پژوهشگاه رویان و ۲دهه فعالیت/گام بلند مولود انقلاب برای دانش بومی
در 25 تیرماه سال 1386 و چند ماه پس از تولد رویانا، نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه مقام معظم رهبری از پژوهشگاه رویان بازدید کردند.
در 25 تیرماه سال 1386 و چند ماه پس از تولد رویانا، نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه مقام معظم رهبری از پژوهشگاه رویان بازدید کردند.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، پس از پایان جنگ تحمیلی 8 ساله علیه ایران، تمرکز دولت وقت بیشتر بر سازندگی ویرانه‌های برجامانده از جنگ بود تا پس از این بازسازی حرکت کشور در تمام زمینه‌ها از سر گرفته شود.
در این شرایط که بازسازی وطن اولویت اصلی کشور به حساب می‌آمد، زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران به دنبال ایجاد مرکزی برای ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری بودند.
پس از تهیه مقدمات کار با توجه به نیاز موسسه به فضای نسبتا وسیع و هزینه‌های خارج از وسع اعضا، دکتر آشتیانی به واسطه یکی از دوستانش توانست موضوع فعالیت این پژوهشکده را خدمت مقام معظم رهبری عنوان کنند و ایشان نیز بنیاد مستضعفان را موظف به دراختیار قرار دادن مکانی برای این فعالیت‌ها کردند؛ علاوه بر این آیت‌الله خامنه‌ای 6 میلیون تومان را به این مجموعه اختصاص دادند.
وقتی معاونت وقت محرومان بنیاد مستضعفان دستور مستقیم مقام معظم رهبری را مشاهده کرد، ضمن کمک شرط کرد که اگر ظرف یک سال این مجموعه به نتیجه نرسد، مجموعه رویان ساختمان بنیاد را تخلیه کنند.
در نهایت در هشتم خرداد ماه سال 70 پژوهشکده رویان آغاز به کار کرد؛ در همان سال‌های اول که موفقیت‌های رویان در محضر رهبر انقلاب ارائه شد، ایشان فرمودند که «من می‌دانستم که شما موفق می‌شوید و این موفقیت برای کشور خوب است. خوبی‌اش این است که به دست شما انجام شده و کسانی هم این کار را انجام دادند که روی آن تأکید داشتند.«
ایشان حتی این بیت معروف را که «باش تا صبح دولتت بدمد/کاین هنوز از نتایج سحر است» را خواندند و تأکید کردند: «این هنوز اول کارتان هست؛ بنابراین افق را خیلی وسیع‌تر ببینید. شما با این روحیه‌ای که دارید و با این کار حتماً می‌توانید موفقیت‌های بیشتری کسب کنید.«
در این میان اما استفتایی از سوی پژوهشگران پژوهشکده رویان از مقام معظم رهبری برای فعالیت بر روی سلول‌های بنیادی، کاربردهایش و شبیه‌سازی و غیره در دی‌ماه 1381 صورت گرفت که ایشان گفتند: «به این دوستان بگویید با همت و پشتکار هدف‌های بزرگ این تحقیقات را دنبال کنند و این ثروت هنگفت انسانی را برای خود و کشور محقق نمایند.«
البته در کنار این استفتا ایشان تاکید فرمودند «باید مواظب باشند که ساختن قطعات یدکی انسان به ساختن خود انسان منتهی نشود.» یعنی شبیه‌سازی انسان را منع کردند.
فعالیت یک دهه دکتر کاظمی آشتیانی و همکارانش در پژوهشگاه رویان دستاوردهایی همچون تولد اولین کودک حاصل از روش باروری آزمایشگاهی IVFدر تهران، تولد اولین کودک حاصل از روش میکرواینجکشن ICSI در کشور، تولد اولین کودک حاصل از روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی جنین (PGD) در ایران، استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قلبی ناشی از سکته برای نخستین بار در کشور، استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم ضایعات قرنیه چشم برای نخستین بار در کشور، تاسیس نخستین بانک خصوصی خون بند ناف نوزادان را به همراه داشت.
