محصولات تراریخته تحولی عظیم را در کشاورزی جهان پدید آورده است.
بوروکراسی حاکم بر برخی وزارتخانه‌ها: غیبت ایران دربرخی از مذاکرات ایمنی زیستی.
دکتر غلامرضا صالحی جوزانی رییس بخش تحقیقات بیوتکنولوژی میکروبی و ایمنی زیستی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی با اعلام این مطلب در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی در مورد پنجمین اجلاس متعاهدین پروتکل کارتاهنا به سوالات ما پاسخ گفت. بنفشه درویش روحانی
دکتر غلامرضا صالحی جوزانی رییس بخش تحقیقات بیوتکنولوژی میکروبی و ایمنی زیستی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی با اعلام این مطلب در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی در مورد پنجمین اجلاس متعاهدین پروتکل کارتاهنا به سوالات ما پاسخ گفت. وی که عناوین اجرایی متعددی را در زمینه ایمنی زیستی و بیوتکنولوژی در رزومه خود دارد و به نظر می‌رسد از سال 1384 به این سو نقش موثری را در سطح کارشناسی ایمنی زیستی وزارت جهاد کشاورزی ایفا میکند، بر ضرورت توسعه کشت محصولات تراریخته و تسریع در تدوین آیین نامه های روبه جلو در مورد قانون ایمنی زیستی تاکید داشت. مصاحبه ایشان در بردارنده نکات مفیدی است که با وجود اینکه ممکن است در برخی موارد با با دیدگاه‌های مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران مغایرت داشته باشد مطالعه آن را به کلیه علاقمندان توصیه میکنیم. مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران امادگی خود را برای درج سایر نظرات و دیدگاه های متخصصین و علاقمندان در همین صفحه اعلام می نماید. جا دارد از این دبیر کارگروه ایمنی زیستی وزارت جهاد کشاورزی به دلیل تصریحی که در "مفید بودن" محصولات تراریخته و اذعان به واردات این قبیل محصولات توسط ایران داشته و وقت مبسوطی را در اختیار ما قرار دادند تشکر و قدردانی کنیم.
بنفشه درویش روحانی
سوال: جناب دکتر، پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا چیست و انگیزه پدید آمدن آن کدام است؟
پاسخ: تولید موجودات تراریخته (دستکاری شده ژنتیکی) اعم از محصولات کشاورزی، میکروارگانیسمها و جانوران با اهداف مختلف از دهه 90 شروع شد. در بخش کشاورزی تولید تجاری اینگونه محصولات بهطور رسمی از سال 96 در دنیا شروع شد و بر میزان تولید آنها سالانه درصد قابل توجهی افزایش مشاهده میشود بطوریکه سطح زیر کشت آنها در سال 2009 بیش از 50 برابر شده است و توانسته تحولی عظیم در بخش کشاورزی از نظر کاهش مصرف سموم و برخی نهادههای کشاورزی داشته باشد. این محصولات توانستهاند در زندگی بشر از نظر افزایش تولیدات، حفظ محیطزیست با کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی و همچنین در زیستپالایی برای کاهش آلودگیهایی که در طبیعت وجود دارد، نقش بسزایی داشته باشند. در کنار گسترش روز افزون فناوری مهندسی ژنتیک و دستکاری ژنتیکی موجودات زنده مختلف ٬ ملاحظاتی هم در سطح عمومی ابراز شد که بعضی از آنها به صورت علمی قابل اثبات و برخی دیگر به شکل فرضی و خیالی مطرح شده بود. به همین دلیل سیاستمداران و مسئولان تصمیمگیرنده تولید محصولات کشاورزی تراریخته بر آن شدند تا نسبت به تدوین قوانین و مقرراتی منسجم در سطح بینالمللی تصمیمگیری کنند که بعد از سالها بحث پیدرپی در بین کشورهای عضو کنوانسیون تنوع زیستی، پروتکل الحاقی به کنوانسیون تنوع زیستی به نام پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا در سال 2000 تصویب شد؛ بعد از آن چند سالی طول کشید تا این پروتکل به صورت الزامآور و اجرایی در آمد و از سال 1382 نیز با توجه به عضویت جمهوری اسلامی ایران در این پروتکل٬ پروتکل ایمنیزیستی مذکور برای ایران نیز الزامآور شد. عضویت در این پروتکل آداب تجارت و حمل ونقل ایمن محصولات دستکاری شده را ارائه میکند. لذا عضویت در این پروتکل از این جهت که ما برخی از محصولات کشاورزی را از سایر کشورها وارد میکنیم در صورتیکه در نتیجه حمل و نقل این محصولات خسارات احتمالی به کشور وارد گردد، کشور ما میتواند حق و حقوق خود را طلب کند و این مفید است. البته با توجه به تجربههایی که کشور ما در مورد کنوانسیونها و پروتکلهای بینالمللی مختلف دارد همواره بدلایل مشکلات سیاسی و دخالتهای بی مورد تعدادی از کشورها٬ نتوانستهایم بهره کافی را ببریم٬ لذا در خصوص این پروتکل نیز ممکن است نتوانیم بهره کافی را ببریم؛ به همین دلیل کشور ما باید در عضو شدن و یا نشدن پروتکلهای بینالمللی مخصوصاً در زمینه بیوتکنولوژی بررسی لازم را بکند تا در جایی دچار ضرر و زیان نشویم.
