ضرورت تدوین برنامه جامع کشاورزی برای غلبه بر چالش های کشاورزی

شاید دکتر اکبری مقدم را همه اهالی سازمان تحقیات، آموزش و ترویج کشاورزی بشناسند. چهره آبدیده و پخته حاصل از سال ها خدمت در خشن ترین عرصه های طبیعت ایران در گوشه ای دور از پایتخت صمیمیتی ویژه دارد. مهربانی، حلم،  بردباری در کلام این پژوهشگر موفق و فروتنی قابل تقدیر او می تواند هر بیگانه ای را هم مجذوب کند. در حاشیه پانزدهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور از این پژوهشگر موفق تقدیر شد. بی گمان این تقدیر او را در یک قدمی انتخاب به عنوان چهره تاثیرگذار علوم زراعت و اصلاح نباتات کشور قرار داده است. پای صحبت او می نشینیم.

**آقای دکتر لطفا خودتان را معرفی کنید و رزومه مختصری از خودتان ارائه دهید.

حسین اکبری مقدم فرزند عباس در سال 1339 در روستای پشت ادیمی از توابع بخش پشت آب زابل در خانواده ای کشاورز متولد شدم. تحصیلات ابتدایی را در روستای ادیمی، تحصیلات متوسطه را در شهر زابل و تحصیلات تکمیلی خود را در رشته کشاورزی تا مقطع دکتری زراعت با گرایش فیزیولوژی گیاهان زراعی در دانشگاه های تهران، پوترای مالزی و زابل ادامه دادم. فعالیت های سیاسی، اجتماعی ام قبل از انقلاب در قالب تشکل های دانشجویی، حضور در تحصن های دانشجویی و تظاهرات مردمی آغاز شد. بعد از پیروزی انقلاب در دوران دانشجویی خود از سوی دفتر مرکزی جهاد سازندگی کشور در جهاد سازندگی استان سیستان و بلوچستان مامور شدم و در پایه گذاری و گسترش فعالیت های این نهاد در منطقه سیستان نهایت تلاش خودم را انجام دادم. پس از اتمام تحصیلات مقطع کارشناسی و پس از گذراندن 26 ماه خدمت در جبهه های نبرد حق علیه باطل، از سال 1365 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خاش فعالیت های پژوهشی ام را شروع کردم و پس از گذشت 34 سال فعالیت های مستمر پژوهشی، مدیریتی، اجرائی و مشاوره ای در بخش کشاورزی در حال حاضر در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی سیستان مشغول خدمت به کشاورزان ایران اسلامی به ویژه کشاورزان مظلوم و عزیز بلوچ و سیستانی هستم. حاصل سال های خدمات دولتی ام، ضمن مشارکت موثر در اصلاح ساختارهای اجرایی، تشکیلاتی و فعالیت های پژوهشی مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان، مشارکت در امنیت غذایی و افزایش تولیدگندم کشور با انجام فعالیت های پژوهشی مستمرگروهی، در معرفی ارقام گندم فلات، چمران، کرخه، دنا، تجن، سیستان، بهرنگ، افلاک، افق، چمران2، خلیل و اخیرا رقم سارنگ و افزایش صد درصدی میانگین عملکرد گندم استان بالاخص منطقه سیستان ازطریق ایجاد، معرفی و تولید بذر ارقام اصلاح شده گندم های هیرمند، هامون، کویر، سیستان و کراس بولانی و همچنین بهبود الگوهای کاشت منطقه بر اساس پتانسیل های آبی و خاکی و همچنین کمک به تولید علم در بخش کشاورزی و ارائه مقالات علمی در مجلات و کنفرانس های علمی و آموزش دانشجویان، مروجین و کشاورزان بوده است. خدمات و تلاش های علمی و اجرایی اینجانب بعنوان کارشناس نمونه، محقق نمونه و مدیر پژوهشی نمونه ملی و منطقه ای بارها مورد تشویق مقامات عالی کشور قرار گرفته است.  حدود 20 سال تلاش و مبارزه علمی، آموزشی، اجرائی و سیاسی از سال 1377 جهت پایداری منطقه حساس، استراتژیک و بحرانی سیستان بدلیل نگرانی از آینده منطقه با اجرای پروژه های تحقیقاتی از کرت های کوچک مزرعه ای و گلخانه ای  تا پیشنهاد  طرح‌هایی با هدف افزایش بهره وری آب، استمرار تولید در بخش کشاورزی و جلوگیری از مهاجرت مردم رنج کشیده و سخت کوش سیستان در پایین دست حوضه آبخیز هیرمند و هامون با توجه به تغییرات اقلیمی و محدودیت های آبی حادث شده بالادست در کشور افغانستان برای حفاظت از زیست بوم منطقه سیستان با توجه به تغییرات اقلیمی، خشکسالی و فرسایش ژنتیکی  و خاک منطقه همراه بوده است.

