دکتر قره‌یاضی: بر اساس گزارش ISAAA ایران در مهندسی ژنتیک کشاورزی پس از بورکینافاسو و میانمار از سودان هم عقب افتاد!

<![if gte mso 9]> <![endif]>

امسال با منتشر شدن گزارش خلاصه‌ی وضعیت جهانی محصولات تراریخته تجاری در انتهای سال 2012 مشخص می‌شود که رکورد سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در سال 2012 شکسته شد و با رشد سالانه شش درصدی، بیش از 10/3 میلیون هکتار افزایش داشت و از 160 میلیون هکتار در سال 2011 به 170/3 میلیون هکتار رسید. بر اساس این گزارش در سال 2012 همچنان آمریکا بزرگترین تولیدکننده محصولات تراریخته بود و به طور کلی 28 کشور به کشت محصولات تراریخته پرداختند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و همچنین برای مشخص شدن وضعیت محصولات تراریخته در ایران به سراغ دکتر بهزاد قره‌یاضی بنیانگذار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و متخصص پیش‌کسوت مهندسی ژنتیک رفتیم. وی که در حال حاضر ریاست انجمن ایمنی زیستی و مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران را عهده‌دار است این گزارش را ترجمه و تنظیم کرده است. مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران (IrBIC) نماینده رسمی سرویس بین‌المللی دستیابی به و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA) برای انتشار خلاصه‌ای از وضعیت جهانی محصولات تراریخته تجاری در انتهای سال 2012 میلادی به نوشته پروفسور کلایو جیمز در ایران است.

سوال: آقای دکتر قره‌یاضی لطفا در مورد این گزارش قدری برای ما توضیح بدهید؟

پاسخ: سرویس بین‌المللی دستیابی به و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی یک سازمان بین‌المللی است که در بیش از 27 کشورجهان نماینده دارد. این سرویس غیر انتفاعی با هدف مساعدت به کشورهای درحال توسعه برای دستیابی به فواید بیوتکنولوژی کشاورزی ایجاد شده و تا کنون موفق شده‌است این فناوری را در اختیار چندین کشور در حال توسعه قرار دهد؛ کشورهایی مانند بورکینافاسو، میانمار که با استفاده از این فناوری از یک واردکننده عمده محصولات تراریخته مانند پنبه تراریخته به یک صادرکننده محصولات تراریخته تبدیل شده‌اند. یکی از فعالیت‌های اصلی این سازمان بین المللی که مردم بیشتر آن را با نام ISAAA می‌شناسند، رصد کردن مهندسی ژنتیک کشاورزی در سراسر جهان و تهیه و تنظیم گزارش‌های سالیانه است. این گزارش‌های سالیانه بیش از 12 سال است که منتشر می‌شوند و به عنوان معتبرترین سند رسمی مورد استناد قرار می‌گیرند. این گزارش منحصرا مبتنی بر گزارش‌های رسمی دولت‌ها و یا مسئولین عالی رتبه دولتی است و آمار ارائه شده به هیچ عنوان جنبه تخمینی و برآورد ندارند بلکه گزارش‌های مورد تایید کشورهای ارائه دهنده گزارش هستند. گزارش‌های سالیانه ISAAA موسوم به گزارش “آخرین وضعیت سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در سال …”بلافاصله بعد از انتشار به 46 زبان زنده دنیا ترجمه شده و همزمان در سراسر جهان منتشر می‌شوند. در ایران نیز وظیفه ترجمه این گزارش‌ها از سال‌های دور بر عهده مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران (IrBIC) بوده است. براساس رصد مستند این سازمان، گزارش‌های یاد شده توسط بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان خوانده می‌شوند. گزارش سال 2012 که در بردارنده مطالب هشدار دهنده‌ای در مورد پس رفت مهندسی ژنتیک کشاورزی در ایران هست نیز از جمله همین گزارش‌های سالیانه است که همین هفته منتشر شده است.

سوال: کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته چه سودی از این محصولات می‌برند؟

پاسخ: پاسخ خیلی روشن است. در درجه اول محیط زیست این کشورها از شر سموم دفع آفات نباتی شیمیایی در امان مانده است. طی دهه گذشته در مصرف 473 میلیون کیلوگرم ماده موثره حشره‌کش‌های شیمیایی صرفه‌جویی شده است. تولید بیش از 23 میلیارد کیلوگرم گاز کربنیک تنها در سال 2011 کاهش یافته که معادل حذف حدود 10/2 میلیون اتوموبیل از جاده‌هاست. در درجه دوم تنوع زیستی در این کشورها از طریق صرف‌جویی در کشت 108/7 میلیون هکتار زمین در نتیجه عدم کشتار موجودات غیر هدف و در سایه عدم تهاجم به اراضی حاشیه‌ای ناشی از بهره‌وری بالای محصولات تراریخته نجات یافته‌اند.