سؤال: شما به همراه دو نفر از اعضای وزارت جهاد کشاورزی به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در پنجمین اجلاس متعاهدین پروتکل کارتاهنا شرکت نمودهاید. این اجلاس را چگونه دیدید و آیا نسبت به اجلاسهای دیگر متفاوت بوده است؟
پاسخ: دراجلاس امسال با توجه به اینکه از قبل طی جلسات کارشناسی و کارگروههای تخصصی، بسیاری از تصمیمات گرفته شده بود برعکس اجلاسهای قبلی متعاهدین پروتکل (COP-MOPs)٬ اختلافات کشورها در حد بسیار پایینی بود. برای مثال بحث در خصوص رژیم حقوقی مسئولیتپذیری و جبران خسارت محصولات تراریخته از سال 2004 شروع شده بود و چندین جلسه و کارگروه در مورد آن فعالیت داشتند که به دلایل مختلف از جمله بوروکراسیهای طولانی و اداری موجود در وزارتخانههای مختلف، هیئتهای ایرانی در همه جلسات حضور نداشتند که این موضوع میتواند در خیلی از موارد برای کشور خساراتی را بهدنبال داشته باشد. بهطور کلی جو حاکم بر اجلاس امسال نسبت به اجلاسهای گذشته که در آنها حضور داشتیم مثبت بود در صورتیکه در اجلاس قبلی در بن آلمان که در سال 2008 برگزار شده بود کشورها با هم اختلاف نظر بالایی داشتند. متأسفانه بهدلیل بوروکراسیهای اداری، تیم کامل هیئت جمهوری اسلامی ایران که شامل نمایندگان وزارتخانههای اصلی و سازمان حفاظت محیطزیست به همراه دبیر شورای ملی ایمنی زیستی بود نتوانست در اجلاس شرکت کند و تنها سه نفر از وزارت جهاد کشاورزی با پیگیریهای جدی مسئولین این وزارتخانه توانستند در این اجلاس شرکت کنند که جای تقدیر و تشکر دارد. خوشبختانه امسال هیئت جمهوری اسلامی ایران با تلاش دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی و وزارت جهاد کشاورزی با بررسی کامل وخوب مدارک مرتبط با اجلاس از قبل آمادگی شرکت در اجلاس را داشت و هیئت موفق شد چندین پیشنهاد رسمی در طی اجلاس ارائه دهد که سه پیشنهاد اصلی هیئت مورد پذیرش واقع شد. مهمترین پیشنهاد ایران ایجاد شبکه مجازی آزمایشگاههای رفرنس شناسایی محصولات تراریخته جهت تبادل اطلاعات٬ تجربیات و موارد رفرنس تراریخته بود که مورد حمایت نمایندگان اتحادیه اروپا و سایر کشورها قرار گرفت. لازم است دستگاههای اجرایی ذیصلاح مخصوصاً کانون ملی ایمنی زیستی با کمک دبیرخانه ایمنی زیستی واقع در مونترال کانادا، تأسیس آن را پیگیری کنند؛ پیشنهاد دیگر در خصوص برگزاری کارگاه آموزش منطقهای ایمنی زیستی برای کشورهای آسیای غربی در مورد اتاق تهاتر ایمنی زیستی و سایر موارد مرتبط با ایمنی زیستی محصولات تراریخته با همکاری دبیرخانه پروتکل بود که مطابق این پیشنهاد ایران میزبان کارگاه آموزشی مذکور در سال 2011 خواهد بود که در صورت برگزاری آن توانمندی کشور در زمینه بیوتکنولوژی و ایمنی زیستی برای سایر کشورها مشخص خواهد شد. پیشنهاد دیگر در مورد یکی از مباحثی است که کشور خودمان هم گریبانگیر آن است و آن عدم آگاهیرسانی و