درست در برهه‌ای که ثمرات 14 ساله پژوهشگاه رویان به بار نشسته بود، در 15دی ماه 1384 کاظمی آشتیانی در حالی درگذشت که تا آن زمان علی‌رغم علاقه رهبری به بازدید از این پژوهشگاه، امکان بازدید از این مولود بنیادی انقلاب (رویان) فراهم نشد.
*انتظار به سر رسید؛ رهبر به رویان رفت
در 25 تیرماه سال 1386 و چند ماه پس از تولد رویانا، نخستین حیوان شبیه‌سازی شده خاورمیانه مقام معظم رهبری از پژوهشگاه رویان بازدید کردند.
ایشان در این دیدار فرمودند: «چند سالى است که یک حرکت مبارک علمى در کشور آغاز شده؛ امروز آمدن من به این مرکز در واقع یک حرکت نمادین است براى قدرشناسى از حرکت علمى عظیم و وسیعى که خوشبختانه در کشور ما شروع شده؛ اگرچه هنوز در آغاز راه است. اینجا را انتخاب کردیم، اولاً به خاطر رویان، ثانیاً به خاطر جهاد دانشگاهی.مؤسسه رویان، یک مؤسسه موفق و یک نمونه کامل و چشمگیر از آن چیزى بود و هست که انسان آرزویش را دارد. علت اینکه من به مرحوم سعید کاظمى اینقدر علاقه داشتم و الان هم در دلم و در ذهنم براى آن جوان عزیز، ارزش و جایگاه قائلم، همین است.و اما جهاد دانشگاهى را انتخاب کردم، چون جهاد دانشگاهى مولود مبارک انقلاب است. همینطور که در قرآن کریم در مقایسه دو مسجد میفرماید: «لمسجد اسّس على التّقوى من اوّل یوم أحقّ ان تقوم فیه، فیه رجال یحبّون ان یتطهّروا»، جهاد دانشگاهى همینجور است؛ جزو معدود رویش‌هاى اصلى خود انقلاب است. »
" جهاد دانشگاهى مرکب از دو کلمه است: جهاد و دانشگاه؛ هم باید در آن جهاد باشد، هم باید متناسب با دانشگاه باشد. جهادى عمل کردن، مفهوم خاصى دارد. هرجور کارى، جهادى نیست.
دایره جهاد شما علم و فناورى است؛ یعنى شما اینجا از شمشیر و نیزه و ژ3 نمی‌خواهید استفاده کنید؛ از مغز و امکانات اندیشمندىِ درون انسان و فکر و قلم و چشم و اینها می‌خواهید استفاده کنید.
بنابراین، اگر دنبال علمى بگردید که این علم، دشمنان آن اهداف را نه فقط ناراضى نمی‌کند، خرسند هم میکند، این جهاد نیست. فرض کنیم جهاد دانشگاهى یا فلان مؤسسه مربوط به جهاد دانشگاهى بگوید در سال فلان، صد یا پانصد مقاله از من در «ISI» منتشر شده؛ این، ملاک نیست. این مقاله چه بود؟ در چه جهت بود؟ به چه درد شما خورد؟ آن کسانى که با آرمان‌هاى شما دشمنند، نسبت به این مقاله چه موضعى داشتند؟ آیا آنها احساس خطر کردند؟
وقتی که راجع به سلول‌هاى بنیادىِ شبیه‌سازى و اینطور کارها آقایان حرف زدید و بنده یا دیگرى هم تجلیلى از این کار کردند، مقامات آمریکایى اعلام کردند که براى علوم ژنتیک هم باید شوراى حکامى به وجود بیاید! این معنایش چیست؟ دشمن از اینکه شما در این رشته دارید حرکت میکنید، دردش آمده است.
در حرکت جهادى، در علم جهادى، در تحقیق جهادى، این عنصر حتماً شرط است. دشمن هم مقصود آمریکا نیست. حالا ما در مقام صحبت، دشمن واضحمان آمریکا و استکبار جهانى است. نه، دشمن‌ها انواع و اقسامى دارند. یک وقت یک کارتل بزرگ مالى و اقتصادى از اینکه شما بتوانید مثلاً کارخانه سیمان بسازید، ناراحت می‌شود؛ مانع تراشى میکند؛ نمی‌گذارد، که الان در گزارش‌هائى که در اینجا به من دادند، از جمله همین مسئله بود. دلشان می‌خواهد یک شوراى حکام هم درست کنند براى ساخت سیمان، که هر کس حق نداشته باشد کارخانه سیمان بسازد یا تولید سیمان کند.