همانطور که در گزارش سال 2012 ISAAA آمده است محصولات تراریخته به امنیت غذایی، تولید پایدار و تغییر آب و هوا کمک کرده‌اند: افزایش تولیدات زراعی به ارزش 98/2 میلیارد دلار، از آن کشورهای تولید کننده این محصولات شده و سهم کشوری مثل ایران فقط واردات و مصرف این محصولات بوده است.

یکی از مهمترین دستاوردهای ملی محصولات تراریخته برای کشورهای تولید کننده این بوده که در بیشتر مواقع این کشورها از وارد کننده یک محصول به صادر کننده آن تبدیل شده‌اند. برای مثال فیلیپین با کشت ذرت مقاوم به آفات از یک وارد کننده ذرت به صادر کننده ذرت تبدیل شده است. کشورهای هندوستان، بورکینافاسو و میانمار از واردکننده مطلق پنبه به صادر کننده پنبه تبدیل شده‌اند.

سوال: کشاورزان از این محصولات چه استقبالی کرده‌اند؟

پاسخ: استقبال کشاورزان از این نوع محصولات خیلی خوب بوده. به طور طبیعی اگر کشاورزان از این محصولات استقبال نمی‌کردند سطح زیر کشت این نوع محصولات از سال 1996 میلادی که فقط 1/7 میلیون هکتار بود در سال 2012 به بیش از 170/3 میلیون هکتار نمی‌رسید و در واقع صد برابر رشد نمی‌کرد. در سال 2012 بیش از 17 میلیون کشاورز این نوع محصولات را کشت کردند. اگر برخی مدیران دانایی ستیز و فناوری هراس نشنوند و مسئله سازی نکنند باید بگویم استقبال کشاورزان در ایران هم بی‌نظیر بوده. هنوز که هنوز است بعد از گذشت حدود 8 سال از قفل و زنجیر برنج تراریخته هنوز کشاورزانی از سراسر کشور به من مراجعه می‌کنند و بذر برنج تراریخته می‌خواهند. یک بار یکی از این کشاورزان در جلسه ای با حضور معاون زراعت دولت نهم به وی گفت: “ما حمایت دولت را نمی‌خواهیم فقط در راه دسترسی ما به فناوری‌های پیشرفته از جمله برنج تراریخته مانع ایجاد نکنند”!

سوال: کشورهای در حال توسعه چه میزان از این محصولات استقبال کرده‌اند؟

پاسخ: وقتی در سال‌های اولیه کشت این نوع محصولات بیشتر محدود به آمریکا و کانادا و چین بود مخاالفین توسعه این فناوری در جهان و دنباله روهای وطنی این افراد دانایی ستیز و فناوری هراس که متاسفانه در جایگاه‌های مدیریتی کلیدی توسعه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی کشاورزی هم قرار داشتند تلاش گسترده‌ای را راه انداختند که این فناوری به درد کشورهای فقیر و درحال توسعه نمی‌خورد و فقط به درد کشوری مانند آمریکا و کانادا می‌خورد. مدیریت بیوتکنولوژی کشاورزی در کشور ما هم تاکید می‌کرد که وقتی کشاورز ما هنوز فاصله کاشت و عمق کاشت بذر را نمی‌داند به محصولات تراریخته نیازی نیست. در واقع این آقایان ناتوانایی خودشان را به کشاورزانی نسبت می‌دادند که به مراتب از خودشان شایسته‌تر بودند. بر اساس گزارش سال 2012 ISAAA ، در سال گذشته میلادی برای اولین بار سطح زیر کشت محصولات تراریخته در کشورهای در حال توسعه از کشورهای صنعتی و پیشرفته پیشی گرفت. اقتصاد آرژانتین و برزیل به عنوان دو ابر قدرت اقتصادی در حال پیدایش امروز متکی بر تولید و صادرات محصولات تراریخته از جمله به ایران است. کشوری مثل برزیل با محصولات تراریخته “اعجاز” می‌کند. این کشور با کشت بیش از 36/3 میلیون هکتار محصولات تراریخته در صدر کشورهای درحال توسعه قرار دارد. این کشور تنها در سال 2012 بیش از 6/3 میلیون هکتار به سطح زیر کشت محصولات تراریخته افزوده است. برای آگاهان به امور کشاورزی جنبه “اعجازآور” این امر پوشیده نیست. شما مقایسه بکنید که در ایران برای مثال برای مدیریت ارشد کشاورزی افزایش 10 یا 20 هزار هکتار پنبه یا کلزا یا سویا یا ذرت جزو آرزوها محسوب می‌شود و در صورت موفقیت به آن پز می‌دهند. لطفا اعداد را باهم مقایسه کنید. یک بار وقتی من این موضوع را در مقابل یکی از مسئولین سابق وزارت کشاورزی مطرح کردم برآشفت و از من خواست تا ایران را با برزیل مقایسه نکنم چون آنجا وضعیت آب و هوایی خوب است! البته این که اقلیم برزیل برای کشاورزی مساعدتر است بحثی نیست، اما تولید بذر اصلاح شده و گواهی شده برای افزایش 6 میلیون هکتار سطح زیر کشت در سال 2012 و 5 میلیون هکتار در سال 2011 و آموزش و ترویج این فناوری و بازاررسانی و صادرات این حجم عظیم تولیدات محصولات کشاورزی انصافا اعجاز است.

