دکتر جلالی: تامین امنیت غذایی با استفاده از مهندسی ژنتیک
دکتر جلالی رئیس انجمن ژنتیک کشور از دانشمندان صاحب نام و صاحب آوازه کشور و از متخصصین متعهدی است که در دوره اخیر بسیار مورد بی‌مهری قرار گرفته است. وی نه تنها مورد وثوق جامعه ژنتیک کشور است بلکه با توجه به شخصیت فردی و تعهد ملی مورد وثوق انجمن‌های علمی ایمنی زیستی، بیوتکنولوژی و …
دکتر جلالی رئیس انجمن ژنتیک کشور از دانشمندان صاحب نام و صاحب آوازه کشور و از متخصصین متعهدی است که در دوره اخیر بسیار مورد بی‌مهری قرار گرفته است. وی نه تنها مورد وثوق جامعه ژنتیک کشور است بلکه با توجه به شخصیت فردی و تعهد ملی مورد وثوق انجمن‌های علمی ایمنی زیستی، بیوتکنولوژی و زراعت و اصلاح نباتات نیز قرار دارد و از حدود دو سال پیش به عنوان نماینده این انجمن‌ها به عضویت شورای ملی ایمنی زیستی درآمده است. دکتر جلالی کمتر مصاحبه می‌کند و وقتی هم مصاحبه می‌کند خوب و سنجیده سخن می‌گوید. اما مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران مایل است ضمن استقبال از مصاحبه خوبی که این دانشمند صاحب نام کشورمان با روزنامه جام جم داشته از وی به خاطر امتناع از مصاحبه با مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی در مورد کوتاهی‌های دکتر مرشدی رئیس دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی و عدم تصویب و ابلاغ آیین نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی پس از گذشت بیش از سه سال از ابلاغ قانون جدا گلایه کرده و از این طریق علت این امر را از وی جویا شود. اگرچه دکتر جلالی در عین امتناع از مصاحبه، متواضعانه پیشنهاد کردند به جای وی با دکتر قره‌یاضی (که به تعبیر وی از او در زمینه ایمنی زیستی مطلع‌تر است) مصاحبه شود اما با توجه به عضویت وی در شورای ملی ایمنی زیستی سکوت وی در مقابل عدم اجرای قانون ایمنی زیستی و عدم اطلاع رسانی به موقع و استمرار در اطلاع رسانی در این زمینه قابل پذیرش و توجیه نیست.
به هر حال مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران هر نوع اطلاع رسانی و مصاحبه دانشمندان با هر یک از رسانه‌های قانونی کشور استقبال کرده ضمن گلایه مندی از "جام جم" به خاطر انتخاب تیتر نا مناسب و نامرتبط با محتوای مصاحبه و اشتباه‌های علمی در انتقال مطالب علمی؛ از خوانندگان خود دعوت می‌کند تا متن کامل این مصاحبه را بخوانند (مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران).
جام جم آنلاين: بيوتكنولوژي از جمله فناوري‌هاي نويني است كه مي‌تواند به‌عنوان يك ابزار مناسب و قدرتمند براي دستيابي به توسعه پايدار به كار آيد. در جهان امروز، توجه به توانمندي‌ها و قابليت‌هاي بي‌شمار اين صنعت بويژه در كشورهاي كمتر توسعه يافته و فقير مي‌تواند از جمله عوامل مهم در پيشرفت اقتصادي و رسيدن به رفاه اجتماعي بالاتر محسوب شود.
دكتر مختار جلالي‌جواران، رئيس انجمن ژنتيك ايران با اشاره به اين‌كه علم ژنتيك، متحول‌كننده و بازوي تشكيل‌دهنده دنياي جديد است، مي‌گويد: اين علم هم‌اكنون كاربردهاي زيادي در علوم پايه، توليدات صنعتي، كشاورزي و علوم پزشكي دارد و مي‌توان گفت ارزش ذخاير ژنتيك گياهان زراعي، علف‌هاي هرز، ژنتيك حيواني و انساني، سازوارهها (ارگانيزم‌ها) و ريزسازواره‌ها (انگل‌ها، باكتري‌ها، قارچ‌ها و ويروس‌ها) بيش از كشف ذخاير نفت و گازي است، به طوري كه امروزه نظر تمامي انديشمندان جهان را در بهكارگيري از اين ذخاير ارزشمند معطوف کرده است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس مي‌افزايد: خوشبختانه تنوع زيستي ايران بيش از كل قاره اروپاست و ما هر ژني را كه بخواهيم مي‌توانيم پيدا كنيم، بنابراين بايد قدردان اين نعمت بزرگ بوده و در حفظ و نگهداري آن كوشا باشيم.
