سهم بیوتکنولوژی در سلامت بشر

سهم بیوتکنولوژی در سلامت بشر

اخیرا گزارش‎ها و تحقیقات زیادی در خصوص نیاز به تغییرات اساسی در سیستم غذای جهان به ثبت رسیده است. امروزه رژیم غذایی مردم تغییر کرده و تقاضا برای مصرف گوشت و غذاهای پر کالری بالا رفته است، بنابراین با توجه به رشد فزاینده جمعیت، صنعت کشاورزی باید جوابگوی نیاز غذایی انسانها باشد. همزمان با این نرخ بالای جمعیت و تقاضا، یکی از مهمترین وظایف این صنعت به حداقل رسانیدن تاثیرات زیست محیطی ناشی از فعالیت‌های کشاورزی است.

کشاورزی ارگانیک به عنوان یک سیستم کشاورزی با هدف تولید غذا و به حداقل رسانیدن تاثیرات منفی بر اکوسیستم‌ها، انسان‎ها و حیوانات اغلب به عنوان یک راه حل پیشنهاد شده است. با این حال منتقدان استدلال می‌کنند که تولید محصول از طریق کشاورزی ارگانیک بسیار پایین است و بنابراین برای تولید میزان محصول یکسان در مقایسه با سایر روش‌های مرسوم و متداول کشاورزی مثل استفاده از سموم و آفت کش‌ها، نیاز به سطح بیشتری از زمین هستند. از طرفی افزایش فعالیت‌های کشاورزی مستلزم جنگل زدایی و افزایش بیابان‌زایی و کاهش تنوع زیستی است، که این موارد از مهم‌ترین پیامدهای منفی کشاورزی ارگانیک ذکر شده است.

اگرچه تولیدات تنها بخشی از مزایای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی است که از فعالیت‌های کشاورزی به دست می آید، با این حال تولید بالا به عنوان پایه و اساس امنیت غذایی پایدار در سطح جهان پذیرفته شده است. با توجه به رشد فزاینده جمعیت جهان که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 به حدود 7 بیلیون نفر برسد، به طور طبیعی نیاز به افزایش مصرف مواد غذایی، بویژه محصولات کشاورزی، کشاورزان را بر آن داشت تا از تمامی روش‎ها برای افزایش میزان محصولات خود استفاده کنند، بنابراین کشاورزی سنتی به عنوان یک راهکار در جهت تامین نیاز جمعیت رو به افزایش جهان مطرح شد. یکی از روش‌های مرسوم در کشاورزی سنتی استفاده از سموم آفت کش برای محافظت از محصولات و کاهش از بین رفتن محصولات کشاورزی توسط آفت ها است. اما آنچه این روش را بلای جان خود انسان کرد پیشی گرفتن کشاورزان در مصرف سموم شیمیایی بود که همچون تیغی تیز و دولبه هم بر پیکر محیط زیست وهم سلامتی انسان ضربات مهلکی وارد کرد. این حقیقت قابل کتمان نیست که کودها و آفت کش‌ها نقش مهم و موثری را در از بین بردن آفات و افزایش محصولات کشاورزی دارند، اما متاسفانه از نتایج منفی و مخربی هم که استفاده از آفت کش‌ها بر سلامت انسان و محیط زیست می‌گذارد نیز نمی توان غافل شد. آفت‌کش‌ها و مواد دارویی مربوط به گیاهان از مواد شیمیایی و مواد سمی ساخته می شوند. همچنین با توجه به اینکه هدف اصلی در ساختن این مواد در واقع مقابله با آفت و بیماری‌های گیاهی است، کمتر به تاثیرات مصرف آن روی محیط توجه شده است. به دلیل پایداری و عدم تجزیه شدن سریع آفت‌کش‌ها و عدم بازگشت کامل شان به چرخه حیات، آسیب زیادی به محیط زیست و حیات موجودات وارد می کند. اکنون تلاش می‎شود با استفاده از فناوری‎های زیستی و علم ژنتیک با اصلاح ژنتیکی، گیاهان را به برخی آفت‌ها، ویروس‌ها و بیماری‌های مختلف گیاهی مقاوم سازند. با دستیابی کامل و درست به چنین روشی دیگر نیاز نیست که از آفت کش‎های سمی برای مقابله با بیماری‌ها استفاده کرد.