اطلاعرسانی عمومی در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی است و یکی از دلایلی که کشور ما هنوز نتوانسته آنجنان که باید و شاید دستآوردهای تحقیقاتی محصولات تراریخته خود را مزرعهای کند و به صورت تجاری مورد استفاده قرار دهد همین عدم آگاهیرسانی درست و صحیح به مردم ومخصوصاً مسئولین است؛ متأسفانه به دلیل افراط و تفریطهای موجود عدهای با مخالفتهای بیپایه و اساس در روزنامهها و سایتهای خبری اطلاعاتی غلط را علیه اینگونه محصولات منتشر میکنند که منجر به بدبین شدن افکار عمومی و در نتیجه انحراف دیدگاه آنها میشود. از طرفی عدهای هم دنبال تولید بیقید و شرط این محصولات هستند که این هم منطقی نیست. به همین دلیل پیشنهاداتی برای اجرایی شدن آگاهیرسانی عمومی در سطح بینالمللی از طرف هیئت ایرانی مطرح شد که طی آن الزامات ایجاد مکانیسمی کارا برای مشارکت و آگاهیرسانی عمومی مطرح شد و مورد حمایت کشورهای عضو قرار گرفت. علاوه بر این سه پیشنهاد٬ پیشنهاداتی برای ایجاد دستورالعملهای اختصاصی در بحث بستهبندی و حمل و نقل محصولات تراریخته و همچنین ایجاد دستورالعملهای اختصاصی برای ارزیابی مخاطرات بعضی از موجودات دستکاری ژنتیکی شده شامل میکروارگانیسمها به ویژه آنهایی که به عنوان سم و کود بیولوژیک مورد استفاده قرار میگیرند، و همچنین برای جانوران تراریخته توسط هیئت ایران ارائه شد که در صورت جلسه اجلاس آمد و با توجه به کارگروهی که در این زمینه تشکیل شده این موضوع هم پیگیری خواهد شد.
سؤال: آقای دکتر شما در صحبتهایتان اشاره به اینکه "تولید بیقید و شرط محصولات تراریخته منطقی نیست" داشتید؛منظور شما در مورد آن چیست؟
پاسخ: برخی از متخصصین و کارشناسان معتقدند که هیچگونه نگرانی و مخاطرات احتمالی در خصوص محصولات دستکاری شده ژنتیکی وجود ندارد و باید مثل سایر محصولات عادی کشاورزی با آنها برخورد شود. این موضوع ممکن است واقعاً صحیح هم باشد و در چند سال آینده ایمنی کامل آنها محرز گردد ولی با توجه به ملاحظات ابراز شده در سطح عمومی و مخصوصاً در بین سیاستگذاران و مسئولان کشورهای مختلف، باید به این ملاحظات احترام گذاشته شود و سعی شود با ارزیابی مخاطرات احتمالی و همچنین مدیریت مخاطرات احتمالی در چارچوب قوانین و مقررات بین المللی و ملی٬ این محصولات را به صورت ایمن و مدیریت شده مورد استفاده قرار دهیم تا اگر هم خطری احتمالی وجود دارد به حداقل برسد؛ بنابراین پیشنهاد شفاف بنده به عنوان کارشناس این زمینه استفاده ایمن و مجاز این محصولات در چارچوب مقررات ملی و بینالمللی است که آن هم نیاز به ظرفیتسازی و آموزش کافی دارد، خوشبختانه در کشور کمکم ظرفیتها و مقررات لازم ایجاد میشود وتنها اشکال موجود عدم آگاهیرسانی صحیح و کافی به مردم ومسئولین است تا اگر محصولات تراریخته وارد مزرعه شد و به تولید تجاری رسید مردم بدون دغدغه و نگرانی از آنها استفاده کنند.
