صادرات، ارمغان تولید محصولات تراریخته

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از ایسنا دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری با اشاره به مشاجرات گسترده در حوزه تولید محصولات تراریخته با بیان اینکه برای من بسیار سخت است که مشاهده کنم فناوران این حوزه به سمت تولید گل‌های زینتی هدایت می‌شوند و رغبتی برای وارد شدن به معیشت مردم ندارند، گفت: اقتصادهایی هستند که اجازه نمی‌دهند زیست‌فناوری که یک فناوری اقتصادی است، در کشور رشد کند.

دکتر مصطفی قانعی با اشاره به قوانین موجود در حوزه زیست فناوری، افزود: قوانینی که در حال حاضر در کشور داریم، وزارت بهداشت را مکلف کرده است که از سلامت غذاها و محصولاتی که بسته‌بندی می‌شوند اطمینان حاصل کند تا به بازار عرضه شوند.

دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری در خصوص نقش این ستاد در فرآیند تولید محصول، توضیح داد: کسی که می‌خواهد فرآیند سالم کشت محصولات کشاورزی را طی کند، چاره‌ای ندارد جز آنکه از علم زیست‌فناوری استفاده کند. یعنی اگر وقتی اعلام می‌شود از سم استفاده نشود، کشاورز باید از زیست مهارگرها استفاده کند، وقتی قرار است کود شیمیایی استفاده نشود، باید اصلاح نژاد صورت گیرد و از نهالی استفاده شود که رشد و محصول آن خوب باشد. رعایت این نکات باعث می‌شود دانش زیست‌فناوری کشش بازار پیدا کند و تولید بذر مرغوب، مقرون به صرفه خواهد شد.

قانعی، حرکت به سمت گلخانه‌های بدون خاک و رعایت GMP را از دیگر مزایای استفاده از فرآیند تولید محصول با کیفیت دانست و افزود: اگر کشور بر این مدار قرار گیرد، صادرات محصولات سالم آغاز می‌شود، چون دنیا مایل است که بداند محصول کشاورزی با چه فرآیندی کشت شده و چه کسی بر تولید نظارت کرده است.

شبکه “شمس” برای ترویج رتبه‌بندی محصولات سالم کشاورزی

وی با اشاره به راه‌اندازی شبکه “شمس” (شبکه محصول سالم) از سوی ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با هدف توانمندسازی، حمایت، ترویج و رتبه‌بندی محصولات سالم کشاورزی و بازارسازی، بازاریابی و فروش این محصولات برای ارتقای سلامت و حفظ ایمنی غذایی، گفت: وزارت بهداشت این شبکه را پذیرفته است و بر اساس زیر ساخت‌های آزمایشگاهی اقدام به ارزیابی محصولات کشاورزی می‌کند و هرکدام از محصولاتی که ناسالم باشد، از این شبکه خارج می‌شوند.

قانعی با تاکید بر اینکه برای وارد شدن محصولات به این شبکه باید اصولی رعایت شود، افزود: تولید محصول سالم کشاورزی تکلیف این ستاد نیست، ولی ما مشاهده می‌کردیم که افراد چه محصول سالم تولید می‌کردند و چه غیر سالم، بازار رغبتی برای آن نشان نمی‌دهد، از این رو ایجاد با این شبکه علاوه بر آنکه محصولات سالم ارزش‌گذاری می‌شود، برای فناوری‌های مورد استفاده، بازارسازی نیز صورت گرفته است.

به گفته وی در دنیا برای پذیرش محصولات کشاورزی، استانداردهایی قائل هستند و از ما نیز محصولاتی که دارای استاندارد باشند، می‌خواهد؛ این استانداردها بر اساس قوانین کشورها تنظیم می‌شود، به گونه‌ای که ممکن است کشوری اجازه ورود محصولات تراریخته را ندهد و کشوری با پذیرش استانداردهایی اجازه وجود محصولات تراریخته را بدهد.

ستاد و محصولات تراریخته

دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، توسعه فناوری را از جمله اهداف این ستاد نام برد و یادآور شد: در حوزه مهندسی ژنتیک کاری که باید انجام دهیم، دست‌ورزی ژن‌ها است. همه هنر زیست‌فناوری همین است و اگر بگوییم این فناوری را نمی‌خواهیم، باید این فناوری را تعطیل کنیم.