بدین سان در اواخر قرن 21 بشر با دستیابی به فناوری نوین و مهندسی ژنتیک به راهکارهای نوینی در جهت حل بسیاری از مشکلات سلامت و معیشت انسان دست یافت. در سایه دستیابی به داروهای نوترکیب حاصل از مهندسی ژنتیک، دانشمندان موفق به غلبه بر مهلک‎ترین عامل مرگ میلیون‌ها انسان در جهان یعنی سرطان شدند. طبق آمار و اخبار مستند علمی از سوی سازمان‌های بین المللی، ارتباط بین بروز سرطان‌های رحم و علف‌کش آترازین به طور کامل اثبات شده است و همچنین ارتباط مثبت و معنی داری بین بیماری‌های شایع عصر جدید مثل پارکینسون، اوتیسم، MS با میزان مصرف سموم آفت‎کش شیمیایی در اکثر تحقیقات به اثبات رسیده است، لذا دانشمندان به صرافت افتادند تا از مهندسی ژنتیک در جهت کاهش مصرف کود و سم استفاده کنند. بنابراین با استفاده از مهندسی ژنتیک و انتقال ژن‌های مقاوم به انواع آفات و بیماری‌ها گیاهان را به طور طبیعی در مقابل بیماری و آفات مصون کردند بدون اینکه از سم یا کودهای خطرناک و سرطان زا استفاده کنند.به گزارش وزارت بهداشت، عامل حدود 40 درصد سرطان‌ها در کشور استفاده از سموم آفت‎کش و کودهای شیمیایی است. در ایران حدود 80 هزار نفر مبتلا به سرطان سالانه داریم که 35 هزار نفر آن به علت سموم کشاورزی است. حال که دانشمندان با تحقیقات بسیار موفق به یافتن راهی در جهت استفاده کمتر یا استفاده نکردن از سموم خطرناک کشاورزی هستند، متاسفانه عده ای که منافع مالی بسیاری از طریق واردات کود و سم به جیب خود می‌زنند با اشاعه اخبار کذب و ایجاد وحشت در اذهان عموم تنها به تامین منافع خود می‌پردازند. به هر حال با صرف کمترین وقت و هزینه می‌توان به مستندات علمی بسیاری در خصوص سرطان‎زا بودن سم و کود دست یافت در حالی که طی دو دهه اخیر که از تحقیق، تولید و مصرف محصولات مهندسی شده ژنتیکی می‌گذرد هیچ مدرک مستند علمی دال بر تاثیر منفی این محصولات بر سلامت انسان و محیط زیست ارائه نشده است. برخی نگران آن هستند که غذاهای اصلاح شده ژنتیکی ممکن است برای سلامت انسان مضر باشند؛ اما تاکنون هیچ اطلاعاتی که از این نظریه دفاع کند ارائه نشده است. در آمریکا که بسیاری از غذاهای فرآوری شده شامل ترکیباتی از محصولات اصلاح شده ژنتیکی هستند، هنوز هیچ کس دچار مشکلات ناشی از اصلاح ژنتیکی نشده است. بعضی تصور می‌کنند اصلاح ژنتیکی برای محیط مضر است. اما ایده‌آل‌گرایی در کشاورزی مشکلی را حل نمی‌کند. مردم نیاز به راه‌حل‌هایی دارند که کم‌ترین اثر بد را برای آن‌ها به همراه داشته باشد.

در هر حال بیشینه‌سازی تولید و بهره‌وری زمین‌های کشاورزی بسیار بهتر از زیر کشت بردن زمین‌های بیش‌تر است تا بتوان محصول بیش‌تری تولید کرد. برخی می‌گویند اصلاح ژنتیکی خطرات زیادی دارد، اما نمی‌توانند بگویند این خطرات واقعا چه هستند؟! به هر حال ما به روش‌های جدید و فناوری‌های به روزی نیاز داریم تا بتوانیم نیاز روز افزون انسان را پاسخ دهیم و استفاده از اصلاح ژنتیکی نیز یکی از این روش‌ها خواهد بود. لذا امید است که با استفاده از فناوری نوین و مهندسی ژنتیک در آینده ای نه چندان دور از آلودگی زیست محیطی که در راستای کشاورزی به محیط وارد می شود در امان باشیم.

درحالیکه همچنان نگرانی‌ها در مورد خطرات احتمالی‌ محصولات اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته) بر سلامت انسان و محیط زیست و به طور خاص تنوع زیستی‌ وجود دارد، تحقیقات گسترد‌ه‌ای در اغلب کشورهای توسعه یافته نظیر سوئیس صورت گرفته است. داده‌ها و یافته‌ها حاکی‌ از آن است که تاکنون هیچ گونه سند علمی‌ معتبر در مورد تایید تاثیر مخرب محصولات دست ورزی شده ژنتیک به دست نیامده است.به نظر نگارنده، زمانی‌ که ما در مورد خطرات محصولات اصلاح شده ژنتیکی بحث می‌کنیم باید به این نکته توجه کنیم که انتخاب واقعی برای کشاورز و مصرف کننده نباید بین این باشد که آیا محصولات تراریخته صددرصد امن هستند یاصد درصد مضر؟ انتخاب واقعی باید بین محصولات تراریخته و حضور آفت و علف‌های هرز تحت مدیریت کنونی‌ در زمینهای کشاورزی باشد. یعنی‌ یا باید محصولات تراریخته را بپذیریم یا آفت و علف‌های هرز مزارع را….باید مقایسه شود بین اینکه مطابقت با تکنولوژی خطرسازتر است یا ریسک و خطر عدم مطابقت با تکنولوژی؟ ‌بنابراین شایسته است مزایا و معایب استفاده از بیوتکنولوژی با فعالیت‌های کنونی‌ و استفاده از آفت‎کش‌ها و علف‎کش‌ها مقایسه شود…. کدام وزنه سنگین‌تر است؟

خوشبختانه بعد از 25 سال، به نظر می‌رسد سیاستمداران توجه جدی‌تری به روش‌های نوین برای تامین مایحتاج غذایی پیدا کرده‌اند. ریاست جمهوری در آخرین بیانات خود بر استفاده از فناوری نوین تاکید داشتند” امروزه استفاده از فناوری‌های بیوتکنولوژی مهندسی ژنتیک نه تنها یک ضرورت بلکه انتخابی هوشمندانه و آگاهانه برای حل معضلات غذایی و بهداشتی و محیط زیستی کشور محسوب می‌شود که غفلت در دستیابی و استفاده از این فناوری‌ها به یقین می‌تواند موجب شماتت ما توسط نسل آینده شود”. از اهمیت استفاده از فناوری نوین و علوم مهندسی ژنتیک همین نکته کافی است که دولت در برنامه ششم توسعه در صفحه 360 از این برنامه با تاکید بر «تولید انبوه و تجاری سازی محصولات تراریخته (اصلاح ژنتیکی) با اولویت برنج و پنبه» بر تصویب سیاست‌های کلان برای تولید این محصولات پافشاری می‌کند.‌

دکتر الهام باقری راد- زیست‎شناس

منبع: آفتاب یزد