افزايش ظرفيت‌هاي ژنتيك براي نجات از گرسنگي
دكتر جلالي با تاكيد بر اين‌كه بشر امروزي براي افزايش توليدات كشاورزي با محدوديت منابع روبه‌روست و با رشد سريع جمعيت و محدوديت منابع، نسل بشر با خطر گرسنگي و كمبود امكانات بهداشتي مواجه خواهد شد، مي‌گويد: امروزه با بهكارگيري مهندسي ژنتيك علاوه بر اين‌كه مي‌توان توليد گياهان تراريخته (تغييريافته ژنتيك)، مقاوم شدن گياهان، مبارزه با آفات و بيماري‌ها، مبارزه با علف‌هاي هرز، بهبود كيفيت غذايي و توليد مواد دارويي را افزايش داد، مي‌توان ظرفيت‌هاي ژنتيك را نيز توسعه داد به‌گونه‌اي كه در آينده ديگر گرسنه‌اي باقي نماند. مثلا مي‌توان ميزان جذب آهن، ويتامين A و ساير مواد مغذي را در برنج افزايش داد و به اين ترتيب برنج به دارويي براي رفع سوءتغذيه تبديل مي‌شود.
دكتر جلالي تاكيد مي‌كند: همچنين ما پيش از اين نمي‌توانستيم در هيچ گياهي محصولات درماني و نو تركيبي مانند اينترفرون، انسولين، تي‌پي‌اي و محصولات خوني توليد كنيم در صورتي كه با استفاده و بهكارگيري از مهندسي ژنتيك اين كار انجام شد. همچنين با بهكارگيري بيوتكنولوژي گياهي توانسته‌ايم پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي در توليد واكسن‌هاي خوراكي در گياهان زراعي يا ميوه‌ها ايجاد كنيم.
توليد پروتئين‌هاي نوتركيب
يك عضو هيأت علمي دانشگاه تهران نيز مي‌گويد: هم‌اكنون اصلاح نژاد دام، توليد جانوران دست‌ورزي شده، افزايش ظرفيت ژنتيك دام و طيور، حذف ژن‌هاي مضر از حيوان، پرورش سريع حيواناتي همچون گاو و گوسفند براي رفع نيازهاي غذايي يك جامعه و توليد پروتئين‌هاي نوتركيب، توليد دارو و آنتي‌بادي، تهيه الگو براي مطالعه بيماي‌هاي انساني از جمله دستاوردهاي بسيار مهم بيوتكنولوژي و ژنتيك جديد در عرصه علوم زيستي است.
دكتر عبدالرضا صالحي مي‌افزايد: هم‌اكنون بيشترين كاربرد استفاده از علم ژنتيك و انتقال ژن در علوم دامي مربوط به استفاده از پروتئين‌هاي نو تركيب مانند فاكتورهاي انعقادي در درمان و كنترل بيماري‌هاست، اما با توجه به اين‌كه دام و طيور در اقتصاد كشور نقش موثري دارد، مي‌توان از روش کلونینگ نيز براي تكثير بيشتر دام و نجات يك گونه در حال انقراض نيز استفاده كرد.
نكته: تنوع ژنتيك موجود در ايران به تنهايي از كل قاره اروپا بيشتر است و اين حرف به آن معني است كه مهندسان ژنتيك ايراني گنجينه‌اي ارزشمند از حالت‌هاي مختلف حيات را در اختيار دارند كه مي‌توان با آن عجايب بسياري خلق كرد.
به گفته اين عضو هيات عملي دانشگاه تهران، هم‌اكنون در زمينه شناسايي ژن‌هاي موثر بيماري‌ها، تنوع ژنتيك دام‌ها، توليد پروتئين‌هاي نوتركيب در كشور گام‌هاي نويني در جهان برداشته شده است كه كشور ايران نيز از اين امر مستثنا نبوده و شركت‌هاي دانش بنياد نيز در اين رابطه به فعاليت پرداخته‌اند، اما هم‌اكنون به جايگاه اصلي خود راه پيدا نكرده‌اند.
سلول‌هاي بنيادي، اميد يك زندگي جديد
دسترسي انسان به فناوري تكثير سلول‌هاي بنيادي (بن‌ياخته‌ها) و بهكارگيري آنها براي توليد سلول‌هاي ديگر از مباحث نوين ژنتيك در علوم زيستي است، به طوري كه امروزه پژوهشگران در حال بررسي و آزمايش بيشتر امكان بهكارگيري سلول‌هاي بنيادي در درمان بيماري‌هاي مختلف هستند.
دكتر سيروس زينلي، عضو هيات علمي انستيتو پاستور ايران در پاسخ به اين سوال كه هم‌اكنون سلول‌هاي بنيادين در بهبود سلامت انسان‌ها چه كاربردي دارد، مي‌گويد: مطالعات نشان داده است در همه بافت‌هاي بدن نوعي از سلول‌هاي بنيادي يافت مي‌شود كه توانايي تبديل به سلول‌هاي تخصص يافته همان بافت را دارند و در موقع اختلال بافتي، دست به كار شده و تكثير پيدا مي‌كنند. مثلا مي‌توان با تزريق اين سلول‌ها به قسمتي از رگ مرده قلب بيمار، سلول جديدي ايجاد كرد يا اگر استخواني شكسته به ترميم نياز داشته باشد، اين سلول‌ها را مي‌توان وادار كرد به سلول‌هاي استخوان غضروف تبديل شود. همچنين اگر شخصي دچار سوختگي شديد شود كه قسمتي از پوست يا بافتش از بين رفته باشد مي‌توان قسمتي از پوست فرد را برداشت و در شرايط آزمايشگاهي وادار كرد بسرعت آن ناحيه را ترميم كند.