سؤال: مصوبات این اجلاس چه بوده است؟
پاسخ: به غیر از مصوبات پیشنهادی ایران که ذکر کردم مهمترین مصوبه این اجلاس تصویب نهایی پروتکل الحاقی ناگویا-کوالالامپور بود که رژیم حقوقی مسئولیتپذیری و جبران خسارت ناشی از محصولات دستکاری ژنتیکی شده را ارائه کرده است. با توجه به 6 سال کار کارشناسی، بحث و تبادل نظر در جلسات و کارگروههای مختلف که در این خصوص انجام شده بود٬ در طی اجلاس بین کشورها یک اجماع جدی وجود داشت و هیچ کشوری عملاً مخالف تصویب آن نبود. در طی مذاکراتی که با کشورهای مختلف داشتیم آن ها معتقد بودند که این رژیم حقوقی عملاً حداقلهای لازم و چارچوب بیمه و تضمین پولی را برای جبران خسارات در نظر گرفته است. خوشبختانه مطابق مقررات پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا٬ برای کشورهای عضو پروتکل ایمنی زیستی، جهت عضویت و امضای پروتکل الحاقی جدید اجباری وجود ندارد و کشورها در صورت علاقهمندی در سال 2011 میتوانند آن را امضاء کنند. به همین دلیل پیشنهاد شفاف بنده این است که دانشمندان و کارشناسان این زمینه و مسئولین امر به دور از هرگونه جار و جنجال سیاسی و افراط و تفریط در طی جلسات کارشناسی نشستهایی داشته باشند و مزایا ومعایب عضو شدن در این پروتکل الحاقی جدید را بررسی کنند٬ سپس با مقایسه فواید ومعایب و همچنین با در نظر گرفتن تجربیات قبلی خود در مورد پروتکلهای دیگر تصمیم صحیحی در مورد عضویت یا عدم عضویت در این پروتکل جدید گرفته شود. از مصوبات دیگر تدوین و تصویب نقشه راهی برای اجرایی شدن پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا بود که در آن تلاش میشود کشورهای عضو بیشتر از آنچه که تاکنون عمل نموده اند جدیت به خرج دهند و ظرفیتسازیها و مقرراتی را که در سطح ملی برای اجرایی شدن پروتکل لازم دارند را تدوین کنند. نظر شخصی من این است که پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا از سال2000 تاکنون آنچنان که باید و شاید در 160 کشور عضو آن اجرایی نشده است و خیلی از کشورها فقط اسمشان به عنوان عضو است و هنوز کاری در این خصوص انجام ندادهاند. بنابراین این نقشه راه یکی از مهمترین مصوبات بود. همچنین برنامه چند سالهای برای اجرایی شدن آگاهی و مشارکت عمومی کشورهای عضو تصویب شد که ما هم باید طبق این برنامه٬ برنامههایی را برای آگاهیرسانی عمومی تدوین کنیم و سطح آگاهی عمومی را در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی بالا ببریم. از مصوبات مهم دیگر این اجلاس ادامه کار و تصویب دو کارگروه تخصصی در زمینه ایجاد دستورالعملها برای استانداردهای بستهبندی و حمل و نقل محصولات تراریخته و همچنین برای ارزیابی مخاطرات احتمالی بعضی از موجودات دستکاری ژنتیکی شده مختلف با صفات متفاوت است که ما هم باید تلاش کنیم در این کارگروههای تشکیل شده مشارکت جدی داشته باشیم و از مسئولین امر هم انتظار میرود که تلاش کنند تا کارشناسان و نمایندگان کشور بتوانند راحتتر در این اجلاسها و کارگروهها شرکت کنند؛ چنانچه حضورموثر و موفق 3 نفر از کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی در اجلاس اخیر نشان داد که حضور نمایندگان کشور چقدر می تواند تأثیرگذار باشد. بهطوریکه میتوان به جرأت اعلام کرد امسال یکی از مؤثرترین حضورهای نمایندگان جمهور ی اسلامی ایران را داشتیم که امیدواریم در اجلاسهای آتی اعضای وزارتخانههای دیگر مخصوصاً اعضای دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی که در سازمان وزارت محیط زیست قرار دارد بتوانند مشارکت کنند و هیئت ایرانی به عنوان یک تیم کامل شرکت کند و بتوانیم از تمامی حقوق کشورمان دفاع کنیم در غیراینصورت عدم شرکت نمایندگان کشور در اینگونه اجلاسها٬ بدین معناست که با همه مصوباتی که در آنجا تصویب میشود کشور ما موافق است و در آینده نیز حق مخالفت نخواهیم داشت.
