نقش سه رکن کشاورزی، سلامت و محیط زیست در تولید تراریخته

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از ایکنا، سمیرا کهک، عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی ایران، در رابطه با محصولات تراریخته و ایمنی غذایی این محصولات اظهار کرد: محصولات تراریخته محصولاتی هستند که صفات آن‌ها با استفاده از روش‌های فناوری زیستی جدید و مهندسی ژنتیک بهبود پیدا می‌کند. به این معنی که صفات مطلوبی به آن‌ها اضافه و صفات نامطلوب از آن‌ها حذف می‌شود. این محصولات با اهداف متنوعی تولید می‌شوند که از آن جمله می‌توان به مقاومت به آفات و تحمل تنش‌های غیرزیستی و بهبود صفات تغذیه‌ای مثلا افزایش ویتامین آ یا آهن اشاره کرد.

وی افزود: بر اساس آخرین آمار‌های بین‌المللی، ۲۴ کشور جهان تولید کننده این محصولات و چیزی در حدود ۱۹۰ کشور جهان مصرف کننده آن هستند. کشور‌های عمده تولید کننده این محصولات، آمریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا و هند و محصولات عمده تجاری از این دست سویا، کلزا، ذرت و پنبه هستند.

دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی در رابطه با مراحل آزمایش این محصولات گفت: محصولات تراریخته پیش از ورود به بازار ارزیابی‌های ایمنی زیستی را طی می‌کنند و پس از کسب مجوز وارد بازار می‌شوند؛ این موضوع برگ برنده این محصولات است، زیرا هیچ محصول دیگری اعم از محصولات تولید شده با کشاورزی هسته‌ای، موتاسیون بریدینگ، کشاورزی ارگانیک و … این ارزیابی‌ها را طی نمی‌کنند. جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۲ به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا پیوسته است بر اساس این پروتکل، هر رخداد مجزای محصول تراریخته پس از انجام ارزیابی‌های ایمنی زیستی و کسب مجوز، گزارش نهایی مربوط به این ارزیابی‌ها در اتاق تهاتر ایمنی زیستی ثبت می‌شوند و در دسترس عموم قرار می‌گیرند. این سطح از شفافیت در مورد فناوری‌های دیگر مشاهده نمی‌شود.

وی ادامه داد: در جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۸ قانون ایمنی زیستی تدوین و به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در این قانون سه مرجع ذی‌صلاح مشتمل بر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست جهت صدور مجوز و یا انجام بررسی‌های لازم در حوزه تخصصی خود معرفی شده‌اند، به‌عنوان مثال وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مسئول صدور مجوز فعالیت در حوزه غذای انسان و محصولات بهداشتی و آرایشی است. این وزارتخانه دستورالعمل ایمنی زیستی مخصوص به خود را دارد که بر اساس آن بررسی‌های لازم را بر تقاضای رسیده برای واردات و یا تولید محصولات تراریخته انجام می‌دهد و ضوابط آن سختگیرانه است. از جمله اینکه کشور صادر کننده باید خود مصرف کننده محصولی باشد که قصد وارد کردن آن به ایران را دارد و اینکه آن رخداد خاص بایستی مجوز از اتحادیه اروپایی نیز داشته باشد. آزمایشگاه‌های همکاری هم در وزارت بهداشت وجود دارند.

کهک یادآور شد: برای ارزیابی‌های ایمنی زیستی محصولات تراریخته در جهان یک‌سری استاندارد‌ها و پروتکل‌های مشخص وجود دارد که بر اساس آن‌ها عمل می‌شود. دستورالعمل‌های ملی در جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس همان روند‌های بین‌المللی تدوین شده و اجرا می‌شوند. این دستورالعمل‌ها بار‌ها بازنگری شدند و بهبود پیدا کرده‌اند و در آخرین اقدام نیز شورای ملی ایمنی زیستی دستورالعمل‌های دستگاه‌های ذی‌صلاح را تصویب کرده که به زودی ابلاغ می‌شوند.

سه دستگاه ذی‌صلاح برای تأیید محصولات تراریخته

وی تأکید کرد: بر اساس قانون ملی ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران ۳ دستگاه ذی‌صلاح برای تأیید این محصولات وجود دارند. اگر محصولی که تقاضای کسب مجوز دارد، محصول کشاورزی باشد که برای کشت و رهاسازی است می‌بایست مجوز خود را از وزارت جهاد کشاورزی دریافت کند. پرونده ارزیابی‌های ایمنی زیستی این محصول حداقل دارای سه بخش است: نخست، ارزیابی‌های ایمنی زیستی در حوزه کشاورزی، دوم، ارزیابی‌های ایمنی زیستی در حوزه غذای انسان یا مصارف انسانی دیگر مانند مصارف بهداشتی و سوم، ارزیابی‌های ایمنی زیستی در حوزه محیط زیست، تمامی این پرونده‌ها به وزارت جهاد کشاورزی و کمیته ایمنی زیستی این وزارتخانه ارجاع داده می‌شود.

