عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: کشیدن بحث‌های عوامانه علیه مهندسی ژنتیک به فضای تصمیم سازی کشور را از فناوری محروم می‌کند
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به طرح برخی مباحث شبه علمی و عوامانه علیه مهندسی ژنتیک در فضای رسانه گفت: خطرناک تر از آن این است که بحث‌های عوامانه درباره فناوری کشیده شود به فضای تصمیم تصمیم‌گیران که کشور را از فناوری محروم می‌کند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بیوتکتولوژی ایران به نقل از دیده بان علم ایران، آیت‌الله علیدوست، مدرس خارج فقه و أصول که در نخستین نشست علمی فقه مهندسی ژنتیک در محل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سخن می گفت، در ارائه مقاله خود با عنوان فقه مهندسی ژنتیک گیاهی به ضرورت بررسی دو مرحله در حوزه فقه مهندسی ژنتیک اشاره کرد و افزود: مرحله اول بحث از مقتضی است که آیا برای جواز تصرف در ژن دلیل کافی داریم یا خیر و دوم اینکه مانع و ادله منع کننده ای وجود دارد یا خیر. در بحث از مقتضی می‌خواهیم درباره ادله جواز مهندسی ژنتیک سخن بگوییم. اگرچه در مهندسی ژنتیک ممکن است به حکم مستحب و واجب هم برسیم و در مواردی آن را واجب بدانیم. کما اینکه حکم مکروه و حرام هم وجود دارد.
وی ادامه داد: از نظر مقتضی می‌توان به سه دسته ادله برای جواز مهندسی ژنتیک تمسک کرد. از آیات قرآن می‌توان به آیات تسخیر اشاره کرد: «سخر لکم مافی‌الأرض» یا «هوالذی خلق لکم مافی‌الأرض جمیعا» وقتی این عمومات جواز تصرف را این گونه بیان می‌کنند از نظر موازین فقهی به این معنا است که برای اثبات موارد خروج از این عموم نیازمند دلیل خاص هستیم.
علیدوست افزود: دسته دیگر ادله روایات است مانند این عبارت که «الناس مسلطون علی أموالهم» که حقیر در کتاب فقه و حقوق قراردادها عرض کرده‌ام که درست این است که «الناس مسلطون علی مالهم و ما لهم» یعنی آنچه که انسان در اختیار دارد و در اطراف اوست بر آنها مسلط است و می‌تواند تصرف کند. دلیل دیگر هم اصل جواز است. به نظر می‌رسد وجود مقتضی و اصل جواز چیز روشنی است و نباید در آن متوقف شد.
این استاد فقه و أصول در بررسی ادله منع کننده نیز توضیح داد: اولین مانعی که مطرح می‌شود آیه دال بر حرمت تغییر خلقت است. در آیه ۱۱۹ سوره نساء هست که ابلیس به خداوند عرض می‌کند که من انسانها را گمراه می‌کنم و به آنها دستور می‌دهم خلق خدا را تغییر دهند و در تکوین دست ببرند. در تفسیر این آیه سه رفتار وجود داشته است: برخی آن را به شدت توسعه داده و حتی آرایش کردن را مصداق تغییر خلق الله دانسته‌اند. رویکرد دوم این است که خلق الله یعنی دین الله که در روایات هم به این تفسیر تصریح شده است. زیرا تشریع خداوند هم از نظر اسلام یکی از خلقت‌های خداست. رویکرد سوم هم به تغییر درون انسان اشاره می‌کند. یعنی گفته می‌شود شیطان درون و هدف انسانها را تغییر می‌دهد. رویکرد چهارمی که در مقاله اشاره کرده‌ام حرمت تغییر ناهمسو با هدف خلقت پدیده‌ها است. با این بیان این آیه مانع و منعی برای اصل جواز تصرف در حوزه مهندسی ژنتیک نمی‌تواند باشد.
وی به قاعده قطع خطر محتمل به عنوان یکی از ادله مورد استناد مخالفان مهندسی ژنتیک اشاره کرد و گفت: این آیه در بحث قبح عقاب بلابیان مورد توجه فقها قرار گرفته و بزرگانی مثل آخوند خراسانی محقق اصفهانی محقق بروجردی و خیلی از فقیهان دیگر در آنجا آن را نمی‌پذیرند و بنابراین این یک اصل مورد وفاق فقیهان نیست.
آیت الله علیدوست در بیان قاعده جایگزین دفع خطر محتمل گفت: بسیاری از کارهای ما موازنه بین ضررها و منافع احتمالی است. ممکن است به روایتی استناد شود که «نهی النبی عن الغرر» که غرر به معنای ریسک است اما تحقیق اثبات می‌کند چنین روایتی از قرن هشتم به منابع راه یافته است و اعتبار ندارد. در دین آنچه لازم است دفع مفسده است و نه دفع ضرر محتمل حتی آنچه معروف شده است که لاضرر نفی حکم ضرری می‌کند باید گفت این امر نه افتخار است برای اسلام و نه دلیلی بر آن داریم بلکه دفع مفسده در اسلام نفی شده است.
وی با اشاره به مطرح شدن بحث‌های عوامانه علیه مهندسی ژنتیک گفت: اینکه گفته می‌شود بحث حالت عوامانه پیدا کرده است مربوط به فضای رسانه است ولی خطرناک تر از آن این است که بحث‌های عوامانه درباره فناوری کشیده شود به فضای تصمیم تصمیم‌گیران که کشور را از فناوری محروم می‌کند.
این استاد فقه و اصول، سیاست زدگی در بحث علیه مهندسی ژنتیک را آفت دیگر بحث در این حوزه دانست و افزود: مبحث دوم ورود سیاست به این مساله است که افت بسیار بزرگی است. نباید سیاست یا منافع اقتصادی نباید وارد بحث‌های علمی این چنینی باشد و مباحث باید بسیار متین و علمی مسیر خود را طی کند.
آیت الله علیدوست در پایان تاکید کرد: حقیقت این است که اصل مهندسی ژنتیک مشکلی ندارد و در حواشی آن هم بار اصلی بحث بر دوش کارشناسان است. بنابراین اگر کسی از فقیهی بپرسد مهندسی ژنتیک مصداق چیست می‌گوید من تخصص ندارم. اگرچه برخی همه دانند و متاسفانه در همه چیز اظهار نظر می‌کنند. این مساله مشکل فقهی شرعی ندارد و از این جهت مشکلی نیست فقط باید اطراف قضیه را دید. از این نظر مسائل مهندسی ژنتیک از نوع سیاه و سفید نیست و کارشناسان باید موضوعات را به صورت موردی مشخص کنند.