زیست فناوری، محور مهم زیست فناوری در تامین امنیت غذایی

امنیت غذایی یعنی دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای کافی و سالم به منظور زندگی سالم و فعال

زیست فناوری، محور مهم زیست فناوری در تامین امنیت غذایی

امروزه جهان با مشکل بزرگی به نام رشد جمعیت مواجه است که یکی از پیامدهای آن کمبود غذا است. و تامین غذای این جمعیت رو به رشد به بخش کشاورزی مربوط می‌شود. در چنین شرایطی، فناوری‌هایی مورد نیاز هستند که قابلیت تولید گیاهان، دام‌ها و بطور کلی موجوداتی با ویژگی‌های برتر را داشته باشند. این در حالی است که فناوری‌های سنتی کشاورزی به مرز محدودیت‌های خود نزدیک شده‌اند و انسان نیازمند بکارگیری فناوری‌هایی است که از پتانسیل بیشتری برخوردار باشند که نمونه بارز آن، بیوتکنولوژی است.

طبق پیش‌بینی سازمان فائو تامین امنیت غذای جمعیت جهان در سال 2050 میلادی مستلزم افزایش 70 درصدی تولید غذا در جهان و افزایش 100 درصدی تولید غذا در کشورهای در حال توسعه است. لذا موسسه بین‌المللی ارزیابی بهره گیری ازبیوتکنولوژی کشاورزی با اعلام اینکه زیست فناوری میتواند راه حلی کلیدی برای رشد روزافزون تقاضا برای غذا درجهان باشد، گفت: بهره‌برداری هدفمند از زیست فناوری با رعایت تمامی جنبه‌های ایمنی و اخلاقی مربوطه، منجربه افزایش تولید مواد غذایی و بهره وری قابل توجه خواهد شد. با تبدیل شدن امنیت غذایی جهان به یک بحران، استفاده از محصولات غذایی اصلاح شده ژنتیکی باید در دستور کار قرار بگیرد. هرچند در مورد زیست‌فناوری و استفاده از آن در تولید مواد غذایی، هیاهوی زیادی به راه افتاده؛ اما این روش می‌تواند تا حد زیادی به بحران غذایی کره زمین پاسخ دهد. نزدیک به یک میلیارد انسان غذای کافی برای خوردن ندارند. منابع آبی محدود است، هزینه‌های انرژی در حال بالا رفتن است، تقریبا تمام زمین‌های کشاورزی به زیر کشت رفته‌اند و تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند آسیب زیادی به بعضی از بخش‌های تولیدی محصولات غذایی وارد کند. به این ترتیب تا سال 2030 میلادی ما نیاز داریم تولید محصولات کشاورزی را تا 50 درصد افزایش دهیم. اما چگونه؟ افزایش روزافزون جمعیت و نیاز بیشتر به غذا و از طرفی خشکسالی‌های پی درپی، وجود انواع تنش‌های زیستی و غیر زیستی از جمله آفات و بیماریها، علفهای هرز، سرما و گرما و شوری خاک و آب و آلاینده‌ها و… موجب افزایش استفاده از کودها و سموم و همچنین کاهش محصول و عملکرد گیاهان شده است. بنابراین برای رفع این مشکل نیازمند گیاهانی با مقاومت بیشتر و عملکرد بالاتر هستیم که با اصلاح ژنتیکی گیاهان می‌توان به این مورد دست یافت.