کهک افزود: وظیفه بررسی و اظهارنظر در حوزه محیط زیست بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و قسمت بهداشتی آن به کمیته ایمنی زیستی وزارت بهداشت ارجاع می‌شود، کمیته‌ها و کارگروه‌های تخصصی ایمنی زیستی این سه دستگاه ذی‌صلاح متشکل از متخصصان حوزه‌های مرتبط با موضوع محصولات تراریخته هستند که پرونده را به دقت مطالعه و اظهارنظر می‌کنند. از سوی دیگر در صورت نیاز به مدارک بیشتر و یا انجام آزمایشات بیشتر اقدامات لازم در این خصوص نیز انجام می‌گیرد.

عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی در پاسخ به این پرسش که دست اندرکاران علم تراریخته در ایران تمایلی برای انجام آزمایش‌های سرطان‌زایی سم گلایفوسیت که در تولید محصولات تراریخته به کار می‌رود ندارند، تصریح کرد: محصولات تراریخته با اهداف مختلفی تولید می‌شوند و انواع مختلفی نیز دارند، یکی از انواع این محصولات، محصولات مقاوم به علف‌کش هستند که با هدف کاهش عملیات خاک‌ورزی و حفاظت از محیط زیست تولید می‌شوند. روند بدین صورت است که برای کاهش عملیات خاک‌ورزی و مبارزه با علف‌های هرز، کم‌خطرترین سم علف‌کش بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، انتخاب و گیاهان تراریخته مقاوم به این علف‌کش تولید شدند که این سم کم‌خطر همان گلایفوسیت است.

وی افزود: نکته قابل توجه اینست که علف‌کش گلایفوسیت سال‌ها قبل از تولید محصولات تراریخته در کشاورزی سنتی استفاده می‌شده و به هیچ‌عنوان سم جدیدی نیست، از این‌رو این نوع محصولات تراریخته تولید شدند که با علف‌های هرز مبارزه موثر و کم‌خطری داشته باشیم.

کهک بیان کرد: بر اساس آزمایشات متعدد انجام شده و گزارش‌های رسمی سازمان خوار و بار جهانی و سازمان بهداشت جهانی، سرطان‌زایی این سم ثابت نشده است. این گزارش در سال ۲۰۱۶ منتشر شده است.

وی همچنین در رابطه با عدم استقلال آزمایشگاه‌های ایمنی زیستی برای آزمایش سلامت محصولات تراریخته نیز گفت: اینکه این آزمایشگاه مستقل نبوده و در دست افرادی است که خود به توسعه تراریخته می‌پردازند، درست نیست، اگر چنین بود به جای اینکه این همه واردات این محصولات را داشته باشیم تا کنون حداقل یک مجوز برای محصولات تراریخته تولید داخلی داشتیم.

لابی مخالفان تولید ملی محصولات تراریخته قوی است؟

وی افزود: البته شاید عکس این ادعا درست باشد، یعنی لابی مخالفان تولید ملی محصولات تراریخته آنقدر قوی عمل می‌کند که تا کنون حتی یک محصول تراریخته تولیدی در کشور مجوز دریافت نکرده است و یک‌بار هم که در طول تاریخ یک محصول در کشور مجوز گرفت، سریع جمع‌آوری شد، این در حالی‌ست که سال‌ها جمهوری اسلامی ایران وارد کننده محصولات تراریخته است؛ یعنی تا این لحظه تولید کشور‌های بیگانه به تولید ملی ارجحیت داشته است.

دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی یادآور شد: فرآیند صدور مجوز در دست یک نفر یا دو نفر نیست تا بتوان این شبهه را وارد کرد که لابی از سوی موافقان محصولات تراریخته وجود دارد. بلکه در کمیته‌های ایمنی زیستی دستگاه‌های ذی‌صلاحی که اشاره شد افرادی با نظرات مختلف و تخصص‌های گوناگون حضور دارند و تصمیمات پس از اجماع گرفته می‌شود، تصمیم‌گیری نیز شفاف و بر اساس اصولی است بر سه پایه اصلی کشاورزی، سلامتی و زیست محیطی استوار است.

کهک افزود: اولین محصول تراریخته در جهان در سال ۱۹۹۶ تجاری شد و از آن تاریخ ۲۲ سال می‌گذرد. روند تولید این محصولات در جهان رو به افزایش است و تا کنون به چیزی در حدود ۱۹۰ میلیون هکتار رسیده است. پنج کشور عمده تولید کننده این محصولات در جهان آمریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا و هند هستند، در واقع ۲۴ کشور تولید کننده این محصولات و ۱۹۰ کشور مصرف کننده این محصولات در دنیا هستند، لذا اگر این ادعا درست باشد که تراریخته‌ها تنها در سال‌های اول محصول بیشتری می‌دهند و پس از دیگر خبری از محصول بیشتر نیست باید پرسید چرا روز به روز سطح زیر کشت این محصولات بیشتر می‌شود، در حالیکه نباید اینگونه باشد.