به هر حال پیشرفت کشورهای درحال توسعه‌ای مانند مصر، پاکستان، میانمار و در سال 2012 کشورهایی مانند کوبا و حتی سودان که محصولات تراریخته را به صورت تجاری کشت می‌کنند باید موجب سرافکندگی مسئولین بیوتکنولوژی و کشاورزی کشورمان باشد که با وجود این همه دانشمند سرشناس و متخصصینی که به کشورهای دیگر مشاوره تخصصی هم می‌دهند کشورمان از جنبه تولید محصولات تراریخته از سودان هم عقب مانده است.

سوال: شما الان وضعیت تولید محصولات تراریخته در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پاسخ: در نتیجه ناشایسته‌سالاری در انتصاب مدیران بیوتکنولوژی در کشور “تولید ملی” محصولات تراریخته صفر و واردات این نوع محصولات در بالاترین میزان تاریخی است. در بیست و پنجمین سالگرد تاسیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و فناوری زیستی من به صراحت اعلام می‌کنم که در نتیجه سوء مدیریت و به طور ویژه ستیز با مهندسی ژنتیک، این پژوهشگاه و مدیران همسو با مدیریت این پژوهشگاه هیچ نوع محصول تراریخته‌ای در کشور تولید نمی‌شود.

سوال: شما برای پنج سال آینده وضعیت محصولات تراریخته را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پاسخ: در صورت تغییر مدیریت و به روی کار آمدن مدیران معتقد به توسعه بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک در کشور، ایران می‌تواند به سرعت جایگاه از دست رفته خود را باز یابد. البته این امر تدریجی خواهد بود و امکان کسب جایگاه اولی منطقه در مهندسی ژنتیک کشاورزی وجود نخواهد داشت، چون همین حالا پاکستان با کشت بیش از 2/8 میلیون هکتار پنبه تراریخته رتبه اول منطقه را از آن خود کرده است. جالب است بدانید برنامه تولید پنبه تراریخته در ایران قبل از پاکستان شروع شد و از اولین برنامه‌های مهندسی ژنتیک بود که بلافاصله پس از تاسیس پژوهشکده بیوتکنولوژی وزارت جهاد کشاورزی به اجرا درآمد ولی با به روی کار آمدن مدیران مخالف مهندسی ژنتیک این پروژه هم متوقف شد.

سوال: علت مخالفت با کشت این محصولات در ایران چیست؟

پاسخ: منافع اقتصادی وارد کنندگان سم و کود، منافع وارد کنندگان سالانه 5 میلیارد دلار محصولات کشاورزی تراریخته، حسادت مدیرانی که خود فاقد دستاورد علمی قابل اعتنایی در مقابل مدیران سابق هستند، دانایی ستیزی و فناوری هراسی علل مخالفت با کشت محصولات تراریخته در ایران هستند.

سوال: ایران برای اینکه به جمع کشورهای سود برنده و استفاده کننده از محصولات تراریخته بپیوندد چه روشی را باید در پیش بگیرد؟

پاسخ: اجرای قانون ایمنی زیستی و شایسته‌سالاری، شایسته سالاری، شایسته سالاری در انتصاب مدیران بیوتکنولوژی به ویژه در حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی و مهندسی ژنتیک. تا وقتی مدیران مخالف مهندسی ژنتیک بر سر کارند هر پیشنهادی مثله خواهد شد.

منبع: خبرگزاری آفتاب

<![if gte mso 9]> <![endif]><![if gte mso 10]>

<![endif]>