رئیس پژوهشکده رویان: توقف پژوهش‌های سلول‌های بنیادین بخاطر بی پولی
روز نامه ایران – با وجود این‌که پژوهشکده رویان به عنوان بخشی متمرکز در دستیابی به دانش سلول‌های بنیادی تاکنون در کشور موفق عمل کرده است و انجام پروژه‌های پژوهشی در این مرکز روندی رو به رشد دارد اما اختصاص نیافتن بودجه دولتی و عدم حمایت از این پژوهشکده موجب شده بیشتر پروژه‌های رویان در فاز تحقیقاتی باقی بماند و به مرحله اجرا نرسد …
روز نامه ایران – با وجود این‌که پژوهشکده رویان به عنوان بخشی متمرکز در دستیابی به دانش سلول‌های بنیادی تاکنون در کشور موفق عمل کرده است و انجام پروژه‌های پژوهشی در این مرکز روندی رو به رشد دارد اما اختصاص نیافتن بودجه دولتی و عدم حمایت از این پژوهشکده موجب شده بیشتر پروژه‌های رویان در فاز تحقیقاتی باقی بماند و به مرحله اجرا نرسد. در سراسر کشور این مرکز را به عنوان مرکز درمان ناباروری می‌شناسند، در حالی که این پژوهشکده با دانشی که در زمینه پزشکی باروری کسب کرده، وارد عرصه سلول‌های بنیادی و علم بیوتکنولوژی جانوری و تولید حیوانات تراریخته شده است. در چند سال اخیر هر از گاهی خبرهایی مانند تولد بزهای تراریخته با هدف ساخت دارو، درمان آرتروز با سلول‌های بنیادی یا درمان نارسایی‌های قلبی از رویان می‌شنیدیم اما مدتی است که نام این پژوهشکده در صدر اخبار پزشکی قرار نگرفته و زمزمه‌هایی از کم شدن سرعت پیشرفت پژوهش از آن به گوش می‌رسد. درباره مشکلاتی که رویان در چند سال اخیر با آن مواجه بوده است با دکتر حمید گورابی، رئیس پژوهشکده رویان به گفت‌و‌گو نشستیم.
خیلی وقت است که خبر خوشی از رویان نشنیده‌ایم؛ آیا روند پژوهش‌های رویان با مشکلی مواجه شده یا توقع ما از این مرکز بالا رفته است؟
پژوهشکده رویان در ادامه اقداماتی که سال‌های گذشته انجام داده، پژوهش‌های بسیاری در دست اجرا دارد و سعی کرده‌ایم این طرح‌ها از آزمایشگاه‌ها، به درمان بیماری‌ها برسد. همچنین سعی داشته‌ایم در مواردی که پیشرفت در پروژه‌ها مناسب بوده، طرح را به مرحله کارآزمایی‌های بالینی برسانیم اما هیچ‌یک از پروژه‌ها کامل نشده که بخواهیم در مورد آن اطلاع‌رسانی کنیم. از طرفی ما به خاطر مشکلاتی که در ارائه خدمات داریم مجبوریم اطلاع‌رسانی کمتری داشته باشیم چون اگر به عنوان مثال اعلام کنیم در کندگی غضروف و درمان زانو درد می‌توانیم مؤثر باشیم افراد پیش از آن‌که این طرح حتی به مرحله کارآزمایی بالینی برسد به ما مراجعه می‌کنند، درحالی که ما نمی‌توانیم خدماتی ارائه دهیم. علاوه بر این در برخی موارد به علت مشکلات مالی امکان پیشبرد طرح‌های پژوهشی وجود ندارد. به عنوان نمونه موفق نشدیم در بخش سلول‌های بنیادی وارد درمان بیماری‌های ریوی شویم چون هزینه آن تأمین نمی‌شد. در مورد بیماران کلیوی هم تا زمانی که خیرین اعلام همکاری نکردند و از موضوع سرمایه‌گذاری مطمئن نبودیم، وارد این عرصه جدید نشدیم.