وي به كاربرد سلول‌هاي بنيادي در درمان سلول‌هاي سرطاني و بيماري‌هاي ژنتيك مانند تالاسمي اشاره كرده و مي‌افزايد: سلول‌هاي بنيادي برخلاف سلول‌هاي سرطاني كه بي‌مهابا رشد مي‌كنند، كنترل شده و هوشمند هستند، يعني اگر اين سلول‌ها به بافتي تزريق شوند با آن بافت همصدا شده و مي‌توانند بافت جديدي ايجاد كنند. به عبارت ديگر اين سلول‌ها داراي خاصيت خودتكثيري بوده و قابليت تمايز و تبديل شدن به انواع ديگر سلول‌هاي بدن را دارند. به همين دليل مي‌توان از اين سلول‌ها براي درمان بسياري از بيماري‌ها استفاده كرد.
خطرات احتمالي همانندسازي
از ديگر موضوعات بسيار مهم روز در زمينه مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي مولكولي كه ارتباط تنگاتنگي با علوم پزشكي داشته و احتمالا در آينده منشأ تحولات بزرگي در اين زمينه خواهد شد، بحث كلون‌سازي (همانندسازي يا شبيه‌سازي) يا تكثير غيرجنسي سلول‌هاست؛ كه طي آن با همانندسازي از روي سلول بالغ يك موجود زنده، نسخه‌اي مشابه موجود اوليه ساخته مي‌شود. نخستين موفقيت انسان در كلون‌سازي يك پستاندار بالغ (گوسفند دالي) سال 1996 توسط يان ويلموت انگليسي و همكاران وي در موسسه راسلين (ادينبر اسكاتلند) با انتقال هسته يك سلول سوماتيك (غيرجنسي) به درون سيتوپلاسم يك اووسيت (سلول جنسي ماده) كه هسته‌اش خارج شده بود، به دست آمد. شايد دانستن اين مطلب كه آيا در حال حاضر دستكاري ژنوم انسان در جوامع قانوني است، ذهن بسياري از مخاطبان را به خود معطوف كرده است.
دكتر زينلي در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد: در حال حاضر بحث کلونینگ در علوم دامي هيچ‌گونه مشكلي ندارد، اما در مورد انسان بايد احتياط‌هاي خاصي انجام شود يعني همان‌گونه كه بايد براي جلوگيري از عوارض بعدي توليد و استفاده از يك دارو احتياط شود بايد ورود به اين بحث نيز با تائيد مراجع قانوني انجام شود.
وي مي‌افزايد: باوجود بحث‌هاي بسيار جدي كه در مورد سوء‌استفاده‌هاي احتمالي از مقوله شبيه‌سازي و عواقب زيستي و اخلاقي آن در دنيا وجود دارد، خوشبختانه اعتقاد اكثر قابل توجهي از صاحب‌نظران با درك مسئوليت خطير انساني خود، به پژوهش‌هاي متنوع و گسترده مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي در عرصه پزشكي مولكولي مشغولند، اين است كه تحقيقات مذكور بايد فقط براي مقاصد پيشگيري، تشخيص و درمان اساسي بيماري‌ها به كار رفته شود، بنابراين اگر برخي كشورها هم مقيد به انجام چنين كاري نيستند، قطعا در خفا اين كار را انجام مي‌دهند.
وي مي‌گويد: ما از نظر شرعي اجازه دستكاري ژنتيك انسان را نداريم، اما براي تشخيص قبل از تولد بيماري‌هاي ژنتيك چه قانوني و چه شرعي مي‌توانيم از بسياري از تكنيك‌هاي اين علم بهره ببريم، از جمله استفاده از سلول‌هاي بنيادي براي درمان بيماري‌ها.
دكتر مختار جلالي‌جواران هم درخصوص خطرات احتمالي بهكارگيري از اين فناوري مي‌گويد: طبيعت بهكارگيري از اين فناوري توام با نگراني و خطراتي است كه اگر قوانين و ضوابط خاصي را اجرا نكنند، تركيب طبيعي مختل مي‌شود و برخي ژن‌ها نيز تغيير شكل خواهند يافت.
وي بحث کلونینگ را شمشير دو لبه‌اي خوانده و مي‌افزايد: همان‌طور كه مي‌توان از اين علم كمك گرفت مي‌توان با استفاده از اين علم باعث خسران و زيان فراوان به جامعه بشريت شد، بنابراين براي اجراي چنين طرحي بايد مجوز لازم آن از مراكز صاحب صلاحيت گرفته شود.
منبع: جام جم آنلاین