چند نکته درباره انتقادات به کتاب “بیوتکنولوژی به زبان ساده”

چند نکته درباره انتقادات به کتاب “بیوتکنولوژی به زبان ساده”

اخیرا کتابی با عنوان “بیوتکنولوژی به زبان ساده” از سوی مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران با حمایت مالی انجمن‌های علمی کشور و ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علم و فناوری رئیس جمهور به زیور چاپ آراسته شده و در تیراژ محدود برای ارزیابی در پژوهشسراهای وزارت آموزش و پرورش در تهران توزیع شده است تا با جمع‌آوری بازخوردها و رفع نواقص احتمالی در تیراژ گسترده‌تری منتشر شود.

این کتاب که در نوع خود کم‌نظیر و یا بی‌نظیر است، در تلاش است تا مفاهیم پیچیده و غامض بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک را با بیانی ساده و قابل فهم و استفاده برای کودکان سنین 12 سال به بالا توضیح دهد. کتاب به حدی روان و آسان نوشته شده است که مخاطب بدون برخورد با هیچ نوع پیچیدگی قابل انتظاری از مبحث پیچیده مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته می‌تواند مطالب ارزنده آن را با اشتیاق مطالعه و با آن ارتباط برقرار کند. این کتاب نه تنها برای نوجوانان بلکه برای عموم مردم حتی برای دانشمندان سایر حوزه‌ها مانند متخصصین رشته‌های فیزیک، ریاضیات، علوم انسانی و اجتماعی و بلکه برای مدرسین و دبیران زیست‌شناسی دبیرستان‌ها مفید و قابل استفاده است. بازی‌های کودکانه اگرچه خیلی ساده طراحی شده و در نگاه اول به نظر می‌رسد از نقطه ضعف‌های کتاب باشد، اما به نظر می‌رسد نگارندگان با این ترفند تلاش هوشمندانه‌ای را برای جذب مخاطب کم‌حوصله‌تر خردسال به‌عمل آورده باشند.

یکی از ویژگی‌های برجسته و غیرقابل اغماض این کتاب نقاشی‌ها و تصویرسازی‌های جذاب و زیباست که متناسب با موضوع مورد بحث از فرهنگ اصیل ایرانی-اسلامی و به‌ویژه فرهنگ کشاورزان روستایی مناطق مختلف کشور الهام گرفته‌اند.

اوج کتاب که آن‌را به‌عنوان ابزاری غیرقابل چشم‌پوشی برای مدرسان دبیرستان‌ها تبدیل کرده است، ارائه روش استخراج مولکول دی.ان.ای (عامل وراثت) با استفاده از موادی است که در هر خانه‌ای وجود دارند. در این روش دانش‌آموز می‌تواند در مدت کمتر از سه دقیقه با استفاده از نمک طعام، الکل و یک شوینده‌ای که در تمام خانه‌ها وجود دارند، بدون نیاز به هر وسیله پیچیده‌ای بروی میز خانه یا مدرسه دی.ان.ای توت فرنگی را جدا کرده و با چشم خود ببیند. این کار علاوه‌بر جذاب و بدیع بودن، موجب افزایش اعتماد به نفس دانش‌آموزان برای ورود به دنیای ژنتیک و بیوتکنولوژی می‌شود. دبیران مدارس نیز که برای آموزش این کار بر اساس آنچه در کتاب‌های درسی موجود است، مجبور به استفاده از پیاز و مشکلات ناشی از آن مانند سوزش چشم، نیاز به برخی تجهیزات و حداقل دو ساعت زمان هستند، از جایگزینی روش پیشنهادی در این کتاب استقبال کرده‌اند.

این کتاب البته بی‌نقص هم نیست. صفحه 19 کتاب که تلاش دارد با ساده‌سازی، انگیزه‌های مخالفین فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته را هم مطرح کند، شاید قدری از مسیر انصاف خارج شده و همه مخالفین را با عباراتی مانند “دانایی‌ستیز” و “مدیر میانی نادان” مورد خطاب قرار داده است که به نظر می‌رسد مناسب سن مخاطبین نباشد.

متاسفانه این دستاورد ارزنده و این تلاش درخور تقدیر برای ساده‌سازی و روان‌سازی آموزش مفاهیم علمی پیشرفته برای جوانان و نوجوانان که تکرار آن برای سایر حوزه‌های پیشرفته علوم و فناوری از جمله فناوری هسته‌ای، نانوتکنولوژی، سلول‌های بنیادین و غیره مورد نیاز هست نیز در قالب‌های تنگ‌نظرانه و جنجال رسانه‌ای اخیر برخی رسانه‌های اینترنتی مورد تهاجم بی‌رحمانه‌ای قرار گرفته و بهره‌گیری موثر مولفین این اثر بدیع از یک بازی و چند پاراگراف از کتابی مشابه که در آمریکا به چاپ رسیده است به عنوان مستمسکی برای استفاده از عناوین نخ‌نمایی مانند “پروژه نفوذ در کودکان” و “شستشوی مغزی کودکان” از این کتاب علمی یاد شده است. تحیرآورترین ماجرا اما جنجال بی‌سابقه صدای جمهوری اسلامی ایران در تبعیت از سیاه‌نمایی یک رسانه در مورد محصولات تراریخته و تسری آن به این کتاب است که به‌طور اعجاب‌آوری به تفسیر مفصل ده‌ها بخش خبری از پرمخاطب‌ترین رسانه‌های صدا مانند پیک بامدادی روز یکشنبه 18/7/1395 تبدیل شد و در این مسیر حتی از ذکر نام افراد نیز خودداری نکرد.

کتاب بیوتکنولوژی به زبان ساده به نویسندگی پروفسور بهزاد قره‌یاضی و مهندس نغمه عبیری و با تصویرگری مهندس ستوده یارمحمودی در 20 صفحه به قیمت 70000 ریال توسط انتشارات مدیرفلاح منتشر شده و از مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران قابل تهیه است. مطالعه این کتاب برای کلیه ایرانیان و علاقمندان به علم و دانش توصیه می‌شود. والسلام.

^*عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی

منبع: الف