فناوری در کشاورزی و بحران امنیت غذایی

فناوری در کشاورزی و بحران امنیت غذایی

پونه پورامینی^*– گیاهان تراریخته دارای ساختار ژنتیکی بهبود و یا اصلاح شده از طریق مهندسی ژنتیک می‌باشند. این اصلاح معمولا در جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری‌های گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره‌وری کشاورزی صورت می‌گیرد.

هدف از مهندسی ژنتیک در گیاهان، انتقال یک یا چند ژن مفید به گیاه است که یک ویژگی جدید به گیاه اضافه می‌شود. نمونه‌های استفاده از گیاهان تراریخته با صفتی چون مقاومت به یک آفت، بیماری یا خشکی را می‌توان در کشاورزی مدرن یافت.

محصولات تراریخته برای اولین بار در سال 1996 میلادی تجاری‌سازی شدند. افزایش سطح زیر کشت محصولات زیست فناوری بین سال های 1996 تا 2012 میلادی با 12 سال نرخ رشد دو رقمی، نشان‌دهنده رضایت و اعتماد میلیون‌ها کشاورز در سراسر جهان، در کشورهای در حال توسعه و صنعتی است.

رشد 100 برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته از 7/1 میلیون هکتار در سال 1996 میلادی به 3/170 میلیون هکتار در انتهای سال 2012 میلادی، محصولات تراریخته را به عنوان یکی از سریعترین فناوری‌های مورد پذیرش در تاریخ معاصر تبدیل کرده است. میلیون‌ها کشاورز از حدود 30 کشور در سراسر جهان، با بیش از 100 میلیون تصمیم‌گیری مستقل، به کاشت تقریبی 5/1 میلیارد هکتار، معادل واقعیت است که محصولات تراریخته منافع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی پایدار و قابل توجهی را به دنیا ارائه کرده است.

در سال 2012 میلادی کشورهای در حال توسعه در تولید محصولات تراریخته با رشد 52 درصدی به طور قابل ملاحظه‌ای از کشورهای صنعتی با رشد 48 درصد، سبقت گرفتند. در سال 2012 میزان رشد محصولات تراریخته در کشورهای در حال توسعه با افزایش رشد حداقل سه برابر با نرخ 11 درصد، در مقابل کشورهای صنعتی با نرخ رشد 3 درصد قرار گرفت. افزایش پنج برابری سطح زیر کشت محصولات تراریخته با 7/8 میلیون هکتار در کشورهای در حال توسعه در مقابل کشورهای صنعتی با 6/1 میلیون هکتار سطح زیرکشت گزارش شد. از 28 کشوری که محصولات تراریخته را کشت می‌کنند، در سال 2012 میلادی، 20 کشور در حال توسعه و 8 کشور صنعتی بوده است. سودان و کوبا برای اولین بار در سال 2012 میلادی به کشت پنبه و ذرت تراریخته مقاوم به روی آوردند.

چند صفتی، از ویژگی‌های مهم محصولات زیست فناوری است به طوری که در سال 2012 میلادی 7/43 میلیون هکتار یا بیش از یک چهارم از 170 میلیون هکتار از محصولات تراریخته با بیش از یک صفت بهبود یافته کشت شد. 13 کشور، محصولات تراریخته را با دو یا تعداد بیشتر صفات در سال 2012 میلادی کشت کردند. به طوری که 10 کشور از 13 کشور، در حال توسعه بودند. رکورد 3/17 میلیون کشاورز در سال 2012 نسبت به 6/0 میلیون کشاورز در سال 2011 میلادی و رشد قابل ملاحظه بیش از 90 درصدی کشت محصولات تراریخته و یا بیش از 15 میلیون کشاورز خرده پا را در کشورهای در حال توسعه را نشان می‌دهد. شمار کشاورزان پذیرنده محصولات تراریخته در سال 2012 میلادی رکورد زد. به طوری که 2/7 میلیون کشاورز در چین و هند، حدود 15 میلیون هکتار پنبه تراریخته مقاوم به آفت را به علت مزایای بی شمار آن کشت کردند. در سال 2012 میلادی بیش از یک سوم از یک میلیون کشاورز خرده پا در فیلیپین از کشت ذرت تراریخته بهره‌مند شدند.

