنوبی وجود دارد.

وی در خصوص نقش وزارت جهاد کشاورزی در رفع این مسائل گفت: انتظار می رود وزارت جهاد کشاروزی پا پیش گذاشته و با توجه به مشکلات این بخش بخصوص آب و تنش های محیطی، به این حوزه اهمیت دهد.

جدی گرفتن شورای ملی ایمنی زیستی، چاره کار

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی در ادامه، تشکیل جلسات شورای ملی ایمنی زیستی را برای روشن شدن تکلیف بحث های مربوط به محصولات تراریخته به صورت قانونی با توجه به اختیارات این شورا، بهترین اقدام برای رفع مسائل این حوزه می داند.

دکتر قانعی می گوید: اینکه ما احتمال دهیم پرداختن به مقولات تراریخته و علوم ژنتیک ممکن است برای سلامتی مضر باشد پذیرفتنی نیست و نوعی فرار از مسئولیت است در عین اینکه برای بسیاری از این حوزه ها که هیچگونه آسیب احتمالی برای انسان ندارد راه حل وجود دارد و می توان به آن ورود کرد.

وی معتقد است: به هرحال ما در این بخش یک قانون خوب داشتیم و قبل از اینکه این مباحث طرح شود، قانون ایمنی زیستی تعریف و دبیرخانه ای نیز برای این کار تشکیل شد که معاون اول رییس جمهوری و چند وزیر عضو آن هستند و بسیار هوشمندانه عمل شده است اما این دبیرخانه که بسیاری از مباحث بایستی از طریق آن حل و فصل شود در طول 12 سال گذشته فقط سالی یکبار جلسه داشته است.

دکتر قانعی در ادامه با تاکید بر این که هیچ ابهام قانونی در حوزه محصولات تراریخته وجود ندارد، از برنامه ریزی این ستاد برای تدوین سند ویژه در حوزه تراریخته و ارائه آن به شورای عالی انقلاب فرهنگی خبر داد.