می‌توان گفت پروژه‌های پژهشی رویان در همان مراحل ابتدایی متوقف می‌شود و به مرحله دستیابی به روش‌های درمانی نمی‌رسد؟
ما سعی می‌کنیم طرح در مرحله پژوهش متوقف نشود اما این خطر وجود دارد که پروژه‌ها ناقص باقی بماند. اخیراً در زمینه فلج مغزی پروژه‌ای با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام دادیم که فاز اول آن به خوبی اجرا شد. در فاز اول به‌طور معمول ایمن بودن روش‌ها را بررسی می‌کنیم که در این فاز علاوه بر این‌که به ایمن بودن آن رسیدیم، تا حدودی اثربخش بودن روش هم مشخص شد و لازم بود که فاز بعدی طرح اجرا شود. اما فاز بعدی آن هزینه‌هایی در بر داشت که نه ما و نه دانشگاه علوم پزشکی قادر به پرداخت آن نبودیم و طرح درمان فلج مغزی متوقف شد. همچنین روش‌های درمانی جدیدی وجود دارد که می‌توان کار پژوهشی آن را آغاز کرد اما توان پرداخت هزینه‌های مربوط به پروژه‌ها را نداریم.
پس پروژه‌ها به مرحله کارآزمایی هم نمی‌رسد؟
در برخی طرح‌ها این اتفاق می‌افتد. در زمینه بیماری ام‌اس و بیماری‌هایی که با اضمحلال سیستم عصبی همراه است، برای ورود به مرحله کارآزمایی‌های بالینی طرح‌هایی تعریف کردیم که اکنون در دست انجام است و به نظر می‌رسد نتایج خوبی داشته باشد که در حال حاضر قابل گزارش نیست اما متاسفانه چون هزینه‌بر است، این پژوهش‌ها هم با مشکل مواجه است.
کشور ما در دستیابی به دانش سلول‌های بنیادی جایگاه ویژه‌ای در بین کشورهای دنیا دارد؛ با وجود مشکلات مطرح شده، برای حفظ این جایگاه چه باید کرد؟
ما در این عرصه به عنوان پیشگام در دنیا مطرح هستیم که اگر بخواهیم این جایگاه را حفظ کنیم، باید هزینه کنیم. پژوهشکده در بخش علوم پایه پژوهش‌های خوبی در دست دارد و می‌تواند ایران را به عنوان کشوری که در این علوم پیشرو است، معرفی کند. علم سلول‌های بنیادی در دنیا با سرعت زیادی در حال پیشرفت است و انجام پژوهش‌های پایه در این حوزه بسیار دشوار است چون باید از تجهیزات پیشرفته‌ای در این زمینه استفاده شود. شاید در گذشته با یک دستکاری ساده و تغییر در محیط کشت یا یک مشاهده میکروسکوپی می‌شد گزارشی تهیه کرد که به مقاله علمی تبدیل شود؛ اما اکنون این روش‌های ساده پاسخگو نیست و پژوهش‌ها باید در ابعاد مولکولی انجام شود و تغییراتی که در روند پژوهش ایجاد می‌کنیم باید در حد مهندسی ژنتیک و مولکولی باشد که همه این آزمایش‌ها نیازمند تجهیزات پیشرفته و هزینه بیشتر است.
برای به ثمر رساندن پژوهش‌ها، علاوه بر تأمین بودجه، چه موانع دیگری وجود دارد؟
ما فاقد مرکزی هستیم که بتوانیم کارآزمایی‌های بالینی را در آنجا انجام دهیم.برای حل این مشکل سعی کردیم از امکانات دانشگاه‌ها بهره بگیریم تا پژوهشکده بتواند در بخش تهیه سلول فعالیت کند و مراکز تحقیقات کلینیکی دانشگاه‌ها هم در عرصه اقدامات کلینیکی فعال باشند اما این مراکز هم مانند ما گرفتار مشکلات تأمین بودجه هستند؛ بنابراین مشکل همچنان باقی است. در زمینه بهره‌برداری از نتیجه پژوهش‌ها در بخش سلول درمانی به محلی مانند بیمارستان سلول درمانی نیاز داریم و از سال 86 به دنبال احداث چنین مرکزی هستیم که ردیف بودجه‌ای هم، هرچند اندک، به آن اختصاص داده شد اما نه در گرفتن زمین مناسب برای پروژه و نه در دریافت بودجه موفق نبودیم.