ایالات متحده کشور پیشرو در کاشت محصولات تراریخته با 5/69 میلیون هکتار با متوسط پذیرش 90 درصد در تمام محصولات است. برزیل در رتبه دوم قرار دارد و برای چهارمین سال متوالی، با افزایش سطح زیر کشت محصولات تراریخته بیش از هر کشور دیگری با رکورد قابل توجه از 3/6 میلیون هکتار به 6/36 میلیون هکتار، موتور محرکه رشد تولید محصولات تراریخته در سراسر دنیا است. آرژانتین با 9/23 میلیون هکتار جایگاه سوم خود را در دنیا حفظ کرده است. کانادا با 8/11 میلیون هکتار کشت محصولات تراریخته با یک رکورد پذیرش 5/97 درصدی با 4/8 میلیون هکتار کلزای تراریخته در جایگاه چهارم است. هند با یک رکورد 8/10 میلیون هکتار از کشت پنبه تراریخته مقاوم به آفت با نرخ پذیرش 93 درصدی در سال 2012 میلادی در جایگاه پنجم قرار دارد. رشد محصولات تراریخته در آفریقای جنوبی با افزایش سطح زیر کشت این محصولات با یک رکورد 6/0 میلیون هکتاری به 9/2 میلیون هکتار رسید. کشور سودان نیز به آفریقای جنوبی، بورکینافاسو و مصر پیوست و تعداد کشورهای آفریقایی تولیدکننده و تجاری‌سازی محصولات تراریخته به چهار کشور افزایش یافت. پنج کشور کامرون، کنیا، مالاوی، نیجریه و اوگاندا با انجام آزمایشات زراعی محصولات تراریخته، در مرحله فرسا، به ویژه برای کشورهای کوچک و فقیر در حال توسعه مورد نیاز است. پنج کشور اتحادیه اروپا با رکورد 071/129 هکتار، بیش از 13 درصد از سال 2011 میلادی، ذرت تراریخته مقاوم به Btرا کشت کردند. اسپانیا با یک رکورد پذیرش 30 درصدی در سال 2012 میلادی، با 307/116 هکتار، بیش از 20 درصد نسبت به سال 2011 میلادی، با کشت ذرت تراریخته Btکشوری پیشرو در اتحادیه اروپا است.

از سال 1996 تا 2011 میلادی، محصولات تراریخته به امنیت غذایی، توسعه پایدار و تغییرات اقلیم و محیط‌ زیست با افزایش تولید محصول به ارزش 2/98 میلیارد دلار، ایجاد محیط زیست بهتر با صرفه‌جویی در 473 میلیون کیلوگرم در مواد شیمیایی آفت‌کش‌ها، کاهش تولید 1/23 میلیارد کیلوگرم گازکربنیک در سال 2011 که معادل 2/10 میلیون اتومبیل از جاده‌ها به مدت یک سال است، حفظ تنوع زیستی با صرفه جویی در 7/108 میلیون هکتار از زمین و کمک به کاهش فقر از طریق کمک به بیش از 15 میلیون کشاورزان خرده پا و خانواده‌های آنها در مجموع به 50 میلیون نفر که از فقیرترین مردم دنیا هستند، کمک قابل توجهی کرده است.

چشم‌ انداز‌ امید‌ بخش‌ آینده‌ محصولات‌ حاصل از علم زیست‌فناوری به دلیل سودآوری بالا، مزایای قابل توجه زراعی و زیست محیطی، میزان رشد و پذیرش بالای محصولات مهم و اصلی زیست فناوری در بازارهای جهانی در کشورهای در حال توسعه و صنعتی، چشم انداز تولید محصولات تراریخته در دنیا در آینده بسیار امیدوار کننده است و در واقع تلفیقی از روشهای سنتی و بکارگیری فناوری نوین محصولات تراریخته به طور حتم باعث موفقیت دو چندان تولیدات زراعی می‌شود.

^* دبیر انجمن ایمنی زیستی ایران