تراریخته ها اهرم کمکی برای غلبه بر بحران های اقلیمی

دکتر بابک ناخدا، عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی ایران، در نشست خبری “آخرین وضعیت جهانی محصولات تراریخته” که در خانه کشاورز برگزار شد گفت: به کمک بیوتکنولوژی می توانیم گیاهانی را تولید کنیم که دارای عملکرد بالاتر، کیفیت مطلوبتر، خواص تغذیه ای برتر، کارایی مصرف عناصر غذایی بیشتر و مقاوم به شرایط سخت محیطی باشند. وی افزود به همین دلیل لازم است بحث مهندسی در ژنتیک جا بیافتد و بدانیم که انتقال ژن با هدف بهبود صفات گیاه انجام می گیرد.

وی اظهار داشت این فناوری سریعترین فناوری پذیرفته شده در جهان بوده و از بیست سال پیش تا کنون رشد 110 برابری داشته است. دکتر ناخدا ادامه داد در سال 2016، 18 میلیون کشاورز در 26 کشور دنیا مجموعا 185.1 میلیون هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته بردند. وی تشریح کرد خرده کشاورزان فقیر بسیار محافظه کار هستند و تنها دلیل پذیرش این محصولات توسط کشاورزان فقیر برتری آن ها نسبت به سایر ارقام غیر تراریخته است. 99.6 میلیون هکتار در 19 کشور در حال توسعه زیر کشت محصولات تراریخته رفت. 7 کشور صنعتی هم مجموعا 85.5 میلیون هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته بردند.

دکتر ناخدا از آرژانتین ، برزیل، آمریکا، هند و کانادا به عنوان پنج کشور عمده تولید کننده محصولات تراریخته نام برد و تشریح کرد آمریکا همواره بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده محصولات تراریخته بوده است. وی گفت آمریکا در سال 2016، بیش از 79 میلیون هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته برد. همچنین برزیل بیش از 49 میلیون هکتار و آرژانتین 23.8 میلیون هکتار، کانادا 11.8 و هندوستان نزدیک به یازده میلیون هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته بردند. وی تاکید کرد این آمار نشان دهنده پذیرش این فناوری از جانب کشورهای در حال توسعه و کشورهای توسعه یافته است.

عضو هیئت مدیره انجمن علمی زراعت و اصلاح نباتات خاطر نشان کرد از آغاز تجاری سازی تا پایان سال 2016 در مجموع بیش از 2.1 میلیارد هکتار بوده زیر کشت محصولات تراریخته رفته است. وی افزود سویای تراریخته بیش از 50 درصد سطح زیر کشت محصولات تراریخته را به خود اختصاص داده است. سویا محصولی است که به عنوان خوراک دام، غذای انسان و یا به صورت فراوری شده استفاده می شود. ذرت با سی و سه در صد از کل سطح زیر کشت محصولات تراریخته رتبه دوم را دارد. پنبه 12 درصد سطح زیر کشت محصولات تراریخته را به خود اختصاص داده است. پنج درصد از سطح زیر کشت محصولات تراریخته زیر کشت سویا رفته است. دکتر ناخدا همچنین از افزایش تنوع محصولات تراریخته در بازار مصرف خبر داد و گفت چغندر قند، پاپایا، کدو خورشتی، بادمجان و سیب زمینی تراریخته سایر محصولاتی هستند که ارقام تراریخته آن ها در حال حاضر در جهان کشت می شود. وی گفت از سال 94 تا سال 2016 ، حدود 3768 رخداد در 40 کشور، از جمله 28 کشور عضو اتحادیه اروپایی، به ثبت رسیده و مجوز مصرف دریافت کرده اند. از میان این رخداد ها 1777 رخداد به مصرف غذای انسان می رسند و ذرت بیشترین تعداد رخداد ثبت شده را به خود اختصاص داده است.

این متخصص مهندسی ژنتیک گیاهی اظهار داشت در نسل جدید محصولات تراریخته بهبود خصوصیات کیفی محصول و افزایش ارزش غذایی آن ها مورد هدف قرار گرفته است.