تامین امنیت غذایی نیازمند راه‌حل‌هایی برای بسیاری از مشکلات متنوع است. در آمریکا و اروپا بذرهای باکیفیت‌تر میزان تولید محصولات را تا 10 درصد یا بیش‌تر افزایش می‌دهد و علاوه بر آن، نیاز به آفت‌کش‌ها را نیز کم‌تر می‌کند. استفاده از روش‌های بهتر کشاورزی نیز می‌تواند به عنوان بخشی از راه حل مورد توجه قرار گیرد که نیاز به سرمایه‌گذاری در بخش فناوری و نیروی انسانی دارد. یکی از مهمترین اهداف در استفاده از علوم مهندسی ژنتیک در صنعت کشاورزی افزایش میزان تولید محصولات غذایی و به حداقل رسانیدن اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیتهای کشاورزی است. بهترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم، این است که زمین‌های کمتری را به زیر کشت ببریم و قسمت بیش‌تری را برای حیات وحش کنار بگذاریم. اما درعین حال ما باید غذای کافی نیز تولید کنیم که این به معنای افزایش بهره‌وری تولید است. برای رسیدن به این هدف روش‌های زیادی وجود دارد، مانند استفاده از روش‌های نوین آبیاری، کودهای شیمیایی، متدهای جدید کشاورزی و انتخاب بذور مناسب، بنابراین ما می‌توانیم تولید محصولات را با روش‌های جدید پرورش و نگهداری از گیاهان که هر سال با روش‌های ژنتیکی بهبود پیدا می‌کند و هم‌چنین با اصلاح ژنتیکی افزایش دهیم.

