نخستین مدرسه تابستانه بین المللی زیست فناوری در شهریورماه

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از خبرگزاری علم و فناوری، اولین مدرسه تابستانه بین‌المللی زیست فناوری با همکاری ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در تاریخ ۱۵ لغایت ۲۰ شهریور ماه امسال با هدف تبیین هرچه بهتر ارتباط بین صنعت و دانشگاه و با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان و صنعتگران بنام برگزار می‌شود.

زیست فناوری از تركیب ” بیولوژی” و “تکنولوژی” بـه وجود آمده است. در حقیقت زیست فناوری‌ مجموعه‌ای‌ از روشها برای‌ تولید، تغییر و اصلاح‌ فراورده‌ها، به‌نژادی‌ گیاهان‌ و جانوران‌ و تولید میکروارگانیسم‌های خاص برای‌ کاربردهای‌ ویژه‌ است که در آن از ارگانیسم‌های‌ زنده و مفید‌ استفاده‌ می‌کنند. زیست فناوری شامل‌ حوزه‌ای‌ مشترک‌ از علوم‌ مختلف‌ است‌ که‌ در اثر همپوشانی‌ و تلاقی‌ این‌ علوم‌ با یکدیگر بوجود آمده‌ است و پیوند میان‌ این‌ علوم‌ در جهت‌ تحقق‌ بخشیدن‌ به‌ تولید بهینه‌ یک‌ محصول‌ “حیاتی‌” یا انجام‌ یک‌ فرآیند زیستی‌ به روشهای‌ نوین‌ و دقیق‌ با کارآئی‌ بسیار بالا می‌باشد.

حدود ۳۰ سال از عمر این فناوری جدید می‌گذرد. مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی وانستیتو پاستور از موسسات قدیمی ایران هستند که در زمینه تولید سرم و واکسن از زیست‌فناوری استفاده می‌کنند. اما اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی دو دهه پیش در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران شکل گرفت. بعد از آن مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و مؤسسات تحقیقاتی دیگر در بخش‌های مختلف به خصوص دانشگاه‌ها فعالتر شدند. در دهه ۷۰ گروهی از سوی وزارتخانه‌های علوم، جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان به خارج اعزام شدند و با بازگشت این گروه، فعالیت‌های تحقیقاتی رونق گرفت. در سال ۱۳۷۹ گروه بیوتکنولوژی در وزارت علوم تشکیل شد و برنامه ملی بیوتکنولوژی نتایج فعالیت این گروه است. به دنبال پيشرفتهاي حاصل شده و اقدامات شوراي عالي زيست فناوري، شوراي عالي انقلاب فرهنگي در اسفندماه ١٣٩٠ سند تشكيل ستاد توسعه زيست فناوري را تصويب نمود و اين ستاد ذيل معاونت علمي و فناوري رييس جمهور تاسيس گرديد.

تولیدات زیست فناوری در ایران نیز عبارتند از: سرم و واكسن (بیشتر به روش بیوتكنولوژی سنتی)، كشت‌بافت گیاهی، كود و سموم بیولوژیك، فرآورده‌های میكروبی و كیت‌های تشخیصی، برخی از مواد دارویی مثل آنتی‌بیوتیك‌ها، هورمون‌ها و فاكتورهای پروتئینی كه با روش‌های بیوتكنولوژی و مهندسی ژنتیك تولید می‌شوند و در مراحل مختلف آزمایشگاهی تا تولید قرار دارند. مواد شیمیایی شامل الكل، اوره، استون و اسیداستیك نیز وجود دارند كه تا حدودی در تولید آن‌ها از روش‌های بیوتكنولوژی استفاده می‌شود.

به‌طور کلی هر گونه کنش هوشمندانه بشر در آفرینش، بهبود و عرضه فراورده‌های گوناگون با استفاده از جانداران، به ویژه از طریق دستکاری آن‌ها در سطح مولکولی در حیطه این مهم‌ترین، پاک‌ترین و اقتصادی‌ترین فناوری شده حاضر، زیست‌فناوری، است که نام این دانش از این در ایران با نام «بیوتکنولوژی» شناخته می‌شود. تعریف ساده این پدیده نوین عبارت است از دانشی که کاربرد یکپارچه زیست‌شیمی، میکروب‌شناسی و فناوری‌های تولید را در سامانه‌های زیستی به دلیل استفاده‌ای که در سرشت بین رشته‌ای علوم دارند، مطالعه می‌کنند.

زیست‌فناوری در اصل هسته‌ای مرکزی و دارای دو جزء است: یک جزء آن در پی دستیابی به بهترین کاتالیزور برای یک فرایند یا عملکرد ویژه‌است و جزء دیگر سامانه یا واکنشگری است که کاتالیزورها در آن عمل می‌کنند. فنونی که از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر محصولات، ارتقا کیفی گیاهان یا حیوانات و تغییر صفات میکروارگانیسم‌ها برای کاربردهای ویژه استفاده می‌کند. بیوتکنولوژی به لحاظ ویژگی‌های ذاتی خود دانشی بین رشته‌ای است. کاربرد این گونه دانش‌ها در مواردی است که ترکیب ایده‌های حاصل در طی همکاری چند رشته به تبلور قلمرویی با نظام جدید می‌انجامد و زمینه‌ها و روش‌شناسی خاص خود را دارد و در نهایت حاصل برهم‌کنش بخش‌های گوناگون زیست‌شناسی و مهندسی است.