وی بیان کرد طبق گزارش منتشر شده در مجله پلاس وان کشت محصولات تراریخته افزایش عملکرد محصول به میزان بیش از 21 درصد را به همراه داشته است. این افزایش عملکرد به دلیل کاهش خسارت آفات و شرایط نامساعد محیطی به دست آمد. همچنین با کشت محصولات تراریخته مصرف سموم 37 درصد و هزینه مصرف علف کش هم 39.2 درصد کاهش پیدا کرد. در نهایت منجر به افزایش در آمد کشاورزان به مقدار بیش از 68 درصد شد. وی گفت مجموع درآمد حاصل از کشت محصولات تراریخته تا سال 2016، 167.8 بوده است.

دکتر ناخدا یکی دیگر از اثرات مثبت کشت محصولات تراریخته را افزایش بهره وری دانست و گفت در اثر کشت محصولات تراریخته 174 میلیون هکتار در مصرف زمین های کشاورزی صرفه جویی شده است . به این ترتیب محصولات تراریخته توانسته اند با کاهش مصرف سموم، حفظ جنگل ها و کاهش فرسایش خاک به حفظ تنوع زیستی کمک کنند. صرف جویی حاصل از گاز های گلخانه ای از سال 1996 تا سال 2016 حدود 26.7 میلیارد کیلوگرم بوده است که این معادل خروج 12 میلیون اتومبیل از جاده ها به مدت یک سال بوده است.

رئیس بخش فیزیولوژی گیاهی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی گفت تکنولوژی تولید بذور تراریخته در ایران بومی سازی شده است و این یک فناوری ارزشمند با ارزش افزوده بذر بیش از صد برابر ارزش محصول است. وی تشریح کرد شرکت های بزرگ چند ملیتی این فناوری تولید بذر را در اختیار ما نمی گذارند. اما در ایران این فناوری بومی سازی شده و قادر به تولید بذور تراریخته در داخل کشورهستیم و این امر قابلیت اشتغالزایی مولد را دارد و جوابگوی تولید و اشتغال است. اما متاسفانه عده ای در کشور مانند سرنشینان یک کشتی که کشتی را سوراخ می کنند عمل می کنند و مانع از تولید ملی می شوند.

در این نشست همچنین دکتر قاسم محمدی نژاد مدیر قطب علمی تنش های محیطی در غلات کشور و بهنژادگر مولکولی طی سخنانی گفت هدف ما امنیت و سلامت غذا است. با توجه به اینکه انواع تنش ها از جمله بحران آب سایه شدیدی بر کشور ما افکنده است برای غلبه بر این محدودیت ها لازم است از فناوری های نوین استفاده کنیم. وی افزود در روش های سنتی، انتقال ژن فقط در یک گونه امکان پذیر است. مثلا فقط از گندم به گندم. اما به کمک فناوری ارزشمند تراریخته قادر به انتقال ژن بین گونه ها خواهیم بود مثلا انتقال ژن از یک گیاه خشکی پسند به گندم یا هر گیاهی که امنیت غذایی ما در گرو آن است امکان پذیر خواهد بودو وی تاکید کرد اگر امنیت غذایی را تکلیف بدانیم استفاده از مهندسی ژنتیک تنها گزینه فناورانه ممکن است.

همچنین دکتر کهک، دبیر شورای مشورتی مرجع ملی ایمنی زیستی، در تکمیل سخنان قبل اظهار داشت سال 2016 از چند جهت دارای اهمیت بود. بیش از صد دانشمند برنده جایزه نوبل نامه ای در حمایت از فناوری مهندسی ژنتیک نوشتند. آکادمی های ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا با جمع بندی بیش از نهصد پژوهش از سال 1996 تا سال 2016 به این نتیجه رسیدند که محصولاتی که از طریق مهندسی ژنتیک تولید می شوند تفاوتی با محصولات اصلاح شده به روش سنتی ندارند. وی همچنین افزایش تنوع محصولات تراریخته تجاری سازی شده را نکته مثبتی برشمرد و بیان کرد محصولات تراریخته امروز تنها چهار محصول سویا، ذرت، پنبه و کلزا نیستند.