یکی از مهمترین اهداف مهندسی ژنتیک اصلاح و بهبود کیفیت غذا، تولید محصول بهتر و نیز کاهش آلاینده‌های زیست محیطی است. تا پیش از این و در روش اصلاح نباتات به صورت سنتی هیچ غذایی قبل از مصرف مورد تست و بررسی قرار نمی‌گرفت، اما با به کارگیری مهندسی ژنتیک هم اکنون شاهد هستیم که غذاهای مورد نیاز بشر قبل از استفاده مورد تست و بررسی قرار گرفته و این مسئله بهبود صفات غذایی را به همراه دارد. امروز بشر به بلوغی رسیده است که می‌تواند قبل از آنکه غذایی در سبد غذایی مردم قرار گیرد آن را بررسی کند و از امنیت سلامتی آن واقف شود. بر اساس گزارش رسمی سازمان بهداشت جهانی تمامی محصولات غذایی در سبد غذایی مردم، مورد بررسی و سلامتی قرار گرفته و ایمن هستند. هیچ شواهدی مبنی بر غیرسالم بودن این محصولات وجود ندارد. در همین حال سازمان غذا و داروی جهانی نیز بر این امر صحه گذاشته است. در حال حاضر اصلاح ژنتیکی موثرترین فناوری در کشاورزی است و استفاده از آن به سرعت در حال افزایش است. 40 میلیون کشاورز در بیش از 135میلیون هکتار زمین کشاورزی در حال کشت محصولات اصلاح شده ژنتیکی هستند. این رقم هر سال 10درصد افزایش پیدا می‌کند و این روند نزدیک به یک دهه‌ است که با همین سرعت ادامه دارد. با این روش، استفاده از انواع آفت‌کش‌ها نزدیک به 200هزار تن کاهش پیدا کرده است؛ چرا که گیاهان اصلاح شده ژنتیکی در برابر حشرات مقاومت پیدا کرده‌اند. با این اوصاف چه کسی می‌تواند بگوید که اصلاح ژنتیکی چیز بدی است؟ تامین احتیاجات غذایی برای جمعیت رو به فزاینده جهان از مهمترین مسائلی است که ذهن مسئولین بخش‌های مختلف را به خود مشغول نموده است. تامین سلامت مواد غذایی می‌تواند شرط لازم بـرای تـامین سـلامت جامعـه و یکـی از شاخص‌های مهم توسعه باشد. جمعیت ایران رو به روز در حال افزایش است و بیش از یک درصد جمعیت جهان از آن ایرانیان است با این تفاوت که ما در منطقه‌ای بیابانی و خشک قرار گرفته‌ایم و تامین غذای 80 میلیون نفر با این شرایط کاری بسیار مشکل است. در همین راستا یکی از اولویت‌های اول کشور، برقراری امنیت غذایی و تامین غذا برای 80 میلیون ایرانی است. در حالیکه تامین غذای کافی و اطمینان از سلامت غذا وظیفه اصلی دولت و مدیران دولتی است، ولی اینکه غذای مصرفی جمعیت کشور از چه طریق تامین شود مسئله مهمی است: از طریق تولید داخلی یا واردات غذا؟ با توجه به شرایط خاص سیاسی ایران در خاور میانه و بحث تحریم‌های سالهای اخیر از طرف جوامع بین الملل در زمینه‌های مختلف علمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی علیه ایران منطقی به نظر می‌رسد که با توجه به ظرفیت‌های موجود علمی کشور و وجود دانشمندان و محققان برجسته در زمینه‌های مختلف، سعی کنیم از هر حیث و به خصوص در مبحث غذایی کشور را به خود کفایی برسانیم. متاسفانه در حال حاضر کشور از لحاظ امنیت غذایی در تهدید است زیرا بر اساس آمار از کل 50 میلیارد دلار واردات سالانه کشور میزان 10 میلیارد دلار آن به محصولات کشاورزی (ذرت دامی، گندم، دانه سویا و جو) اختصاص دارد. طیق آمار رسمی کشور 20 درصد از واردات ما، مختص محصولات کشاورزی است و 55 درصد کالری نیاز غذایی ما، متکی به واردات است، این نرخ واردات برای کشوری مثل ایران با چالش‌های اقتصادی و سیاسی بزرگ در منطقه موضوع مهمی است و می‌تواند استقلال کشور را تهدید کند. در این راستا و در بحث تامین امنیت غذایی بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند زیرا هم موجب افزایش میزان محصول و هم موجب تضمین سلامت محصولات کشاورزی می‌شود. هر چند که روشهای قدیمی و سنتی مثل استفاده از کودهای شیمیایی و افت کش‌ها موجب افزایش میزان محصولات کشاورزی می‌شوند ولی متاسفانه سلامت افراد را نیز به خطر می‌اندازد. بنابراین برتری روشهای نوین و زیست فناوری نسبت به روشهای سنتی در افزایش محصول در عین افزایش سلامتی، توجیه اقتصادی برای کشاورزان و برای دولت، کاهش واردات و خروج ارز، حفظ منابع پایه مثل آب، خاک و تنوع زیستی و در نهایت اشتغال زایی و استقلال کشور خواهد بود.طبق آمار مستند، روغن‌های نباتی در کل دنیا از دانه‌های اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته) استخراج می‌شود و جزء سالم‌ترین غذاها به حساب می‌آیند زیرا در تولید این محصولات از سموم شیمیایی دفع آفات استفاده نمی‌شود. هم اکنون 181 میلیون هکتار از اراضی دنیا زیر کشت محصولات تراریخته است و 25 کشور دنیا این محصولات را می‌کارند و همه کشورها از این محصولات استفاده می‌کنند. طبق آمار مستند 82 درصد سطح زیر کشت سویای جهان، تراریخته است و بیش از 95 درصد تولید سویای جهان از این محصولات اصلاح شده ژنتیکی است. به بیان دیگر، صددرصد سویا در بازار تبادل جهانی و صددرصد سویای وارداتی به ایران تراریخته است و در حدود 20 سال است که ایران وارد‌کننده دانه سویای تراریخته و سایر دانه‌های روغنی از آمریکای جنوبی است. بنابراین شایسته است برای حمایت از اصلاح‌گران داخلی، با نظارت مراجع ذی‌ربط در تولید گیاهان تراریخته، با توجه به شرایط اقلیمی و ذائقه ایرانی از وارد کردن محصولاتی که در ایران تولید نشده و به‌دست دانشمندان و اصلاحگران داخلی قابلیت تولید دارند، جلوگیری شود. با این امید که حمایت از دانشمندان و متخصصان پرتلاش و دلسوز در علوم و رشته‌های مختلف، گامی باشد در جهت رسیدن به خودکفایی ملی و اقتدار جهانی برای ایران عزیزمان.

^*متخصص بیولوژی

منبع: روزنامه جمهوری اسلامی