کاربردهای سنتی زیست فناوری شامل اصلاح نباتات و دام، تهیه نان، ماست و پنیر بوده‌است و پس از آن تولید  آنتی‌بیوتیک‌ها، انسولین انسانی و اینترفرون علوم آزمایشگاهی و هم‌اکنون با پیدایش فناوری DNAنوترکیب، اصلاح ژن‌ها و انتقال ژن از یک موجود زنده به دیگری یا به عبارت دیگر مهندسی ژنتیک، ظرفیت بهره‌گیری از این فناوری به گونه فزاینده‌ای افزایش یافته‌است.

در حال حاضر با توجه به افزایش بی‌رویه جمعیت و نیاز به تأمین مواد غذایی این جمعیت رو به تزاید،زیست فناوری کشاورزی مورد توجه ویژه‌است و محصولات تراریخته گوناگون پرمحصول و مقاوم کشاورزی مانند ذرت و سویا تولید شده اند. علاو ه بر این به‌کارگیری تکنیک‌های نوین زیست فناوری در افزایش تولید شیر و گوشت دام مؤثر واقع شده‌ است. 

تأمین سلامت و بهداشت جمعیت بیش از شش میلیاردی ساکنان کره زمین از طریق تولید داروهای نوترکیب و واکسن‌ها، دستیابی به روش‌های درمان کم‌هزینه بیماری‌ها و یافتن درمان بیماری‌های بدون درمان و تشخیص سریع‌تر و مؤثرتر بیماری‌های گوناگون از جمله بیماری‌های ژنتیکی از وظایف زیست فناوری پزشکی است.

همچنین رویکرد جدید به محیط زیست در قرن حاضر و در نظر گرفتن آن به عنوان یک جزء از سرمایه ملی کشورها و لزوم حفظ آن با به‌کارگیری زیست فناوری از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر در سده حاضر است. حذف مؤثر آلاینده‌های محیطی خطرناک از محیط زیست با استفاده از میکروارگانیسم‌های پالایشگر آلودگی و استفاده از فنون نگهداری ذخایر ژنتیکی کشور از جمله کاربردهای زیست فناوری در زمینه محیط زیست است. کاربردهای زیست فناوری در صنعت که به تولید محصولات با صرف هزینه و انرژی کمتر، ضایعات اندک می‌انجامد و از همه مهم‌تر، کمترین اثر سوء بر محیط زیست را برجا می‌گذارد، باعث شد که از این فناوری به عنوان یکی از پاکترین بخش‌های صنعت یاد شود. زیست فناوری همچنین تولید محصولاتی که قبلاً از روش‌های دیگر امکان تولید آن وجود نداشته یا بسیار سخت و دشوار بوده‌است، ممکن ساخته‌است.

کاربردزیست فناوری در مهندسی نساجی، از حدود ۱۰۰ سال قبل، با به‌کارگیری آنزیم‌های آمیلاز استخراج شده از مالت برای زدودن آهارهای نشاسته‌ای آغاز شد. امروزه با پیشرفت بیوتکنولوژی، راه‌حل‌های کم هزینه و مؤثر فزاینده‌ای در فرایندهای نساجی به وجود آمده‌است. با پیشرفت‌های صنعت نساجی، کاهش هزینه در تولید انبوه ضروری به نظر می‌رسد. زیست فناوری می‌تواند در هر مرحله از تولید و فرایندهای تکمیلی آن، از مواد اولیه الیاف تا مرحله تصفیه‌ی پساب، باعث صرفه جویی در هزینه‌ها شود. این فناوری، علاوه بر کاهش هزینه، با کاهش مضرات زیست‌محیطی ناشی ازشوینده‌ها و مواد شیمیایی، منجر به ایجاد صنعت دوست دار محیط زیست می‌گردد. از طریق زیست فناوری و استفاده از مواد جایگزین با آثار جانبی کمتر به جای مواد شیمیایی رایج در صنعت نساجی، نه تنها مشکل آلودگی زیست‌محیطی حل می‌شود، بلکه کیفیت و پایداری عملیات نیز بهتر می‌گردد. البته کاربردهای عملی امروزی عمدتاً شامل به‌کارگیری آنزیم‌ها به ویژه آمیلازها در آهارگیری، سلولازها در زیست پرداخت کالاهای سلولزی و سنگ شویی کالاهای جین، پروتئازها در عمل آوری پشم و ابریشم و بالاخره آنزیم‌ها در شوینده‌ها می‌باشد. دورنمای استفاده از زیست فناوری در سایر زمینه‌ها نیز مورد توجه پژوهشگران بوده و در حال پیشرفت است.

حال با توجه به اهمیت موضوع ستاد توسعه زیست فناوری ریاست جمهوری با راه اندازی این مدرسه با بیان آخرین دستاوردهای علمی، داغ‌ترین مباحث موجود در حوزه‌های مختلف زیست‌فناوری از جمله زیست‌بانک، واکسن، صنعت ساخت تجهیزات، دامپزشکی، اقتصاد زیستی و…، درنظر دارد ضمن معرفی اساتید و صنعتگران برجسته این حوزه، روش‌های تجاری‌سازی محصولات فناورانه و تبدیل ایده به محصول را آموزش دهد. 

تمام پژوهشگران، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و دانشجویان می‌توانند جهت ثبت‌نام و اطلاعات بیشتر به سایت school.icbcongress.com مراجعه کنند.