حکایت آب و نان

آورده‌اند که حاج میرزاآقاسی صدراعظم موذی و سیّاس محمدشاه قاجار (همان که توطئه قتل آن رادمرد بزرگ، قائم مقام فراهانی را ترتیب داد) در حفر قنات‌ها و تهیه‌ی توپ، بسیار تلاش می‌کرد. روزی که برای بازدید یکی از قنات‌ها رفته بود تا از عمق چاه و میزان آب آن، آگاهی حاصل کند، سرمقنی به او اظهار داشت تاکنون به آبی نرسیده‌ایم و فکر نمی‌کنم در این چاه رگه‌ی آبی وجود داشته باشد. حاجی گفت: به کار خود ادامه بدهید و ناامید نباشید. چند روز بعد، دوباره حاجی به سراغ آن چاه رفت و از نتیجه‌ی حفاری سؤال کرد. سرمقنی که به حُسن تشخیص خود اطمینان داشت، در جواب حاجی گفت: همان طور که پیش از این هم گفتم، کندن این چاه در این محل، بی‌حاصل است و به آب نخواهیم رسید. دفعه‌ی سوم که حاجی برای بازدید رفت و از مقنی سؤال کرد، باز مقنی سربلند کرد و گفت: حضرت صدراعظم! باز تکرار می‌کنم: این چاه، آب ندارد و ما داریم برای کبوترهای خدا لانه می‌سازیم. صلاح در این است که از ادامه‌ی حفاری در این منطقه خودداری شود. امّا گوش صدراعظم بدهکار نبود؛ با شنیدن این جمله از مقنی، میرزا آقاسی از کوره در رفت و فریاد زد: به تو چه مربوط است که این زمین آب دارد یا ندارد؟ اگر برای من آب نداشته باشد، برای تو که نان دارد!

به قول مرحوم عمران صلاحی، حالا حکایت ماست.

چندی پیش خبری در پایگاه‌های خبری مختلف کار شده بود مبنی بر اینکه مرغ‌های تهران به سرب آلوده هستند. مطابق متن این خبر، "حسین صفایی مدیرعامل سازمان میادین میوه و تره بار تهران در هفتمین جلسه علنی شورای چهارم تهران گزارش عملکرد سازمان میادین تره بار را به اعضای شورای شهر ارائه کرد و در این گزارش اعلام داشت که بر اساس آخرین بررسی‌ها مرغ‌هایی که در تهران عرضه می‌شوند هورمونی نیستند ولی دارای 47 درصد سرب و 17 درصد کادمیوم هستند." و در پی آن، "وی ادامه داد: همچنین سیب و پرتقال بیشترین میوه‌های وارداتی هستند که در موضوع دستکاری ژنتیکی مورد مطالعه قرار می‌گیرند."

گرچه اگر از منظر علمی به موضوع نگریسته شود، ایرادات زیادی به همان چند جمله اوّل می‌توان گرفت؛ مثل اینکه معنای اینکه «مرغ‌هایی که در تهران عرضه می‌شوند هورمونی نیستند ولی دارای 47 درصد سرب و 17 درصد کادمیوم هستند» چیست؟ یعنی 47 درصد از مرغ‌هایی که در تهران عرضه می‌شوند، از سرب و 17 درصد از کادمیوم تشکیل شده است؟!! یا اینکه جمله‌ی درست این است که در 47 درصد از نمونه‌های گرفته‌شده، آلودگی با سرب و در 17 درصد از این نمونه‌ها، آلودگی با کادمیوم مشاهده شده است؟ و اگر چنین باشد، میزان آلودگی چقدر بوده است؟ زیر حدّ مجاز یا بالاتر از آن؟ و حدّ مجاز چه مقدار است؟ و با چه روشی این اندازه‌گیری‌ها و استنتاج‌ها به عمل آمده است؟ و … . و حتّی به این موضوع نیز نمی‌پردازیم که این خبر هم بعداً تکذیب شد و اعلام شد که مرغ‌های تهران سرب ندارند!!

روی سخن من با این قسمت از خبر است که « سیب و پرتقال بیشترین میوه‌های وارداتی هستند که در موضوع دستکاری ژنتیکی مورد مطالعه قرار می‌گیرند». مفهوم این جمله آن است که سازمان میادین میوه و تره‌بار تهران با صرف هزینه‌هایی از بیت‌المال، نمونه‌های سیب و پرتقال وارداتی و احتمالاً سایر محصولات را برای بررسی وجود دستکاری ژنتیکی در آنها به آزمایشگاه می‌فرستد. البته در گزارش مشارالیه و خبرها نیامده بود که این کار تا چه میزان مؤثر بوده است. یعنی آیا در میان این نمونه‌هایی که به آزمایشگاه فرستاده شده است، تاکنون چند نمونه مورد شناسایی قرار گرفته که مورد دستکاری ژنتیکی قرار گرفته بوده است؟ و این کدام آزمایشگاه است که نمونه‌های مذکور را مورد بررسی قرار می‌دهد و چه هزینه‌ها و رانت‌هایی صرف راه‌اندازی آن شده است؟ و بابت بررسی هر نمونه، چه هزینه‌ای صرف می‌شود؟

گرچه ما جواب تمام این پرسش‌ها را می‌دانیم، ولی خوب است که سازمان میادین میوه و تره‌بار تهران به شورای شهر و شهروندان تهران توضیح دهد که در حالی که هیچ خبری در هیچ یک از منابع علمی و حتی خبری دنیا وجود ندارد که در یک کشور درختان سیب و پرتقال مورد دستکاری ژنتیکی واقع شده و مورد رهاسازی قرار گرفته باشد، صرف هزینه برای بررسی وجود دستکاری ژنتیکی در سیب و پرتقال وارداتی با چه توجیهی انجام می‌شود؟ و اساساً بر چه مبنایی سازمان میوه و تره‌بار تهران خود را موظف به بررسی وجود دستکاری ژنتیکی در دو محصول سیب و پرتقال وارداتی دیده است؟ اینجاست که انسان به یاد حکایت «حاجی میرزا آقاسی» خودمان می‌افتد. بررسی وجود دستکاری ژنتیکی برای ما آب هم نداشته باشد، برای بعضی‌ها حتماً نان دارد!

نوشته‌ای از دکتر الیاس مرتضوی عضو هیئت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی