نقش انجمن‌های علمی در نظام تصمیم‌سازی

عصر دیروز طی جلسه‌ای روسای 311 انجمن علمی در ساختمان وزارت علوم با دکتر توفیقی دیدار کردند. در طول این جلسه نمایندگان انجمن‌های علمی به بیان خواسته‌هایشان از وزارت علوم پرداختند. از مهمترین این خواسته‌ها می‌توان به نهادینه‌سازی اثربخشی انجمن‌ها در ذهن تصمیم‌گیرندگان کشور، کاهش مداخلات وزارت علوم در انجمن‌های علمی، مشخص شدن جایگاه انجمن‌های علمی در حوزه فناوری، نقش انجمن‌های علمی در رفع چالش‌های کشور، آمادگی انجمن‌ها برای مساعدت به ارزیابی وضعیت فعلی علوم تحقیقات و فناوری و تبیین آنچه دولت دکتر روحانی تحویل می‌گیرند و جلوگیری از استخدام فله‌ای عضو هیئت علمی در دانشگاه‌های علامه طباطبایی و گیلان اشاره کرد.

دکتر جلالی رئیس انجمن ژنتیک ضمن تقدیر از انتصاب دکتر توفیقی از سوی دکتر روحانی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی خواست تا با توجه به درخواست جامعه علمی کشور با رای اعتماد بالا زمینه بهره برداری کشور از تجارب گرانسنگ این مدیر مجرب و متعهد را فراهم آورند. این تقاضا با امضای نامه‌ای از سوی جمع کثیری از روسای انجمن‌های علمی مورد تایید قرار گرفت.

دکتر سیروس زینلی رئیس انجمن بیوتکنولوژی از دیگر روسای انجمن‌های علمی بود که با تاکید بر پس رفت بیوتکنولوژی در وزارت علوم و وزارت جهاد کشاورزی در دولت پیشین گفت: "با وجود پیشرفت در بیوتکنولوژی پزشکی در وزارت جهاد کشاورزی با تولید برنج تراریخته به عنوان یک افتخار ملی مقابله شد. در وزارت علوم هم همه کارها در ستاد توسعه بیوتکنولوژی کشور و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری از سوء مدیریت رنج می‌برد و از شما خواهش می‌کنیم با فوریت در مورد تغییر مدیریت پژوهشگاه و تقویت بیوتکنولوژی کاری بکنید."

در پایان دکتر توفیقی سرپرست وزارت علوم ضمن تبریک هفته دولت با ابرازخرسندی از حضور در جمع کثیری از فرهیختگان کشور آمادگی پیگیری تمامی این خواسته‌های انجمن‌ها را اعلام کرد و گفت:"انجمن‌های علمی در طول سال‌های اخیر از نظر کیفی و کمی رشد داشته و دستاوردهای خیلی خوبی هم داشته‌اند، من شخصا در جریان عملکرد برخی از انجمن‌های علمی از نظر تاثیرگذاری که در صنعت داشتند، از حیث انتشارات علمی، مقالات و ارتباطات بین‌الملل این انجمن‌ها بودم و فعالیت انجمن‌های علمی قابل دفاع است."

وی با اشاره به اینکه یکسری مشکلاتی است که راه حل آنها در دست خود انجمن‌ها است و با بیان این مطلب که خود با قوانین برنامه توسعه کشور سر وکار داشته گفت: " یک مشکلی که در نظام برنامه‌ریزی است و برخی از مشکلات ما به آنجا بر می‌گردد اینست که در قانون برنامه و مبانی آن معمولا مراجع تصمیم‌گیری نوشته می‌شود ولی چگونگی تصمیم‌گیری نوشته نمی‌شود. تصور من اینست که انجمن‌های علمی ادعایی ندارند که می‌خواهند در نظام تصمیم‌گیری نقشی داشته باشند، بلکه آنها می‌خواهند در نظام تصمیم‌سازی نقش داشته باشند. مثلا گفته می‌شود که سازمان مدیریت مسئول تبیین قانون بودجه است، که مرجع تصمیم‌گیری آن مشخص است و یا مثلا می‌گویند که دولت باید مرجع آیین‌نامه راتصویب کند، اینها همه مشخص هستند. ولی اینکه چگونه باید یک تصمیم ساخته شود به نظر من آنجا باید انجمن‌های علمی نقش ایفا کنند."

دکتر توفیقی در ادامه گفت: " من قبلا هم در این مورد صحبت کردم که باید تقاضای دانش را در کشورمان زیاد کنیم تا به وجود انجمن‌‌های علمی نیاز بشود چراکه انجمن‌های علمی کالا که تولید نمی‌کنند آنها دانش تولید می‌کنند. بنابراین باید برای این دانش مشتری پیدا شود."

