دستاوردهای زیست‌فناوری کشاورزی

شکی نیست که به فناوری‎های جدیدی در کشاورزی نیاز است. زیست‎فناوری گام بعدی در تولیدات کشاورزی و اصلاح نباتات است. زیست فناوری کشاورزی و تولید محصولات تراریخته یکی از جدیدترین شاخه‎های علمی، کاربردی و تجاری زیست فناوری است.

تقریبا 12 درصد سطح زمین برای پرورش گیاهان زراعی استفاده می‌‌شود و به نظر می‌‌رسد سطح سرانه زمین کشاورزی از 44/0 هکتار در سال 1961 به 15/0 هکتار در سال 2025 کاهش خواهد یافت. در جهانی که رشد جمعیت از نرخ رشد کشاورزی در حال پیشی‌گرفتن است، نیاز برای به خدمت گرفتن سریع زیست‌فناوری در همه عرصه‌های زندگی احساس می‌شود. جمعیت جهان در سال 2050، حدود10 میلیارد نفر پیش‌بینی می‌شود، در حالی که نرخ رشد تولیدات کشاورزی با یک روند کند 8/1 درصدی در سال در حال افزایش است. لذا افزایش50 درصدی تولید غذا ضرورت پیدا می‌کند و این نیازمند ایجاد واریته‌های پر‌محصول و پایدار است. از آنجا که این امر با روش‌های متداول کشاورزی محقق نمی‌شود، اصلاح و بهبود ژنتیکی از طریق زیست‌فناوری گیاهی ضرورت پیدا می‌کند و علاوه بر این، به کارگیری بی‌درنگ و وسیع زیست‌فناوری کشاورزی بسیار ضروری و مهم‎تر از زیست‌فناوری دارویی است. چون بسیاری از مردم دنیا به علت قحطی و بیماری‌های ناشی از سوء تغذیه از بین می‌روند و در جامعه‌شناسی مدرن در زمینه مدیریت حوادث غیرمترقبه، کمبود غذا و تهیه آن مشکل اساسی است. ولی بر خلاف بلایای طبیعی، می‌توان مانع از این فاجعه شد.

کشاورزی متداول امروزی با چند مشکل اساسی زیر روبرو است:

1) محدودیت فروش محصولات به دلیل تاثیر قوانین تجارت آزاد جهانی بر سیاست‌های قیمت‌گذاری محلی در برابر سیاست‌های تجارت بین‌المللی

2) محدویت منابع طبیعی به‌دلیل گسترش شهر‌نشینی، صنعتی شدن، کویرزایی و نمک‌زایی ناشی از تغییرات آب‌و‌هوایی

3) محدویت‌های ژنتیکی-زیستی با توجه به محدود بودن ژن‎های مطلوب طبیعی در ژرم‌پلاسم که بتواند از طریق تلاقی‌های ژنتیکی کلاسیک ‌‌انتقال داده شود، اگر چه اصلاح کلاسیک به دلیل نیاز به زمان طولانی‌تر، به تنهایی پاسخگوی تقاضای فعلی و آینده نخواهد بود. به نظر می‌رسد استفاده از منابع غذایی جایگزین مثل محصولات دریایی، پیوند زیست‌فناوری گیاهی با اصلاح‌نباتات کلاسیک و معرفی رهیافت‌های اصلاحی کارا و موثر می‌تواند منجر به حل مشکلات مربوط به تامین غذا و افزایش چشمگیر تولیدات کشاورزی شود. در حال حاضر پیشرفت‌های چشمگیر زیست‌ شناسی سلولی-مولکولی، فناوریDNA  نوترکیب و نشانگر‌های مولکولی ‌‌چشم‌انداز نوینی در زمینه اصلاح نباتات و مهندسی ژنتیک گیاهان و دخالت ریزسازواره‎ها در سیستم‌‌های تولیدات کشاورزی فراهم کرده است. مهندسی ژنتیک گیاهان یک فناوری قدرتمند با قابلیت بالقوه در تغییر و تحول کشاورزی، صنعت، تغذیه و حتی داروسازی است. با مهندسی ژنتیک گیاهان، می‌توان ارزش تغذیه‌ای یا مقاومت به تنش‌های زیستی و غیر‌زیستی را بهبود بخشید و مواد خام گیاهی می‌تواند براساس نیازمندی‎های کارخانجات تغییر باید و کارخانجات سبز (گیاهان تراریخته) می‌تواند به عنوان میزبان محصولات جدید غذایی و داروئی ایجاد شود.

از جنگ جهانی دوم راندمان کشاورزی به تدریج با بهبود مکانیزاسیون و استفاده از نهاده‎هایی همچون سموم شیمیایی، کود و آبیاری افزایش یافته است. منافع بی‎شمار و افزایش راندمان کشاورزی از گیاهان زراعی خاص در بسیاری از کشور‎های در حال توسعه منجر به انقلاب سبز شد. در عین حال که صنعتی شدن کشاورزی در کشور‎های پیشرفته و انقلاب سبز در کشور‎های در حال توسعه مزایای زیادی را به ارمغان آورده است ولی اثرات جانبی نامطلوبی نیز از جمله آلودگی آب‎‎های سطحی و زیرزمینی، از دست رفتن تنوع زیستی، فرسایش لایه سطحی با ارزش خاک و کاهش حاصل خیزی خاک به همراه داشته است. بنابراین شکی نیست که به فناوری‎های جدیدی در کشاورزی نیاز است. زیست فناوری گام بعدی در تولیدات کشاورزی و اصلاح نباتات است. زیست فناوری کشاورزی و تولید محصولات تراریخته یکی از جدید ترین شاخه‎های علمی، کاربردی و تجاری زیست فناوری است. زیست‎فناوری به همراه آمار زیستی، فنونی را جهت بهبود کیفیت تغذیه‎ای و زراعی و محیط زیستی گیاهان فراهم می کند.

پیمان نوروزی

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندر قند

منبع: اخبار پولی و مالی