سؤال: نظر شخصی شما در رابطه با پیوستن به این پروتکل چیست و تولید محصولات تراریخته در داخل کشور را چگونه تحت تأثیر قرار میدهد؟
پاسخ: اگر کلیه پروتکلها و معاهدات بینالمللی را به صورت کارشناسی نگاه کنیم در اکثر موارد آنها مکانیسم احقاق حقوق کشورها را به شکل قانونمند ارائه نمودهاند و درخصوص پروتکل ایمنی زیستی نیز وضع به همین منوال است که اگر کشور دیگر، به کشور ما لطمه یا خسارتی وارد کند٬ میتوانیم از حق وحقوق خود دفاع کنیم و کشوری که خسارت زده است باید پاسخگو باشد و جبران خسارت کند. برای مثال کشور ما واردکننده دانههای روغنی و روغنهای خام خوراکی است٬ همچنین برخی دیگر از محصولات زراعی دیگر را نیز وارد میکنیم. اگر ما عضو این پروتکل جدید باشیم٬ در صورت ایجاد صدمه و زیان به کشور ما به هنگام واردات این قبیل محصولات٬ میتوانیم ادعای خسارت کنیم و از طریق ضمانت نامههای پولی پیشبینی شده میتوان پیگیر جبران خسارت بود. از طرف دیگر با توجه به برنامههای سند چشمانداز ایران 1404 که در پیشرو داریم که طبق آن قرار است ایران به یک کشور تولیدکننده و صادرکننده برخی محصولات کشاورزی تبدیل شود لذا عضو شدن در این پروتکل الحاقی جدید میتواند برای ما مشکلساز شود. از طرف دیگر کشورهای تولیدکننده و صادر کننده محصولات دستکاری شده ژنتیکی معتقدند که اگر ملزم به اجرای این پروتکل جدید شوند در ازای پرداخت بیمه و ضمانت پولی به کشور وارد کننده برای محصولات صادراتی خود، قیمت تمام شده محصولات کشاورزی بالاتر میرود و در نتیجه چون قیمت محصولات وارداتی بالاتر خواهد بود در نهایت به ضرر ما که واردکننده برخی از این محصولات هستیم٬ تمام میشود. لذا با توجه به جمیع جهات در حال حاضر نمیتوان یک جمعبندی مستقیم داشت و باید همانطور که ذکر کردم به دور از هرگونه جنجال سیاسی و افراط و تفریط در طی جلسات کارشناسی و سمپوزیومهای تخصصی٬ نشستهایی با مسئولین و متخصصان عرصه بیوتکنولوژی و ایمنی زیستی داشته باشیم تا به توانیم تصمیمی درست در خصوص این پروتکل جدید اتخاذ کنیم؛ کارشناسان و متخصصین این زمینه میتوانند به عنوان چراغ راهی برای مسئولان تصمیمگیر، باشند.
