عدم دعوت از انجمن‌های علمی در دومین جشنواره زیست فناوری!؟
امروز دومین جشنواره زیست فناوری کشور در محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی تهران سالن خلیج فارس با حضور معاون علم و فناوری ریاست جمهوری، دکتر نسرین سالطانخواه، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دکتر نادری منش و رئیس ستاد توسعه زیست فناوری، دکتر عباس صاحبقدم لطفی شروع به کار کرد.
در مراسم افتتاحیه این جشنواره که با تاخیر زیادی برگزار شد، دکتر لطفی برگزاری این جشنواره را رویداد عظیم ملی دانست و ضمن ارائه گزارش اجمالی از برگزاری این جشنواره گفت: “در سال تولید ملی با وجود مشکلات اقتصادی و تنگناهایی که در اثر تحریم‌های اقتصادی برای شرکت‌های دانش بنیان به وجود آمده در این جشنواره در تولید دانش نسبت به دوره قبل 100 درصد رشد داشتیم.”
وی با ارائه آماری از حضور شرکت‌ها، موسسات و دانشگاه‌ها عنوان کرد که: “در این دوره شاهد حضور 120 شرکت از شرکت‌های دانش بنیان بودیم که 30 شرکت از مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری بودند، همچنین از 120 دانشگاه فعال در حوزه زیست فناوری حدود 30 دانشگاه که دارای فناوری‌های آماده ارائه در عرصه اقتصادی بودند در این جشنواره شرکت کردند. از دیگر فعالیت‌های جانبی این جشنواره برگزاری اجلاس دبیران زیست شناسی کشور است که طی یک نشست عمومی در روز پنجشنبه برگزار خواهد شد. همچنین برگزاری باشگاه دانش آموزی برای برگزاری کارگاه‌هایی برای دانش آموزان و ایجاد موزه زیست فناوری از دیگر برنامه‌های این جشنواره است.”
دکتر نادری منش معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری که از دیگر سخنرانان افتتاحیه جشنواره بود با ارائه گزارشی از وضعیت آموزشی گفت: “ایران در طی دو دهه اخیر در آموزش عالی پیشرفت چشمگیری داشته است به طوری که جمعیت دانشجویی کشور امروز به 5/4 میلیون رسیده است که شاهد رشد دو برابری آن بودیم و از این تعداد 50 هزار دانشجوی دکتری و بیش از 400 هزار دانشجوی کارشناسی ارشد داریم که تنها تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد نسبت به کل دانشجویان قبل از انقلاب 5/2 برابر افزایش داشته است. اکنون بزرگترین اقتدار ما اقتدار علمی است که توسط بالاترین مقام نظام بر این اصل تاکید شده است. ماهیت این همایش در ویترین قرار دادن دستاوردهای علمی پژوهشی در زمینه زیست فناوری است. امروز ما در تولید دانش در منطقه رتبه اول را داریم که این دانش باید منجر به تولید صنعت و اشتغال شود و در نهایت نتیجه کار در درآمد سرانه هر ایرانی مشاهده شود. در برنامه پنجم توسعه شرکت‌های دانش بنیان بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. امروز ما در راه پیشرفت تنها قدم اول که همان تولید و دستیابی به دانش بوده را برداشته‌ایم و اکنون باید در کنار دانش به تولید بر پایه دانش بپردازیم. باید امروز با تشکیل چنین جشنواره‌هایی بخش‌های خصوصی به سرعت شکل بگیرند و فعال شوند و منجر به تولید تکنولوژی در کشور بشوند. همچنین باید به چگونگی عملیاتی شدن بخش‌های مختلف در این همایش پرداخته شود.”
آخرین سخنران مراسم افتتاحیه دکتر سلطانخواه معاون علم و فناوری ریاست جمهوری بود که با تقدیر از توفیق‌های بدست آمده در زمینه زیست فناوری گفت: “امروز کشور ما در عرصه علم و فناوری وارد یک بخش جدید شده و وقت آن شده که اهداف ما تحقق یابند. امروز نباید تنها توسعه علم و فناوری را در پرورش دانشجو و تحصیلات تکمیلی ببینیم. امروز باید تولید بر مبنای دانش مدنظر قرار گیرد. حوزه زیست فناوری از حوزه‌های بسیار مهمی است که ارتباط گسترده‌ای با علوم دیگر دارد و توسعه این حوزه باعث توسعه علوم دیگر می‌شود. کشور ما در سال 1375 وارد عرصه بیوتکنولوژی شد. از سال 1387 ستاد توسعه زیست فناوری در معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری فعالیت می‌کند و هم اکنون هشت وزیر عضو ستاد توسعه زیست فناوری کشور هستند. کشور ما در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت زیادی در عرصه بیوتکنولوژی بوده است و در تولید علم در عرصه زیست فناوری کشور شاهد یک رشد 25 برابری بوده است.