قانعی با تاکید بر اینکه ایران این فناوری را پذیرفته و این فناوری در سرفصل نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت‌های “الف” تعریف شده است، خاطر نشان کرد: برای توسعه این فناوری نیز در ذیل معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری ستادی ایجاد شده است و این نشان می‌دهد که کشور نمی‌خواهد از یک حوزه فناوری محروم شود.

وی با بیان اینکه برای رسیدن به این هدف نیاز به تربیت دانشمندان این حوزه است، ادامه داد: برای این منظور کشور هزینه و اقدام به راه‌اندازی پژوهشگاهی در حوزه ژنتیک کرده است؛ چراکه کشور این فناوری را به عنوان یک رشته اثرگذار پذیرفته است.

دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری اضافه کرد: آنجایی که قرار است این فناوری به عرصه زندگی مردم وارد شود و در اراضی کشاورزی، کشت شود، قوانینی برای آن وضع شده، ضمن آنکه شورای ایمنی زیستی راه‌اندازی شده است و در صورت تأیید، محصولات تراریخته به تجاری‌سازی می‌رسد، در غیر این صورت یا استانداردهای آن پاس باید شود و یا اشکالات موجود مرتفع شود تا مجوزهای آن برای ورود به عرصه تجاری‌سازی صادر شود.

قانعی با بیان اینکه حدود ۶ سال است که موضوع تراریخته‌ها در کشور مطرح شده، با طرح این سوال که خروجی این ۶ سال بحث چه بوده است، خاطر نشان کرد: با همه بحث‌هایی که شد، میزان واردات محصولات تراریخته ما به میزان ۶ سال قبل و حتی بیشتر شده است و هیچ کسی دغدغه واردات محصولات تراریخته را ندارد، ولی در زمینه تولید ترایخته، حتی یک محصول از این نوع به بازار وارد نشده است.

وی با بیان اینکه در چنین شرایطی، کشور در حوزه مدیریتی دچار مشکل شده است، ادامه داد: در حال حاضر ما هیچ محصولی تولید نکردیم و از سوی دیگر اعلام می‌شود که به مردم اطلاع‌رسانی شده است، ولی این سوال مطرح می‌شود که چه میزان فروش محصولات تراریخته کاهش یافته و چه میزان از واردات این محصولات کم شده است.

قانعی اضافه کرد: در این زمینه به یک باره اعلام می‌شود که محصولی دارای عیبی هست، ولی مگر دنیا به دنبال عیب محصولات بوده است؟ همه کشورها به دنبال اقتصاد هستند. کشورها به دنبال این هستند که چگونه می‌توانند با قیمت کمتر شکم مردم را سیر کنند و از چه فناوری برای آن استفاده کنند، بر این اساس تکنولوژی تراریخته را برای این منظور به کار گرفته‌اند و اگر در آینده بتوانند با تکنولوژی دیگری محصولات ارزان‌تری تولید کنند، قطعاً همان فناوری را به کار می‌گیرند.

وی با بیان اینکه حتی اگر ما هم تولیدکننده این فناوری باشیم، دنیا خریدار آن خواهد بود، اظهار کرد: این وظیفه دولت‌ها است که معیشت مردم را تأمین کنند و فناوری زیست‌فناوری یک فناوری اقتصادی است و زمانی که عدم ورود محصولات تراریخته اعلام شد، با طرح این سوال که “آیا حاضر هستید روغنی که الان مردم خریداری می‌کنند با ۵ برابر قیمت خریداری کنند” حاضر به واردات محصولات تراریخته شدند!

قانعی همچنین به جهت‌گیری‌های صورت گرفته برای جلوگیری از واردات “ذرت” تراریخته اشاره کرد و یادآور شد: بهتر است قبل از هر نوع تصمیم گیری، در خصوص فلسفه وجودی این محصولات بیندیشیم و اگر از واردات این محصولات ممانعت به عمل می‌آید، ببینند که آیا راه حل‌های جایگزین برای آن محصولات به گونه‌ای که هم معاش مردم و هم خوراک آنها تأمین شود، در اختیار داریم یا خیر.