کار جهادى باید هدفمند، درست متوجه به آرمان‌ها و هوشمندانه و عاقلانه و دشمن شکن باشد. یعنى به همان معنائى که ما مبارزه را در اصطلاح معمولى به کار می‌بریم: «دارم مبارزه میکنم؛ این یک مبارزه است.» این، یک تعبیر مصطلح است. در جهاد، این معنا هست. این، تعریف بخش جهاد.
و اما دانشگاهى. دانشگاهى یعنى سطح این فعالیت و تحرک، یک سطح راقى است؛ متناسب با دانشجو و استاد و ذهن فعال علمى است. در همه کارها همین باید رعایت شود. عوام گرائى و عوام پسندى در کار و در همه فعالیت‌ها نباید دخالت داشته باشد.
بنابراین، جهاد دانشگاهى این امکانات و این وسائل را دارد و بنده به جهاد دانشگاهى اعتقاد راسخ دارم. کارهاى بزرگى کرده‌اند؛ کارهاى خوبى کردید و همینطور که گفتیم: «اسّس على التّقوى من اوّل یوم». از اول تا حالا که ما جهاد دانشگاهى را شناختیم، بر اساس دین و تقوا بود. بر اساس دین و تقوا نگهش دارید.
باید این هویت صحیح را و این هویت ایمانى را حفظ کنید و باقى بماند. خوشبختانه همینجور هم بوده و تا حالا هم باقى مانده است؛ چون ساخت جهاد دانشگاهى و نوع مدیریت، نوع عملکرد، نوع ارتباط رأس با بدنه، جهتگیری‌ها، خواست‌ها، خواست‌هاى خوبى بوده و من اصرارم بر این است که هر وقت ما براى پیشرفت علم کار می‌کنیم، این را فراموش نکنید که علم و دین توأمانند. علم مجرد از دین و دور از دین ولو در گام اول در کوتاه مدت یک کشورى را به یک نقطه‌اى از افتخار هم برساند، اما در بلند مدت براى بشریت زیانبار است؛ کما اینکه دارید مى‌بینید که زیانبار است."
* از شنگول و منگول تا حنا
پژوهش‌های جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه رویان با هدف رسیدن به قله‌های برتر علم دانش ادامه داشت تا اینکه پژوهشگران این پژوهشکده توانستند به فناوری تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی انسانی، استفاده از سلول‌درمانی برای بهبود و درمان بیماران ویتیلیگو، تاسیس نخستین بانک عمومی خون بند ناف، تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن تولید کننده فاکتور 9 انعقادی خون انسان، تولد دو گوساله و سه بزغاله شبیه سازی شده، تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن Tissue Plasminogen Activator(TPA)، باروری جنس ماده بدون دخالت جنس نر با هدف ممانعت از انقراض جانوران و در ترمیم ضایعات نخاعی با استفاده از سلول‌های بنیادی دست پیدا کنند. علاوه بر این تاثیر فناورانه نتایج پژوهشی باروری آزمایشگاهی در انسان، شبیه سازی تولیدمثلی در حیوانات اهلی، انجماد سلول جنسی و جنین انسان، تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی، مهندسی بافت، تولید پروتئین‌های نوترکیب، تولید وجداسازی انواع سلول‌های بنیادی جنینی بزرگسالان و بندناف، تولید بزهای تراریخته، تولید جنین‌های دامی، طب پیوند با استفاده از سلول درمانی بانک‌های خصوصی و عمومی سلول‌های بنیادی بند ناف، بانک سلول‌های بنیادی جنینی و پرتوان القایی بخشی از توانمندی‌های جهاد دانشگاهی طی چند سال اخیر31 محقق با مدرک PhD، 30 محقق با مدرک MD و 120 نفر با مدرک MSc است.