چه مشکلی مانع ساخت این بیمارستان شد؟
در دولت قبل به ما گفتند زمین مناسبی با متراژ بالا به پژوهشکده می‌دهیم تا پروژه در ابعاد مناسبی اجرا شود و نیاز به مرکز دیگری نباشد. به همین منظور زمینی به وسعت 7 هکتار در پردیس بومهن به رویان داده شد؛ اما پس از این که یک سوم پول را پرداختند و برای آغاز کار، دیوارکشی را شروع کردیم، شهرداری اعلام کرد که این زمین سند دیگری دارد و متعلق به بنیاد مستضعفان است. بنابراین باید زمین را عوض کنیم؛ اما در مقابل اعلام شد زمین نامرغوبی در فاصله بسیار زیاد از شهر ولی با همان قیمت به ما واگذار می‌کنند که این موضوع هنوز برای ما به نتیجه نرسیده است. با به وجود آمدن این مشکل پیشنهاد دادیم بیمارستانی را در اختیار ما بگذارند تا متمرکز کار کنیم که این طرح هم بی‌نتیجه بود. بسیاری از مشکلات ما در دستیابی به دانش سلول‌های بنیادی در پیچ و خم کارهای اداری گرفتار شده که قابل حل است و فقط به یک عزم و تفکر ملی نیاز دارد.
دولت قبل با وجود این مشکلات، از اجرای طرح‌های پژوهشی حمایت نمی‌کرد؟
در دولت گذشته برخوردهایی می‌دیدیم که تامل برانگیز بود؛ به عنوان نمونه وزارت بهداشت علاقه‌مند بود که فقط دانشگاه‌های علوم پزشکی وابسته به خودش پژوهش‌های مرتبط با سلول‌های بنیادی را انجام دهد. معاونت علمی ریاست جمهوری هم با وجود این‌که باید یک بخش فرانگر باشد و همه مراکز را زیر نظر داشته باشد، فقط علاقه‌مند بود به بخش‌های دولتی کمک کند که این تفکر موجب کند شدن روند کار شد. پژوهشکده رویان یک نهاد عمومی غیر دولتی است که چنین مراکزی با صرف بودجه کمتر می‌توانند نسبت به بخش دولتی پاسخگوتر باشند چون اگر خوب فعالیت نکنند، بودجه آن‌ها قطع می‌شود. امیدواریم در دولت جدید این مشکلات وجود نداشته باشد و به جای این‌که به شیشه‌های ما سنگ بزنند، کمکمان کنند.
با وجود این حمایت‌ها آیا بخش دولتی پیشرفتی در دانش سلول‌های بنیادی داشته است؟
ما هر بار ادعا کردیم که به دانش ساخت نوعی دارو دسترسی داریم و می‌توانیم دارویی تولید کنیم بخش دولتی اعلام کرد که ساخت آن دارو را در دست اقدام دارد؛ حتی خواستیم عنوانی از دارو را از ما بخواهند تا آن را تولید کنیم اما این درخواست هم بی‌پاسخ بود و نمونه‌ای اعلام نشد. با این وجود رونمایی‌هایی از ساخت انواع دارو در بخش دولتی داشتیم که اکنون بیشتر از یک یا 2 نمونه آن به تولید نرسیده است. با این حال حرکت رو به جلوی ما ادامه دارد و اجازه نمی‌دهیم برنامه کشورهای همسایه که قصد دارند گوی سبقت را در دانش سلول‌های بنیادی بربایند، عملی شود. آن‌ها قصد دارند با استفاده از نیرو‌های خارجی به این دانش دست پیدا کنند، این در حالی است که ما دانشمندان بسیاری داریم و می‌توانند کشور را از وابستگی به نیرو‌های خارجی بی‌نیاز کنند.
منبع: روزنامه ایران