دفاع تمام قد دکتر ولایتی از فناوری تراریخته

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران، علی‌اکبر ولایتی، مشاور عالی مقام معظم رهبری و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، در دومین همایش بین‌المللی و چهاردهمین همایش ملی ژنتیک کشور که در تقارن با میلاد امام زمان (عج) در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، با اشاره به اسناد تاریخی از جمله کشف سفالینه‌های رسی در منطقه ایلام در 5000 سال قبل گفت: این پیشینه تاریخی تردیدی را برجای نمی‌گذارد که ایرانیان در مطالعه علم «انساب» یا بررسی صفات و نحوه توارث آن پیشتاز بوده‌اند. در تعلق داشتن اهلی کردن یا اصلاح ژنتیک گیاهان و دام به منطقه بین‌النهرین اجماع قابل قبولی وجود دارد. وی در ادامه سخنرانی خود اضافه کرد: کمی جلوتر، ردپای دوران طلایی علم ژنتیک و زایش را در اسناد علمی و کتاب‌های ایران قدیم در قرن هفتم خورشیدی (قرن 13 میلادی)، به‌ویژه در زمینه پزشکی و همچنین در مستندات مکتوب مانند اشعار فردوسی می‌توان مشاهده کرد.

فردوسی و علم ژنتیک

رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه با سرودن این شعر از حکیم فردوسی که «نژاد از دو سو دارد آن نیک پی / ز افراسیاب و ز کاووس کی» تاکید کرد: یقیناً فردوسی متخصص ژنتیک نبود؛ اما همین بیت، بیانگر فهم دقیق و درست مردم ایران باستان از پدیده توارث و قاعده انتقال صفات بین نسلی است. همزمان با کشف دوباره قوانین وراثت مندل و تولد علم ژنتیک مندلی یا ژنتیک به مفهوم امروزین آن توسط دو گیاه‌شناس معروف هوگو دووریس، استاد دانشگاه آمستردام، و کارل کورنس، از دانشگاه توبین‌گن، نخستین مرکز تحصیلات عالی در زمینه اصلاح نژاد و ژنتیک مدرن کشور در ایران با نام مدرسه عالی فلاحت مظفری (1279 هجری شمسی) تاسیس می‌شود و به این ترتیب ایرانیان همچنان پیشتازی خود در این عرصه را حفظ می‌کنند.

ایران مهد تنوع ژنتیک

ولایتی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این‌که ایران مهد تنوع ژنتیک است، خاطرنشان ساخت: تنوع گونه‌های گیاهی در ایران وجود دارد که بیش از 7500 گونه آن تاکنون شناسایی شده‌اند و از تنوع فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند و به حق «ذخایر توارثی» نام‌گذاری شده‌اند. ایران زادگاه و مرکز پیدایش بسیاری از گونه‌های مهم در حوزه کشاورزی و غذا است. این تنوع ژنتیک یکی از منابع اصلی پایه تولید و به عنوان منشأ تامین غذا، دارو و مواد مهم صنعتی و نساجی شناخته می‌شود. مشاور عالی مقام معظم رهبری با اشاره به این‌که در پیامی که در آبان ماه سال گذشته به «هم‌اندیشی تخصصی ذخایر توارثی گیاهی ایران» که در مرکز تحقیقات استراتژیک فرستاده بود، حفاظت و بهره‌برداری از این منابع را به عنوان انفال و وظیفه و تکلیفی ملی عنوان کرده، درباره دلیل این دیدگاهش گفت: زیرا این منابع جزو منابع بین نسلی محسوب می‌شوند و به فرزندان و نوادگان و نسل‌های بعدی هم تعلق دارند. در همان‌جا عرض کردم که دو رویکرد اساسی در کشور ما و بلکه در دیگر کشورها هم در برخورد با منابع ژنتیک مشاهده می‌شود؛ یعنی رویکرد «حفاظتی» و رویکرد «بهره‌برداری».

ولایتی در ادامه همین بخش از نظراتش فرصت را مغتنم دانست تا ضمن تاکید دوباره بر رویکرد بهره‌برداری، رویکرد تلفیقی را نیز پیشنهاد کند.

وی افزود: بدیهی است که ما باید از منابع حفاظت و حراست کنیم؛ اما حفاظت و حراست همواره مستلزم و همراه ممانعت از دسترسی به‌ویژه دسترسی دانشمندان و پژوهشگران نیست‌. حفاظت از منابع و ذخایر ژنتیک باید با رویکرد حفاظت ملی برای جلوگیری از دست‌اندازی بیگانگان به ملت و منافع ملی ما باشد؛ اما در داخل و برای ایرانیان چنین رویکردی فاقد کارآمدی است.

ولایتی با تاکید بر این‌که رشد و توسعه علم ژنتیک چه در ایران باستان و چه در غرب با حوزه کشاورزی (اصلاح نباتات و اصلاح نژاد دام)، شانه‌به‌شانه حوزه کشاورزی پیش رفته است، تصریح کرد: با کشف ساختمان سه بعدی مولکول دی. ان. اِ در اواسط قرن گذشته، علم ژنتیک وارد مرحله مدرن شد و با توانایی بشر برای ایجاد تغییر در این مولکول حیاتی که امروزه از آن به عنوان مهندسی ژنتیک یاد می‌شود، رشد و شتاب فزاینده‌ای به خود گرفت و تحولاتی را ایجاد کرد که علاوه بر تامین امنیت غذایی برای جمعیت روبه رشد جهان، امید به زندگی و طول عمر مفید را نیز به‌طور معنا‌داری افزایش داد.