دکتر توفیقی با اشاره به مشکل دیگری که راه حل آن بر عهده خود انجمن‌ها است افزود: "بعضی از مسائل در جامعه ما هنوز ارزش مشخصی ندارند مثلا خود ارزش فکر، سرمایه‌های فکری کجا ارزش‌گذاری می‌شوند؟ برای مثال با یک تصمیم غلط من، ده‌ها نخبه از کشور مهاجرت می‌کنند. ارزش اقتصادی این مسئله کجاست؟ شما دو تصمیم را مقایسه بفرمایید که می‌تواند منجر به دو نتیجه‌ متفاوت شود و ارزش اقتصادی این دو تصمیم با هم مقایسه شوند، چه کسی پاسخگو است؟ من یک تصمیمی برای گزینش هیئت علمی اتخاذ می‌کنم که صد نفر از افراد هیئت علمی از کشور فرار می‌کنند. چه کسی باید پاسخگو باشد که ارزش اقتصادی این تصمیم کجاست؟ و یا بر عکس من با مشورت با صاحب‌نظران تصمیمی می‌گیرم که باعث می‌شود که پنجاه نفر نخبه جذب شوند. این مسئله می‌تواند همه جا مطرح شود. یعنی ارزش سرمایه‌های فکری که انجمن‌های علمی هم جزئی از این سرمایه‌ها هستند را چه کسی تعیین می‌کند؟ چه کسی ارزش‌گذاری فکری می‌کند؟ چه کسی ارزش‌های این تصمیمات را با هم مقایسه می‌کند؟ من از آقای دکتر براری (رئیس کمیسیون انجمن‌های علمی) خواهش می‌کنم که وارد این عرصه بشوند ما هم در دولت در صورتیکه قسمت بود به این سمت برویم. ما در نظام مدیریتی کشور و در نظام تصمیم‌سازی کشور برای روش‌های تصمیم‌گیری ارزش اقتصادی قائل نیستیم. هر کسی به راحتی هر تصمیم بخواهد می‌گیرد و در قبال آن تصمیم هم پاسخگو نیست."

سرپرست وزارت علوم در ادامه سخنان خود گفت: "مسئله بعدی نگاه سرمایه‌گذاران روی انجمن‌های علمی است که نگاهی هزینه‌ای است و نگاه سرمایه‌گذاری نیست. ما انجمن‌ها باید به صورتی خودمان را نشان بدهیم که دولت، بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران در صورت همکاری با انجمن‌های علمی بدانند که ارزش افزوده‌ای وجود خواهد داشت. از دید نظام بودجه‌ای دولت، انجمن‌ها الان تنها پول خرج می‌کنند. در جهان نگاه به سرمایه‌گذاری روی دانش نگاه بسیار جدیدی است. انجمن‌های علمی بر روی تولید ناخالص ملی چه تاثیری دارند؟ بنابراین یکی از موانعی که در دولت است برای این است که این نگاه را در ذهن دارند و ما هم نتوانستیم که این نگاه را عوض کنیم. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که در این زمینه‌ها کار شود و انجمن‌ها تاثیرات خودشان را در توسعه کشور و تولید ناخالص کشور نشان بدهند."

وی در مورد نقش انجمن‌ها در دیپلماسی علم و فناوری گفت: "ما در عرصه‌های علمی بین‌المللی خیلی کم حضور داریم و اگر انجمن‌های علمی در عرصه بین‌المللی حضور داشته باشند من معتقد هستم که می‌توانستند اثرات تحریم‌ها را کاهش دهند. ایران در مجامع جهانی حضور کم‌رنگی دارد و بعضا غیبت دانشمندان و متخصصان ما در مجامع بین‌المللی تاثیراتی منفی داشته است مثل تحریم دانشگاه‌ها،مقالات و غیره. یکی از دلایل اجرای این تحریم‌ها اینست که ما در آن مجامع حضور نداشتیم و از غیبت ما سوء استفاده می‌شود. اساسا تجربه نشان داده است که اگر ارتباطات علمی بین کشورها قوی شود در روابط سیاسی آنها بسیار تاثیرگذار خواهد بود."

دکتر توفیقی در پایان گفت: "من در سال‌های گذشته در مورد دانشگاه کارآفرین خیلی صحبت کردم و می‌خواهم امروز در مورد وزارت کارآفرین هم صحبت بکنم. در صحبت نمایندگان انجمن‌ها به این مطلب اشاره شد که در ساختمان وزارت علوم برای هر رشته‌ای ده‌ها شورا است ولی انجمن‌های علمی در آنها نیستند، این مسئله درست است. من همیشه بر این باور معتقد بودم که وزارتخانه از نظر مدیریتی باید به گونه‌ای عمل کند که دانشگاه‌ها توانمند بشوند و نباید خودش کار دانشگاه‌ها را انجام بدهد. من به شدت مخالف مدیریت متمرکز در وزارت علوم هستم. که مثلا جذب هیئت علمی، پذیرش دانشجوی دکتری و غیره همه توسط وزارتخانه انجام بشود با این تصور که دانشگاه‌ها نمی‌توانند این کار را به خوبی انجام بدهند. حتی اگر این پیش‌فرض هم درست باشد که دانشگاه‌ها نمی‌توانند کاری را خوب انجام بدهند راه حل این نیست که وزارتخانه آن کار را انجام بدهد، باید وزارتخانه دانشگاه‌ها را توانمند سازد. یعنی مهمترین وظیفه وزارت علوم توانمند سازی، ظرفیت‌سازی مدیریتی و تصمیم‌گیری در دانشگاه‌ها است. ما باید دانشگاهی را تصور کنیم که می‌تواند دانشجوی دکتری خود را پذیرش کند و نقطه‌ظعف‌ها را هم نداشته باشد. یعنی اگر قرار باشد که وزارت علوم خودش را متصدی تمام امور بداند اصلا نیازی به این همه انجمن ندارد. با عدم تمرکز برای انجمن‌ها کار و وظیفه درست می‌شود. البته همه اینها در گرو توانمندسازی خود انجمن‌های علمی است. یعنی خود انجمن‌ها هم باید نشان بدهند که ظرفیت‌های بالایی دارند."

تهیه و تنظیم: نغمه عبیری