نگرش وحیانی بر علوم و فناوري

نگرش به علوم و فناوری از منظر متون وحیانی یکی از دغدغه‌های بشر از بدو پدید آمدن فناوری‌های علمی و به ویژه در عصر گسترش علوم و فنون جدید بوده است. این جریان چالش‌های عمیقی را در دوره‌های پیشین رقم زده که پس از قرون وسطی دامنه وسیعی یافته و در امتداد شکل‌گیری تفکرات و ابراز دیدگاه‌های مختلف، مقوله پر فراز و نشیب رابطه علم و دین را پدید آورده است. در این میان نظریه تعامل و مکمل بودن دو مقوله علم و دین همگام با پیشرفت علوم و فناوری از استحکام بیشتری برخوردار است. چنان که در بررسی متون وحیانی نیز مشاهده می‌شود كه رابطه عميقي بين علم و فناوري و ايمان و اخلاق وجود دارد و همواره بر اخلاق در این عرصه‌ها تاكيد شده است.

اگر با دقت به علوم و فناوري‌هاي نوين امروز نگاه كنيم، مي‌بينيم كه كاربرد علم و فناوري همراه با اخلاق است كه ماندگار، پايدار و كاربردي مي‌‌شود. علم بدون اخلاق مثل پرنده بدون بال است. پرنده‌ای که قادر به پرواز و اوج گرفتن نيست. در واقع ارزش‌های اخلاقی به علت ایجاد جهت صحیح و کاربرد درست فناوری‌های نوین، در میان جوامع کاربرد دارند و به نوعی موجبات ثبات و ماندگاری آنان را فراهم می‌آورند. از این رو علومی مانند مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي بعد از سال‌ها استفاده، در پرتو نگرش‌های ارزش‌مدارانه توانسته موجودیت خود را حفظ و مسیر توسعه را با وجود مقابله‌های فراوان مخالفین خود، بپیماید. بی‌دلیل نیست که كتاب انسان‌ساز آفرينش؛ قرآن در آيات و موارد مختلف، انسان را به علم‌آموزي و استفاده از دانش به عنوان منشاء فناوری‌ها، تشويق كرده است؛ نظير آيه 11 سوره مجادله كه بر اهميت علم و دانش تاكيد شده است. نگاه ارزش‌مدار قرآن به علم، ما را به این نکته دقیق رهنمون می‌سازد که علم در پرتوي ارزش‌های دینی و اخلاقی به هویت و ثمردهی واقعی خود دست پیدا می‌کند. علمي كه دربردارنده اخلاق است نه تنها تضمين‌كننده رشد بشريت است بلكه ماندگار نیز مي‌شود و بشريت از منفعت و سود حاصل از آن، بهره‌مند مي‌شود. انسان امروز به چنين دانشي نياز دارد؛ دانشي كه پيشرفت و رشد آن با اخلاق آميخته باشد. فناوري نوين بيوتكنولوژي علمي است كه هدفش تامين سلامت و امنيت زندگي انسان و محيط زيست در سايه ارزش‌هاي اخلاق‌مدارانه است. در بكارگيري فناوري‌هاي نوين، از جمله مخالفت‌ها و نگرانی‌های اخلاقی احتمالي، دخالت در کار خالق هستي، تغییر طبیعت و توازن خلقت فرض شده است. در حالی که در قرآن کریم آيات زيادي وجود دارند كه در آنها خداوند به عنوان منشاء و خلق کننده هستي معرفي شده است. در این زمینه مي‌توان به آيه‌هاي 185 سوره اعراف، 126 نساء، 101 انعام، 54 اعراف، 4 سجده و آيات 1 تا 3 سوره تغابن اشاره کرد. اين آيات بیانگر آن است که خداوند نه تنها خالق هستي است بلکه محيط بر آن و همه چيز محاط در خداوند است. در حالي كه هدف فناوري‌هاي نوين خلق و ايجاد كردن نيست بلكه انسان در طول خلق الهی در پی ايجاد تغيير و استفاده از مخلوقات در جهت منافع انسان‌ها و محيط زيست در سايه ارزش‌هاي اخلاقي است. آيات بسياري نيز وجود دارد كه بر تعامل انسان با محيط زيست اشاره مي‌كند؛ از جمله در آيه 29 سوره بقره آمده است: «او خدايی است که آنچه در زمین است (از موجودات) همه را برای شما آفرید». در سوره لقمان آیه 20 آمده است: «آیا ندیدی خداوند آنچه را كه در آسمان‌ها و در زمین هست، مسخر شما کرده است.» درواقع؛ همه موجودات عالم هستي مسخر انسان و در خدمت وي هستند. انسان به عنوان خليفه خداوند روي زمين اين مسئوليت را دارد كه در نگهداري آنچه به امانت دارد، بكوشد و در اين راستا، موظف است با كسب دانش، همه موجودات را در راستاي پيشرفت خود و طبيعت پيرامون مسخر خويش ساخته و از آنها بهره‌برداري كند. فناوري نوين بيوتكنولوژي به زبان ساده تلفيق علم و فناوري با زيست و زندگي است كه طي سال‌ها پژوهش در دنيا سلامت و امنيت دستاوردهاي آن اثبات شده است. جهان قرن بيست و يك با بهره‌گيري از آموزه‌هاي چهارده قرن پيش، به توصيه كتاب آفرينش كه كتابي قابل استناد و استفاده در تمام زمان‌ها و مكان‌ها است، از منافع علم و فناوري روز بهره‌مند شده است. در حال حاضر، سوالي كه بشر با آن روبرو است يا ابراز برخي مخالفت‌ها و نگراني‌هاي احتمالي كه در اين رابطه وجود دارد اين است كه فناوري‌هاي نو، تهديدي براي زندگي بشر در روي كره زمين است يا فرصتي براي آن؟ براي پاسخ به اين سوال با تاكيد بر ارزش‌هاي اخلاقي، بايد به دستاوردها و تحولات حاصل از آنها در علوم مختلف از جمله پزشكي، صنعت و كشاورزي در سراسر دنيا اشاره كرد. در پزشكي توليد داروها و واكسن‌هاي نوتركيب و در كشاورزي و محيط زيست توليد محصولات سالم تراريخته كه براي رشد خود به سموم شيميايي خطرناك نيازي ندارند، از جمله دستاوردهاي مهندسي ژنتيك و بيوتكنولوژي است كه فایده محور و سازنده بوده و هدفي بجز خدمت به مخلوقات الهي نداشته و ندارد.

سخن آخر اين كه با بهره‌مندي از آيات الهي و با تكيه بر خدا محوري و پرهیز از اهداف مخرب، با استفاده از علم و فناوري‌هاي نوين، می‌بایست پاسدار سلامت انسانی، امانات الهي، منابع طبيعي و محيط زيست باشيم و در حفاظت از این موهبت الهی تلاش كنيم تا نسل‌هاي آينده ما هم همگام با پيشرفت علم و فناوري در دنيا، از دستاوردهاي روز دنيا بهره‌مند شده و زمين و طبيعتي پاك را به ارث ببرند.

در آخر وظيفه خود مي‌دانم كه از زحمات ارزشمند جناب آقاي حجت‌الاسلام ملبوبي كه در ويرايش و بازخواني متن راهنمايي‌ كردند، تشكر و قدرداني كنم.

منبع: خبرنامه انجمن بيوتكنولوژي ايران، شماره 43