** چند سال است که در زابل زندگی می کنید؟ شما همیشه بجز سال های 85- 94 مسئولیت داشته اید چالش های استان به ویژه در بخش کشاورزی چیست؟

تقریبا به جز ایام تحصیل و شرکت در برنامه های پژوهشی ملی و بین المللی  و مدت کوتاه یکساله که مسولیت ایستگاه تحقیقات کشاورزی خاش را بر عهده داشته ام باقیمانده عمر خدمتی ام را بدلیل اعتقاد به توسعه، پایداری و امکان خدمتگزاری موثرتر به مردم خوب و صبور سیستان به ویژه کشاورزان مظلوم و رنج کشیده سیستانی در منطقه سیستان (زابل) زندگی کرده و انشاا… زندگی خواهم کرد.

در مورد چالش های کشاورزی و منابع طبیعی منطقه سیستان اگر چه این منطقه از منابع بالقوه و خدادادی زیادی برخوردار است و دولت نیز تلاش های فراوانی را در جهت ایجاد تاسیسات زیر بنائی در زمینه های آب، خاک و کشاورزی منطقه انجام داده است اما بدلیل عدم داشتن برنامه های هدفمند بر مبنای واقعیت ها و منابع منطقه ای با نگاه توسعه پایدار در کل زیست بوم سیستان بهبودی قابل ملاحظه ای در زندگی مردم مشاهده نمی شود، به طوری که با وجود فراوانی منابع در حال حاضر فقر، بیکاری و مهاجرت و همچنین بحران های زیست محیطی منطقه را تهدید می کند.

برای مثال دشت سیستان از مهمترین کانون های جمعیتی شرق کشور، تحت تاثیر نوسانات آبی رودخانه هیرمند، تغییرات شدید اقلیمی و فرسایش بادی قرار دارد که خشکسالی و عدم برنامه ریزی مناسب سازگاری با شرایط حادث شده در دو دهه اخیر از عوامل اصلی گرد و غبار با منشا داخلی و خارجی در منطقه است. کم توجهی یا بی توجهی به قوانین طبیعت به خوبی نشانگر بروز اوضاعی است که امروز در عرصه کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست با‌ آن مواجهیم، فقدان نگاه جامع، همه سونگر و همگرا نسبت به منابع منطقه شامل خاک، آب، هوا، منابع طبیعی و محیط زیست در فرآیندهای سیاست گذاری، تصمیم گیری و ایجاد ساختارها روز بروز اوضاع را پیچیده تر کرده است. دخالت بدون برنامه عوامل انسانی همانند عدم مدیریت مناسب منابع آب و خاک، پوشش گیاهی، عدم استفاده از سیلاب‌های فصلی، چرای بیش از حدّ، بوته کنی و تصمیم گیری های بدون شناخت و مطالعه همه دست به دست هم داده اند که زمین‌های بارور از میان رفته، و جای خود را به بیابان‌هایی جدید بدهند و کانون های تولید ریزگردها روز بروز در منطقه افزایش یابد. علاوه بر عرصه های بحرانی منطقه، با خشک شدن دریاچه هامون و تخریب پوشش گیاهی 450 هزار هکتار اراضی تالاب تبدیل به کانون های بحران گرد و غبار در بستر این دریاچه شده است. با وزش باد های 120 روزه، کمبود رطوبت، افزایش دما و بالارفتن حساسیت به فرسایش خاک های منطقه، شوری خاک و عدم حفاظت بیولوژیکی از آن، میزان آلایندگی منطقه به بیش از چندین برابر حد طبیعی افزایش یافته که خسارات جبران ناپذیری بر زیست بوم و امنیت پایدار منطقه وارد می کند. در روز های اخیر آثار مخرب این پدیده ها تمامی روستاها و شهرها را در گستره دشت سیستان و حتی سایر مناطق استان و بخش هایی از افغانستان و پاکستان را تحت تاثیر پدیده ریزگردها و فرسایش ناشی از تخریب پوشش گیاهی و عدم استفاده بهینه از منابع قرار داده است. بنابراین ضرورت دارد، نگاه برنامه ریزان به سوی تدوین برنامه جامع برای مدیریت علمی و هوشمندانه عرصه های طبیعی منطقه و سطح هامونها به عنوان یکی از ناپایدارترین اکوسیستم های منطقه باشد. با این وصف، تدوین برنامه مدیریت جامع کشاورزی و منابع طبیعی در کلیه زمینه های پژوهشی، اجرایی و آموزشی با مشارکت و همراهی کلیه دستگاه های ذیربط ملی و منطقه ای و مشارکت های مردمی در کل حوزه هیرمند و هامون در حوضه های بالادست، میان دست و پایین دست می تواند امکان برنامه ریزی علمی موثر درجهت کاهش و یا تعدیل این شرایط بحرانی و یا به عبارتی پایداری منطقه سیستان و حوضه هیرمند و هامون را در شرق کشور عزیزمان فراهم کند. به امید روزی که سیستان از نظر زیست محیطی منطقه بحرانی و محروم به شمار نیاید انشاالله. .

** در سومین جشنواره معرفی ارقام زراعی شما به خاطر معرفی رقم گندم سارنگ برگزیده و معرفی شدید. این رقم چه ویژگی هایی دارد؟

گندم جدید رقم سارنگ با شجره PRL/2*PASTOR/4/CHOIX/STAR/3/HE1/3*CNO79//2*SERI حاصل برنامه های مشترک به نژادی غلات کشور و مرکز بین المللی تحقیقات ذرت و گندم (CIMMYT) بوده که در سال 89-1388 در قالب خزانه بین المللی42IBWSN وارد کشور شده و در آزمایشات مقایسه عملکرد مقدماتی و پیشرفته اقلیم گرم و جنوب کشور در سال های مختلف در شش ایستگاه زابل، داراب، اهواز، ایرانشهر، دزفول و خرم آباد مورد بررسی قرار گرفته است. میانگین عملکرد رقم سارنگ و ارقام شاهد چمران و افلاک در این ایستگاه ها به ترتیب 6315، 6119 و 5900 کیلوگرم در هکتار بوده است. همچنین بررسی های کیفیت نانوائی حاکی از این بود که رقم سارنگ در گروه بسیار خوب قرار دارد و میانگین درصد پروتئین آن 7/12 درصد بوده است. پتانسیل عملکرد مطلوب، مقاومت به بیماری زنگ زرد و ریزش دانه و کیفیت نانوایی بسیار خوب از ویژگی های بارز رقم سارنگ محسوب می شود. این رقم برای کشت در اقلیم گرم و جنوب کشور در جشنواره معرفی ارقام جدید زراعی و باغی در مرداد ماه 1397 نامگذاری و معرفی شد و اینجانب افتخار داشتم به نمایندگی از تیم پرتلاش و خستگی ناپذیر تحقیقات غلات در اقلیم گرم و خشک جنوب کشور جایزه معرفی این رقم را در جشنواره دریافت کنم.