کاهش آلام جامعه با تولیدات تراریخته

ولایتی با بیان این‌که تولید غذای بیش‌تر از زمینی با مساحت کمتر و با بهره‌وری بیش‌تر از منابع آبی، کاهش مصرف سموم شیمیایی خطرناک، ایجاد صفات برتر و کیفیت بهتر در غذا (مانند افزودن ویتامین آ، آهن و روی در غلاتی مانند برنج)، کاهش گازهای گلخانه‌ای و افزایش تنوع زیستی و تولید مولکول‌های مهم با ارزش پزشکی در گیاهان که تحت عنوان زراعت مولکولی شناخته می‌شود، همگی دستاوردهای علم ژنتیک و به‌ویژه مهندسی ژنتیک در کشاورزی است، اضافه کرد: تهیه نقشه‌های دقیق ژنتیک و فراتر از آن ردیف‌یابی ژنوم و کاهش زمان و هزینه این کار با استفاده از روش‌های جدید ردیف‌یابی، تشخیص پزشکی سریع و قاطع، تشخیص بیماری‌ها پیش از تولد و کاهش آلام والدین و جامعه با اقدام به موقع، تشخیص والدین و پزشکی قانونی، انگشت‌نگاری دی. ان. اِ، تولید واکسن‌ها و داروهای نوترکیب، تولید داروهای شخصی (Personalized Medicine) و تولید دارو در حیوانات تراریخته، تنها بخشی از تحولات سرنوشت‌ساز و تحول برانگیز در حوزه ژنتیک و مهندسی ژنتیک بوده است. کما این‌که بر اساس آخرین آمار ارائه شده گردش مالی محصولات نوترکیب، سالانه بیش از 400 میلیارد دلار تخمین زده شده است که البته ایران هنوز نتوانسته است سهم مناسبی از این بازار را به خود اختصاص دهد. ولایتی خاطرنشان ساخت: اهمیت دست‌یابی به فناوری‌های نو به‌ویژه بیوتکنولوژی (یا زیست‌فناوی) که مبتنی براساس علم ژنتیک است، در اسناد بالادست نظام و کلام و تقریر مقام معظم رهبری به‌وضوح قابل احصاء است. امروز جهان غرب درصدد ممانعت همه‌جانبه از پیشرفت علمی کشور است. اگر چنانچه امروز غربی‌ها در زمینه فناوری هسته‌ای موفق شوند و بدون انجام تعهدات خود جلوی پیشرفت در فناوری هسته‌ای را بگیرند، همان طور که اخیراً رهبری فرمودند به سراغ زیست‌فناوری و علم ژنتیک خواهند آمد و تلاش خواهند کرد جلوی پیشرفت کشور در این زمینه را نیز بگیرند. البته گاهی برخی دوستان ناآگاه در داخل هم با ایجاد ابهام بی‌مورد درباره ایمنی فعالیت‌های ژنتیک به‌ویژه مهندسی ژنتیک و حتی جنبه‌های فقهی آن، مطالبی را منتشر می‌کنند که جز ایجاد تردید و تشویش در اذهان عمومی و تاخیر در پیشرفت‌ها فایده دیگری ندارد و این در حالی است که تولید بزهای تغییر شکل یافته ژنتیک با فتوای درخشان مرجعیت شیعه محقق شده است و پیشرفت‌های به عمل آمده در حوزه سلول‌های بنیادین که یادآور نام زنده‌یاد کاظمی آشتیانی و همکاران وفادارش در پژوهشگاه رویان است، تحت حمایت، هدایت و نظارت مستقیم مقام معظم رهبری بود.

علی‌اکبر ولایتی در بخش دیگری از این سخنرانی که حاوی نکات قابل توجه در تاکید بر استفاده از دانش ژنتیک بود، گفت: تردیدی نیست که پیشرفت علم ژنتیک باز هم ادامه خواهد یافت و تحولات شگرف دیگری را رقم خواهد زد. موضوعات مهم امروز بشر در حوزه ژنتیک، مهندسی ژنوم، زیست‌شناسی مصنوعی و ویرایش ژنومی برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج یا امروزه لاعلاج و باز هم اصلاح نباتات برای تامین امنیت غذایی و حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار است. فردا و فرداهای دیگر شاهد پیشرفت‌های دیگر و خلق حوزه‌های جدیدی در این علم سرنوشت‌سازخواهد بود. تسلط دانشمندان بر مطالعه فرایندهای درون سلولی و تغییرات در ساختار یا بیان آن‌ها و کشف تاثیر متقابل محیط و ژن‌ها، راه را برای پیشرفت‌های سریع در تحقیقات سرطان، تشخیص‌های زود هنگام مبتنی بر شاخص‌های ژنی و تشکیل کتابخانه‌های ریز مولکولی و مدل‌سازی ژنوم موجودات، برای طراحی داروهای هدفمند هموار خواهد شد.

منبع: سبزینه