*فعالیت‌های پژوهشگاه رویان
آنچنان که در پایگاه پژوهشگاه رویان آمده است این پژوهشگاه فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی و نیز درمانی خود را در قالب 3 پژوهشکده و 2 مرکز خدمات تخصصی (مرکز درمان ناباروری و مرکز سلول درمانی) با راهبرد از علم تا کاربرد انجام می‌دهد.
1- پژوهشکده زیست شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی رویان: این پژوهشکده در زمینه طب پیوند با شناخت مبانی پایه زیست شناسی سلول‌های بنیادی، توسعه تحقیقات ترجمانی سلول‌های بنیادی روی حیوانات آزمایشگاهی و انجام کارآزمایی‌های بالینی فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی سلول های بنیادی و زیست شناسی تکوینی، فناوری نانو و زیست مواد، زیست پزشکی ترمیمی و سلول درمانی، زیست شناسی سامانه‌های مولکولی است.
2- پژوهشکده زیست شناسی و طب تولید مثل رویان: این پژوهشکده در زمینه افزایش میزان باروری، سلامت جنین و بهبود سلامت جامعه از طریق تحقیق و درمان ناباروری در حوزه‌های مختلف تولید مثل فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی ژنتیک تولید مثل، جنین شناسی، اپیدمیولوژی و سلامت باروری، اندوکرینولوژی و ناباروری زنان، آندرولوژی، تصویربرداری تولید مثل است.
3- پژوهشکده زیست فناوری جانوری: این پژوهشکده بر تولید دام و محصولات وابسته مرتبط با زیست فناوری آن فعالیت دارد. پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی مهندسی ژنتیک، زیست شناسی سلول جنسی و گروه زیست فناوری جانوری است.
*جذب دانشمندان سلول‌های بنیادین ایران در خارج از کشور
یکی از بزرگترین چالش‌های کشورهای در حال توسعه در حوزه علم، مهاجرت نخبگان است. این مساله در دوران جنگ تحمیلی با رشد روزافزون و سال‌های پس از آن با کمی کاهش همراه بوده است تا جایی که آسیب مهاجرت دامان پژوهشگاه رویان را نیز در برگرفت و حمید گورابی رئیس پژوهشکده رویان را مجبور به دادن هشدار نسبت به مهاجرت دانشمندان سلول‌های بنیادین ایران در خارج از کشور به عنوان خطری که پیشرفت علم سلول‌های بنیادین در کشور را تهدید میکند یاد کند و بگوید: کشورهای عربی برای پیشبرد اهداف خود در حوزه علوم سلول‌های بنیادین، دعوت از دانشمندان کشورهای خارجی، تطمیع و شارژ مالی و ارائه به روزترین امکانات و تجهیزات به آنان و حتی حضور دستیاران دانشمندان آغاز کرده‌اند.
امیدواریم با هوشیاری مسئولان شاهد تکرار مشکلاتی که در فوتبال ایران از جانب کشورهای عربی ایجاد شد، در بحث دانش سلول‌های بنیادی نباشیم. براساس آنچه که در تیر ماه گذشته در کنگره جهانی سلول‌های بنیادی در کشور اسپانیا ارائه شد، ایران پس از رژیم صهیونیستی پیشروترین کشور خاورمیانه در حوزه دانش سلول‌های بنیادین است و این مسئله به ما هشدار می‌دهد که باید سرمایه‌گذاری در این حوزه را گسترش دهیم تا بتوانیم در منطقه حرف اول را بزنیم.
اکنون مشاهده می‌کنیم که از کشورهای عربی، اروپایی و آمریکایی و بهترین دانشگاه‌های دنیا با دانشمندان ما برای فعالیت تماس می‌گیرند و یا در مجامع علمی جهانی ارتباط برقرار می‌کنند و دانشمندان ما نیز برای ادامه تحصیل به این کشورها می‌روند. ما تلاش می‌کنیم تا با ایجاد زیرساخت‌های لازم و فراهم آوردن امکانات و تجهیزات مورد نیاز، زمینه بازگشت این دانشمندان را به کشور ایجاد کرده و در صورت مراجعت، آزمایشگاه و فضای مناسب را به عنوان رهبر یک تیم تحقیقاتی در اختیار آنان قرار دهیم.