دبیر ستاد زیست‌فناوری، با بیان اینکه هر چیزی به اقتصاد متصل شد، باید بدانیم که با زبان اقتصادی چگونه می‌توانیم با آن رفتار کنیم، گفت: امروزه کشاورزی، با مدرن شدن و بیوتکنولوژی فعال است و اینکه امروزه ما در حوزه کشاورزی تبدیل به واردکننده شدیم، به این دلیل است که ما از فناوری استفاده نمی‌کنیم و در این حوزه سنتی عمل کرده‌ایم.

کنترل شدید داخلی و سهل‌گیری واردات

قانعی با بیان اینکه در حوزه دارو این مسائل به خوبی درک شد، در این باره توضیح داد: در حوزه داروسازی مشاهده کردیم که اگر قرار است دارویی وارد شود، کارشناسی آن دارو را چک می‌کند، ولی دیگر فرآیند تولید آن را چک نمی‌کنیم؛ ولی زمانی که دارویی در داخل تولید می‌شود، هر روز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به برخی گفته‌ها در زمینه مضرات کشت محصولات تراریخته در مزارع، اضافه کرد: با احتمالی که هنوز هیچ ادله‌ای برای اثبات آن ارائه نشده است، کشور را تبدیل به یک کشور واردکننده کردیم و ستاد توسعه زیست‌فناوری مسؤولیت کل این فرآیند را در اختیار ندارد، بلکه وزارت صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مربوط نیز دخیل هستند و ستاد مسؤلیت فناوری آن را بر عهده دارد.

قانعی با تاکید بر اینکه در چنین وضعیتی میل و اشتیاق توسعه فناوری در فناوران از بین رفته است، اظهار کرد: این امر موجب شد که طی این سال‌ها تنها ۸ شرکت زیست‌فناور تشکیل شود و این شرکت‌ها نیز در حال تغییر حوزه فعالیت خود هستند و اگر این دعواها ادامه یابد این شرکت‌ها نابود خواهند شد! برای من بسیار سخت است که مشاهده کنم یک فرد فناور بر روی گل‌های زینتی تحقیق می‌کند که سودآوری زیادی دارد، ولی وارد فضای معیشت مردم نمی‌شود.

وی حوزه گل‌های زینتی را حوزه‌ای سودآور با قابلیت صادرات توصیف کرد و افزود: گردش مالی این حوزه ۵ هزار میلیارد تومان است و چنین وضعیتی موجب شده تا شرکت‌های فناوری حوزه زیست‌فناوری به سمت این حوزه هدایت شوند.

قانعی ادامه داد: بر اساس این واقعیات انتظار من این است که ستاد توسعه زیست‌فناوری به همراه شورای ملی ایمنی زیستی، تکلیف کشور را در این حوزه تعیین کند، به طوری که فناوران نسبت به این حوزه اقبال پیدا کنند و زمانی که فناوران به این حوزه وارد شدند، می‌توان در این حوزه اولویت‌بندی کرد.

دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری خاطر نشان کرد: از نظر ما “پنبه تراریخته” مشکلی نداشت و به‌جای واردات پنبه تراریخته از پاکستان، می‌توان اجازه داد که در کشور کشت شود که ضمن تأمین اشتغال، این محصول در داخل کشور تولید می‌شود؛ ولی متأسفانه فضا به سمت موضوعاتی برده شد که فضای علمی در آن گم شد!

برچسب‌گذاری محصولات تراریخته

قانعی با بیان اینکه از بعد از تصویب قانون ایمنی زیستی هیچ تحولی در کشور در این باره رخ نداد، افزود: شورای ملی ایمنی زیستی در این زمینه اختیار کامل دارد و باید به طور مرتب جلساتی را برگزار و به این امور رسیدگی کند.