**به چه دلیل و هدفی به فکر تولید این نوع از گندم رسیدید؟ چند سال طول کشیده تا این رقم را بدست آوردید؟

این رقم با هدف افزایش عملکرد گندم در اقلیم گرم و خشک جنوب کشور در برنامه های به نژادی گندم مورد بررسی قرار گرفت که خوشبختانه پس از انجام فعالیت های و بررسی های مزرعه ای و آزمایشگاهی بسیار گسترده و طولانی در ایستگاههای تحقیقاتی پس از تلاش ده ساله محققین به نژادگر بخش تحقیقات غلات و مراکز تحقیقاتی اقلیم گرم و خشک جنوب کشور به عنوان رقم جدید گندم سارنگ با ویژگی های بسیار مطلوب به جامعه کشاورزی و تولید کنندگان گندم اقلیم گرم و خشک جنوب کشور معرفی شد.

**لزوم استفاده از فناوری های نوین برای غلبه بر چالش های پیش روی کشاورزی را چگونه ارزیابی می کنید؟

تغییر اقلیم و بهم خوردن الگوهای بارشی در مناطق مختلف جهان روز به روز نگرانی های جوامع بشری و بخصوص فعالان بخش کشاورزی و محیط زیست را بیشتر کرده است. تقاضا برای تامین غذا برای جمعیت در حال رشد و همچنین تنگناههای اقلیمی و بویژه افزایش دما و بحران کم آبی از محدودیت های جدی تولید و تامین غذا به شمار می آید. بدن شک افزایش سطح زیر کشت بدلیل محدودیت های فوق راهکار منطقی برای تولید نخواهد بود. لذا افزایش بهره وری منابع یکی از کلیدی ترین راهکارههای حرکت در مسیر تولید، تامین غذا و امنیت غذایی خواهد بود. پیشرفت های شگرف دانش ژنتیک و اصلاح نباتات و استفاده از فناوری های نوین مانند محصولات تراریخته در این عرصه به نژادگران را قادر ساخته است تا با معرفی ارقام اصلاح شده زراعی، باغی و سبزی و صیفی که واجد خصوصیات متنوع و قدرت سازگاری با شرایط اقلیمی متفاوت از جمله پتانسیل عملکرد بالا، مقاومت به تنش های زنده و غیر زنده نقش موثری در افزایش بهره وری ایفا کنند. این محدودیت ها در کشور ما به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک جهان شدت بیشتری داشته، فلذا ضرورت دارد با استفاده از فناوریهای روز اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی برای سازگاری با شرایط اقلیمی حادث شده و امنیت غذایی کشور نسبت به معرفی ارقام  جدید سازگار با عملکرد مطلوب توسط به نژادگران گام های موثر و مستمری برداشته شود. به طور ویژه تولید پنبه تراریخته مقاوم به آفات می تواند موجب لغو ممنوعیت کشت پنبه در این منطقه و بازگشت رونق به منطقه مکران و سیستان شود.

**چه برنامه ای برای آینده دارید و نیازهای زراعی برای اقلیم گرم جنوب را در چه میبینید؟ آیا بازهم قصد دارید در حوزه گندم و معرفی ارقام جدید فعالیت داشته باشید؟

گندم از عمده ترین محصولات زراعی است. با توجه به اهمیت و جایگاه استراتژیک گندم در کشور به عنوان غذای پایه، ضرورت بهره برداری و افزایش بهره‌وری قابلیت‌های زراعی و محیطی این مناطق الزامی است. محدودیت های تولید گندم در حوزه اقلیم جنوب کشور عمدتا شامل خشکی، شوری و گرم شدن هوا در مراحل پایانی رشد و نمو گندم است.کوتاه بودن دوره رویش گندم در حوزه اقلیم گرم به واسطه عوامل محدود کننده محیطی که در بالا به آن اشاره شد، ضرورت دارد ارقام جدید با عملکرد بالا، متحمل به استرس های محیطی، دوره رشد کوتاه و دامنه سازگاری مناسب بطور مستمر مورد بررسی و جایگزین ارقام موجود شود. لذا وظیفه ما محققین است که برای دستیابی و معرفی ارقام جدید سازگار با اقلیم گرم و خشک جنوب کشور مستمرا فعالیت های به نژادی خود را ادامه دهیم.