امروزه ایران رتبه 13 را در جهان و رتبه اول را در منطقه در تولید مقاله در عرصه بیوتکنولوژی به خود اختصاص داده است. امروز ما در عرصه رفع نیازهای مردم توفیق‌های خوبی داشتیم و تولید 19 محصول دارویی بر پایه بیوتکنولوژی جزئی از آن است و صرفه اقتصادی ارزی برای کشور به ارمغان آورده است. امیدواریم با اجرایی شدن آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و شروع به کار صندوق نوآوری و شکوفایی دامنه حمایت‌های تسهیلاتی و بلاعوض را گسترش بدهیم. ستاد توسعه زیست فناوری اقدام به تشکیل شبکه آزمایشگاهی کشور متشکل از 54 آزمایشگاه در 24 استان کشور کرده است. این ستاد باید اقدامات دیگری نیز انجام بدهد و آنهم دستیابی به دانش ساخت تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی است تا با قیمت ارزانتری این تجهیزات در اختیار پژوهشگران و شرکت‌های تولیدی قرار بگیرد. ستاد توسعه زیست فناوری باید لیستی کامل از این تجهیزات مورد نیاز را تهیه کند و با دستیابی به دانش ساخت آنها پشتیبانی خوبی را از شرکت‌ها داشته باشد. ما امیدواریم که این نمایشگاه بتواند همتای نمایشگاه کتاب که نیاز فرهنگی جامعه را برطرف می‌کند، تمامی نیازهای پژوهشی و تجهیزاتی را برای دست‌اندرکاران این حوزه فراهم کند. امیدواریم که در سال آینده بتوانیم اولین نمایشگاه عرضه تولیدات و تجهیزات در زمینه بیوتکنولوژی را داشته باشیم.”
گفتنی است افتتاح نمایشگاه‌های این جشنواره توسط دکتر سلطانخواه بعد از پایان سخنرانی‌ها انجام شد و دکتر سلطانخواه به همراه دکتر لطفی به بازدید از برخی از غرفه‌های عمدتا خارجی به پیشنهاد دکتر لطفی پرداختند که البته منجر به ناراحتی برخی از مسئولان شرکت‌های دانش بنیان که دستاوردهای بسیار ارزنده‌ای در زمینه بیوتکنولوژی داشتند، شد. این مسئله کاملا برخلاف گفته‌های دکتر سلطانخواه در سخنرانی وی بود که بیان کردند باید به شرکت‌های دانش بنیان توجه ویژه شود ولی دکتر سلطانخواه توجه ویژه‌ای را تنها به شرکت‌های خارجی شرکت‌کننده در جشنواره زیست فناوری نشان دادند.
حضور انجمن‌های علمی در این جشنواره به خصوص انجمن‌های مرتبط مانند انجمن ایمنی زیستی، بیوتکنولوژی، ژنتیک و غیره مغفول واقع شده بود و از هیچ یک از مسئولین انجمن‌های علمی در این همایش دعوتی به عمل نیامده بود. این در حالیست که تحقق اهداف مدنظر و اشاره شده در سخنرانی‌های دکتر لطفی و دکتر سلطانخواه تنها با همکاری انجمن‌های علمی بنا به جمع‌بندی‌های اتخاذ شده در همایش پیشرفت و توسعه علمی ایران که در روز 18 دی ماه برگزار شد، میسر خواهد شد.
عملکرد معاونین دکتر سلطانخواه و تقابل آنها با توسعه زیست فناوری به ویژه مهندسی ژنتیک همواره مورد اعتراض انجمن‌های علمی ذیربط بوده است. انجمن‌های علمی مرتبط با بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک از عدم شفافیت هزینه کرد اعتبارات بیوتکنولوژی و عدم دریافت حتی یک ریال از این اعتبارات طی سالیان گذشته منتقد سیاست‌ها و به ویژه عمکرد ستاد توسعه زیست فناوری بوده و هستند.
بر اساس برخی از گزارش‌های انجمن‌های علمی که به تصویب معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری رسیده و توسط خانم سلطانخواه “رونمایی” هم شده است کشور ایران لااقل در حوزه مهندسی ژنتیک کشاورزی حتی از بورکینافاسو و میانمار و پاکستان و مصر هم عقب افتاده است که با ادعاهای خانم سلطانخواه از رتبه ۱۳ جهانی فاصله زیادی دارد. بر اساس همین گزارش بزرگترین چالش پیش روی توسعه مهندسی ژنتیک کشاورزی مدیریت بیوتکنولوژی و به ویژه مدیریت بیوتکنولوژی کشاورزی کشور طی ۷ سال گذشته بوده است. خانم سلطانخواه پس از تایید این گزارش مدیر بیوتکنولوژی کشاورزی یاد شده را به عنوان معاون خود برگزید تا نمونه آشکار دیگری بر تقید معاون علم و فناوری رئیس جمهور به نتایج یافته‌های تحقیقاتی مصوب خود وی باشد!
زهرا کهریزی و نغمه عبیری