به هر روی بیش از 3 دهه از تاسیس جهاد دانشگاهی و 2 دهه از تاسیس پژوهشگاه رویان می‌گذرد و در طی این سال‌ها جهاد دانشگاهی به عنوان مولود مبارک انقلاب دستاوردهای ارزشمندی را برای رشد و تعالی دانش بومی در پی داشته است.
در این زمینه محمدحسین یادگاری رئیس جهاد دانشگاهی درباره بخشی از دستاوردهای جهاد دانشگاهی می‌گوید: "مراحل پیشرفته به دست آوردن مواد پروتئینی برای بیماری‌های عفونی در حال تحقیق است که در آینده نتایج قطعی آن منتشر خواهد شد؛ علاوه بر آن در زمینه درمان بعضی از ارگان‌های داخل بدن بوسیله سلول‌های بنیادی تحقیقاتی در بخش قلب و پیوند با بیمارستان‌های زیرنظر وزارت بهداشت و درمان و با هدایت اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های مربوطه و همچنین پژوهشگاه رویان درحال انجام است که هر کدامشان به نتیجه مطلوب برسند از طریق پژوهشگاه اعلام خواهد شد؛ همچنین در مرکز تحقیقات سرطان سینه، پژوهشگاه ابن‌سینا در تولید دارو برای بیماران سرطانی با توجه به اقدامات ژنتیکی که با حیوانات تراریخته انجام دادند و یا درمان برخی از بیماری‌ها و تولید برخی از مواد با دستکاری ژنتیکی که 80 درصد موارد به موفقیت انجامیده، بخشی از اقدامات جهاد دانشگاهی است".
رئیس جهاد دانشگاهی در ادامه اشاره‌ای نیز به دیدار مقام معظم رهبری از رویان داشت. وی در این خصوص گفت: "مقام معظم رهبری در آن جلسه در رابطه با فعالیت‌های جهاد دانشگاهی تاکید داشتند، فعالیت‌های علمی- تحقیقاتی بود؛ ایشان تاکید داشتند که برای موفقیت حتما باید در آموزش و پژوهش ورود پیدا کنیم، بحث علم طلبی در داخل دانشگاه‌ها به نحو مطلوب شکل بگیرد و علم توامان با دین باشد؛ علم مجرد از دین ولو بتواند در کوتاه مدت کشوری را به افتخار برساند اما در بلند مدت برای بشریت زیانبار است". این از فرمایشات اصلی و کلیدی که ایشان خطاب به جهادگران دانشگاهی و عموم هیئت علمی و کسانی که به دنبال علم و علم آموزی هستند، داشتند.
به گفته یادگاری یکی از ماموریت‌هایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 76به جهاد سپرد، پل ارتباطی بین دانشگاه و صنعت بود؛ در واحدهای موفق جهاد دانشگاهی این اتفاق از مرحله اول ایده و پژوهش و فناورانه و تبدیل آن به نیمه صنعتی و تحویل آن به دستگاه‌های اجرایی برای حل مشکلات جامعه صورت گرفته است. در پروژه‌های نفت، گاز، برق، فرستنده‌های رادیویی و الکتروفیلترها و دیگر مواردی که به صورت مجموعه‌ای از جهاد دانشگاهی بوده زمینه‌ای پل ارتباطی بین صنعت و دانشگاه فراهم شده است.
به هر روی جهاد دانشگاهی یکی از رویش‌های علمی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است که اهمیت آن بارها از جانب مقام معظم رهبری گوشزد شده است؛ به نظر می‌رسد که با توجه به فشارهای بین‌المللی و تحریم‌ها که مانع از ورود بسیاری از داروها برای بیماران خاص می‌شود، اهمیت این نهاد علمی و انقلابی را بیش از پیش گوشزد میکند و انتظار می‌رود که نهادهای مربوطه به جای موازی‌کاری، به جهاد دانشگاهی پر و بال دهند تا ثمره این مولود مبارک انقلاب بیش از پیش مشهود شود.
منبع: خبرگزاری فارس