نگرش وحیانی بر علوم و فناوری

نگرش به علوم و فناوری از منظر متون وحیانی یکی از دغدغه‌های بشر از بدو پدید آمدن فناوری‌های علمی و به ویژه در عصر گسترش علوم و فنون جدید بوده است. این جریان چالش‌های عمیقی را در دوره‌های پیشین رقم زده که پس از قرون وسطی دامنه وسیعی یافته و در امتداد شکل‌گیری تفکرات و ابراز دیدگاه‌های مختلف، مقوله پر فراز و نشیب رابطه علم و دین را پدید آورده است. در این میان نظریه تعامل و مکمل بودن دو مقوله علم و دین همگام با پیشرفت علوم و فناوری از استحکام بیشتری برخوردار است. چنان که در بررسی متون وحیانی نیز مشاهده می‌شود که رابطه عمیقی بین علم و فناوری و ایمان و اخلاق وجود دارد و همواره بر اخلاق در این عرصه‌ها تاکید شده است.

اگر با دقت به علوم و فناوری‌های نوین امروز نگاه کنیم، می‌بینیم که کاربرد علم و فناوری همراه با اخلاق است که ماندگار، پایدار و کاربردی می‌‌شود. علم بدون اخلاق مثل پرنده بدون بال است. پرنده‌ای که قادر به پرواز و اوج گرفتن نیست. در واقع ارزش‌های اخلاقی به علت ایجاد جهت صحیح و کاربرد درست فناوری‌های نوین، در میان جوامع کاربرد دارند و به نوعی موجبات ثبات و ماندگاری آنان را فراهم می‌آورند. از این رو علومی مانند مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی بعد از سال‌ها استفاده، در پرتو نگرش‌های ارزش‌مدارانه توانسته موجودیت خود را حفظ و مسیر توسعه را با وجود مقابله‌های فراوان مخالفین خود، بپیماید. بی‌دلیل نیست که کتاب انسان‌ساز آفرینش؛ قرآن در آیات و موارد مختلف، انسان را به علم‌آموزی و استفاده از دانش به عنوان منشاء فناوری‌ها، تشویق کرده است؛ نظیر آیه 11 سوره مجادله که بر اهمیت علم و دانش تاکید شده است. نگاه ارزش‌مدار قرآن به علم، ما را به این نکته دقیق رهنمون می‌سازد که علم در پرتوی ارزش‌های دینی و اخلاقی به هویت و ثمردهی واقعی خود دست پیدا می‌کند. علمی که دربردارنده اخلاق است نه تنها تضمین‌کننده رشد بشریت است بلکه ماندگار نیز می‌شود و بشریت از منفعت و سود حاصل از آن، بهره‌مند می‌شود. انسان امروز به چنین دانشی نیاز دارد؛ دانشی که پیشرفت و رشد آن با اخلاق آمیخته باشد. فناوری نوین بیوتکنولوژی علمی است که هدفش تامین سلامت و امنیت زندگی انسان و محیط زیست در سایه ارزش‌های اخلاق‌مدارانه است. در بکارگیری فناوری‌های نوین، از جمله مخالفت‌ها و نگرانی‌های اخلاقی احتمالی، دخالت در کار خالق هستی، تغییر طبیعت و توازن خلقت فرض شده است. در حالی که در قرآن کریم آیات زیادی وجود دارند که در آنها خداوند به عنوان منشاء و خلق کننده هستی معرفی شده است. در این زمینه می‌توان به آیه‌های 185 سوره اعراف، 126 نساء، 101 انعام، 54 اعراف، 4 سجده و آیات 1 تا 3 سوره تغابن اشاره کرد. این آیات بیانگر آن است که خداوند نه تنها خالق هستی است بلکه محیط بر آن و همه چیز محاط در خداوند است. در حالی که هدف فناوری‌های نوین خلق و ایجاد کردن نیست بلکه انسان در طول خلق الهی در پی ایجاد تغییر و استفاده از مخلوقات در جهت منافع انسان‌ها و محیط زیست در سایه ارزش‌های اخلاقی است. آیات بسیاری نیز وجود دارد که بر تعامل انسان با محیط زیست اشاره می‌کند؛ از جمله در آیه 29 سوره بقره آمده است: «او خدایی است که آنچه در زمین است (از موجودات) همه را برای شما آفرید». در سوره لقمان آیه 20 آمده است: «آیا ندیدی خداوند آنچه را که در آسمان‌ها و در زمین هست، مسخر شما کرده است.» درواقع؛ همه موجودات عالم هستی مسخر انسان و در خدمت وی هستند. انسان به عنوان خلیفه خداوند روی زمین این مسئولیت را دارد که در نگهداری آنچه به امانت دارد، بکوشد و در این راستا، موظف است با کسب دانش، همه موجودات را در راستای پیشرفت خود و طبیعت پیرامون مسخر خویش ساخته و از آنها بهره‌برداری کند. فناوری نوین بیوتکنولوژی به زبان ساده تلفیق علم و فناوری با زیست و زندگی است که طی سال‌ها پژوهش در دنیا سلامت و امنیت دستاوردهای آن اثبات شده است. جهان قرن بیست و یک با بهره‌گیری از آموزه‌های چهارده قرن پیش، به توصیه کتاب آفرینش که کتابی قابل استناد و استفاده در تمام زمان‌ها و مکان‌ها است، از منافع علم و فناوری روز بهره‌مند شده است. در حال حاضر، سوالی که بشر با آن روبرو است یا ابراز برخی مخالفت‌ها و نگرانی‌های احتمالی که در این رابطه وجود دارد این است که فناوری‌های نو، تهدیدی برای زندگی بشر در روی کره زمین است یا فرصتی برای آن؟ برای پاسخ به این سوال با تاکید بر ارزش‌های اخلاقی، باید به دستاوردها و تحولات حاصل از آنها در علوم مختلف از جمله پزشکی، صنعت و کشاورزی در سراسر دنیا اشاره کرد. در پزشکی تولید داروها و واکسن‌های نوترکیب و در کشاورزی و محیط زیست تولید محصولات سالم تراریخته که برای رشد خود به سموم شیمیایی خطرناک نیازی ندارند، از جمله دستاوردهای مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی است که فایده محور و سازنده بوده و هدفی بجز خدمت به مخلوقات الهی نداشته و ندارد.

سخن آخر این که با بهره‌مندی از آیات الهی و با تکیه بر خدا محوری و پرهیز از اهداف مخرب، با استفاده از علم و فناوری‌های نوین، می‌بایست پاسدار سلامت انسانی، امانات الهی، منابع طبیعی و محیط زیست باشیم و در حفاظت از این موهبت الهی تلاش کنیم تا نسل‌های آینده ما هم همگام با پیشرفت علم و فناوری در دنیا، از دستاوردهای روز دنیا بهره‌مند شده و زمین و طبیعتی پاک را به ارث ببرند.

در آخر وظیفه خود می‌دانم که از زحمات ارزشمند جناب آقای حجت‌الاسلام ملبوبی که در ویرایش و بازخوانی متن راهنمایی‌ کردند، تشکر و قدردانی کنم.

منبع: خبرنامه انجمن بیوتکنولوژی ایران، شماره 43