وی با اشاره به برچسب گذاری محصولات کشاورزی، اظهار کرد: آزمایش‌های مربوط به تراریخته بودن محصولات برای کشوری که فاکتور ۸ و ۹ انعقادی را تولید می‌کند، کار پیچیده‌ای نیست؛ از این رو سازمان غذا و دارو پذیرفته است که این امر انجام شود.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به اعلام آمادگی ۱۰۰ درصدی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گفت: ما در عین حالی که این اقدامات را انجام می‌دهیم، باید ببینیم شورای ملی ایمنی زیستی در این خصوص چه رویکردی دارد. در حال حاضر شاهدیم با یک اظهار نظری محصولی از بازار جمع می‌شود و قیمت آن افزایش می‌یابد و مردم با مشکل برخورد می‌کنند.

قانعی با اشاره به چالش‌های باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی ادامه داد: ما به وضوح مشاهده می‌کنیم که نیترات موجود در محصولات کشاورزی با مردم چه می‌کند و این امری است که در منابع علمی آمده و وزارت بهداشت پذیرفته است که نیترات به سلامت مردم آسیب می‌زند، پس بهتر است ابتدا این مساله رفع شود.

وی با بیان اینکه چنین مسائلی را ما اعلام کرده‌ایم، اظهار کرد: از دیگر اقداماتی که انجام دادیم، این بود که اعلام کردیم MTBE بنزین حذف شود و بایواتانول جایگزین آن شود. ایران جایگزین MTBE را دارد.

دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری با تاکید بر اینکه لازم است تا منشأ آسیب رساندن به سلامت جامعه شناسایی شود، خاطر نشان کرد: استفاده از کودهای زیستی اولویت اول ما است و محققان کشور نیز به دانش فنی تولید کودهای زیستی دست یافتند و لازم است مصرف کودهای شیمیایی را به یک سوم کاهش دهیم؛ چراکه دنیا این مساله را قبول کرده و کودهای زیستی ایران را نیز خریداری می‌کند.

وی دستیابی محققان به مهارگرهای زیستی را از دیگر موفقیت‌های کشور در این حوزه دانست و یادآور شد: چرا از فروش سمی که آسیب‌رسان است، جلوگیری نمی‌شود، چرا نسبت به آن واکنش نشان داده نمی‌شود. شرایط به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد نمی‌خواهند این فناوری در کشور شکل بگیرد. استفاده از فناوری زیستی به معنای کاهش مصرف سم در برنج است و اگر نگذاریم از این فناوری استفاده شود، مشکل فروش سم حل نمی‌شود.

قانعی با بیان اینکه فناوری زیستی مشکل آفت کرم غوزه پنبه و ساقه برنج را مرتفع می‌کند، گفت: با این فناوری قطعاً مصرف سم کاهش می‌یابد و مشخص است که فروشندگان سم نگران از دست رفتن بازار هستند و این امر نشان می‌دهد که اقتصادهایی نمی‌خواهند فناوری شکل بگیرد.

گفتنی است کمبود تولید غذا یکی از چالش‌های دنیای امروز است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده در دنیا ۸۰۰ میلیون نفر گرسنه هستند، ۵۶۲ میلیون نفر از گرسنگان دنیا در آسیا و اقیانوسیه زندگی می‌کنند و ۶۰ درصد از گرسنگان جهان را زنان تشکیل می‌دهند. ۲.۶ میلیون کودک هر ساله بر اثر سو تغذیه می‌میرند.

افزایش تولید غذا تنها از طریق به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته همچون زیست فناوری امکان‌پذیر است و بر این اساس تاکنون 190 میلیون هکتار از اراضی جهان به زیر کشت محصولات تراریخته رفته است. این سطح معادل ۱۰ درصد کل زمین‌های زراعی جهان و ۱۳ برابر کل زمین‌های قابل کشت ایران می‌شود.

پیشرفت‌های جدید در علوم زیستی به شناسایی ژن‌های ارزشمند در موجودات زنده مانند ژن‌های ایجاد مقاومت نسبت به آفات و بیماری‌ها، خشکی و شوری منجر شده است. از این رو دانشمندان از این قابلیت موجودات زنده در فرآیندی به نام مهندسی ژنتیک برای اصلاح گیاهان زراعی استفاده کرده‌اند و ارقام جدیدی تولید کردند که ضمن داشتن عملکرد بیشتر به شرایط نامساعد محیطی مانند کم آبی مقاومت داشته و به سموم شیمیایی هم نیازی ندارند.