سؤال: شما وضعیت ایران را در مورد محصولات تراریخته در بخش کشاورزی نسبت به اعضای دیگر چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا محققان ما میتوانند محصولاتشان را تجاریسازی کنند؟
پاسخ: خوشبختانه با توجه به زیر ساخت خوب ایجاد شده در زمینه مهندسی ژنتیک در کشور و پرورش متخصصین این زمینه٬ پیشرفتهای بسیار خوبی چه از نظر تولید علم و مقاله و چه از نظر دستیابی به دانش فنی تولید محصولات تراریخته بدست آمده است. متخصصین کشور ما به ویژه در زمینه بیوتکنولوژی کشاورزی و مهندسی ژنتیک در چند سال اخیر نشان دادهاند که میتوانند کارهای سخت را انجام دهند؛ اگر تنها پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی را در نظر بگیریم حداقل 6 گیاه دستکاری شده ژنتیکی مقاوم به آفات و بیماریها توسط محققان این مرکز در سطح آزمایشگاهی و گلخانهای تولید شدهاند که این خود نشاندهنده این است که محققان ما از نظر مهارت و دانش هیچچیز کمتر از محققان خارجی ندارند و میتوانند محصولات تراریخته را در داخل کشور تولید کنند و ما را از منافع آنها بهرهمند سازند. از مهمترین مشکلاتی که در راه تجاریسازی این محصولات در چند سال اخیر در کشور وجود داشته است عدم وجود مقررات منسجم در رابطه با محصولات تراریخته بوده است که خوشبختانه در سال 1388 پس از سالها کشمکش بین دستگاهی٬ قانون ایمنی زیستی تصویب شد. این قانون دارای مزایای زیادی برای کشور است و در آن ساختار ایمنی زیستی٬ دستگاههای ذیصلاح با شرح وظایف مشخص٬ فرآیند کلی تجاریسازی محصولات تراریخته و رژیم حقوقی تقریباً کلی در قانون ذکر شده است. وجود شورای ملی ایمنی زیستی مصوب، میتواند نقطه امیدی برای کشور تلقی شود که این شورا وظیفه سیاستگذاری و تدوین مقررات و آیین نامههای اجرایی قانون را برعهده دارد. از طرف دیگر تولید و رهاسازی محصولات تراریخته در صورتیکه فرآیند مجوزگیری را بهطور کامل طی کند هیچگونه منع قانونی ندارد. خوشبختانه از ابتدای سال 89 کمیته تدوین آییننامههای قانون با حضور کارشناسان مرتبط بطور منظم تشکیل شده و اخیرًا نیز با حضور دبیر جدید شورای ملی ایمنی زیستی جلسات با جدیت بیشتری در حال تشکیل میباشد. ابهامات و اشکالاتی نیز در ساختار قانون وجود دارد که باید تلاش شود در طی تدوین آیین نامهها به آنها رسیدگی شود؛ برای مثال روند رسیدگی به شکایات و جرایم احتمالی علیرغم اینکه به شکل کلی گفته شده ولی تعریفی از خسارت، تخلف و جرم در آن ذکر نشده است از طرف دیگر ساختار حقوقی دقیقی هم تعریف نشده است. با همت دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی کمیته کارشناسی تدوین این آییننامهها که بنده هم عضو آن هستم تشکیل شده است و هدف این کمیته٬ تدوین آییننامههای مختلف شامل: آییننامه تولید و رهاسازی محصولات تراریخته، آییننامه صادرات و واردات٬ آییننامه آزمایشات میدانی و آییننامه حقوقی برای رسیدگی به شکایات و متخلفین خواهد بود. با توجه به روند موجود به احتمال زیاد آییننامههای لازم تا پایان 6 ماه اول سال 1390 تدوین خواهند شد که باید به تصویب شورای ملی ایمنی زیستی نیز برسند. در صورت تصویب آیین نامهها، روند قانونی برای تولید و رهاسازی محصولات تراریخته تسهیل خواهد شد. البته در کنار آن با توجه به اینکه امروزه برخی افراد متأسفانه به شکل ناآگاهانه و یا از روی دلسوزی مطالب غیر علمی و منفی علیه محصولات تراریخته مینویسند و ذهن مردم را خدشهدار و منحرف میکنند؛ باید آگاهیرسانی صحیح عمومی هم در برنامهها قرار بگیرد به همین دلیل باید کارشناسان و متخصصین تلاش نمایند تا اطلاعات صحیحی از تولید، توسعه و استفاده ایمن این قبیل محصولات تراریخته را در دسترس عموم مردم قرار دهند. لذا بنده فکر میکنم اگر تندرویها را کنار بگذاریم آینده محصولات تراریخته و بیوتکنولوژی در کشور روشن خواهد بود. حمایتهای مادی و معنوی دولت برای توسعه بیوتکنولوژی در یک دهه اخیر خوب بوده٬ هرچند باید این حمایتها بیشتر شود. ایجاد پژوهشکدههای مختلف بیوتکنولوژی در دانشگاهها و دستگاههای مختلف اجرایی نشانگر آن است که مسئولین به اهمیت این رشته پی بردهاند٬ لذا مسئولین با این اقدامات حمایت خود را از این تکنولوژی اعلام نمودهاند. در حال حاضر آییننامه صادرات و واردات محصولات تراریخته در دست تدوین میباشد که تا 1 یا 2 ماه آینده به احتمال زیاد جمعبندی خواهد شد. در اینجا این سؤال در ذهن عدهای ایجاد میشود که "چرا صادرات و واردات در اولویت شورای ملی ایمنی زیستی قرار گرفته است٬ و تولید و رهاسازی در درجه بعدی اهمیت قرار گرفته؟" در جواب باید خدمتتان عرض کنم که دلیل این امر واردات برخی از اقلام کشاورزی از سایر کشورها میباشد که لازم است در حین واردات محصولات کشاورزی چارچوب مناسبی برای این موضوع در کشور وجود داشته باشد زیرا در حال حاضر کشور در معرض ورود محصولات دستکاری شده ژنتیکی است. در کنار این موضوع٬ بحث تولید و رهاسازی موجودات زنده تراریخته نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و در آیندهای نزدیک تدوین آن شروع خواهد شد و بنده و سایر اعضای کمیته تدوین آییننامهها با اهمیت این موضوع کاملاً آشنایی داریم.
سؤال: آقای دکتر به عنوان آخرین سؤال به نظر شما محصولات تراریخته برای حفظ امنیت غذایی کشور چقدر میتوانند مفید باشند؟
پاسخ: در حال حاضر پس از گذشت حدود 15 سال از تولید اولین محصول تراریخته در سطح مزرعه٬ در وجود فواید و مزایای بسیار محصولات دستکاری شده ژنتیکی دیگر شکی وجود ندارد چنانچه اگر این محصولات درزمینه امنیت غذایی و حفظ محیط زیست نقش نداشتند سال به سال سطح زیرکشت آنها افزایش پیدا نمیکرد و هر سال حداقل چند کشور به کشورهای مصرفکننده این محصولات افزوده نمیشد. این محصولات نشان دادهاند که تا چه حد در کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی وافزایش عملکرد مؤثر بودهاند. علاوه بر این هر ساله با پیدایش فناوریهای جدید در مهندسی ژنتیک امکان ایجاد صفات جدیدتر افزوده میشود همانطور که در حال حاضر محصولات دستکاری شده ژنتیکی ایجاد شدهاند که چندین صفت را به طور همزمان دارند به طور مثال هم مقاوم به آفت و هم مقاوم به بیماری هستند و کیفیت محصول افزایش پیدا کرده است؛ حتی برخی از گیاهان زراعی در حال به عنوان کارخانههای تولید داروها و واکسنهای مختلف تراریخته شدهاند. همه اینها نشاندهنده تأثیر این محصولات در توسعه صنعتی و امنیت غذایی کشورهاست منتهی در کنار این فواید و مزایای موجود برای محصولات دستکاری شده ژنتیکی باید تلاش کنیم زیرساختها و مقررات لازم را نیز در سطح کشور ایجاد کنیم تا بتوانیم به شکل ایمن از این محصولات استفاده کنیم. خوشبختانه 14 سال است که این محصولات به شکل انبوه در کشورهای مختلف تولید و مصرف شدهاند و خسارت و مخاطره جدی از این نوع محصولات دیده نشده که این خود امیدبخش است٬ لذا لازم است تا با شجاعت بیشتری به این محصولات نگاه کنیم و به طورحتم کشور ما میتواند در آینده از فواید آنها بهرهمند شود به شرط آنکه همدلی بین کارشناسان، متخصصان، مسئولان، دستگاههای اجرایی و انجمنهای علمی بیشتر شود و از افراط و تفریط ها کاسته شود.