بیوتکنولوژی، امید آینده بشر برای حفظ و پایداری محیط زیست

زیست فناوری به دلیل گستره وسیع کاربردهایش در بخش های مختلف صنعت، کشاورزی، پزشکی و محیط زیست، فناوری برتری است که نقش مهمی در ترسیم آینده کشورهای جهان ایفا می کند. فناوری زیستی به مفهوم کاربرد علوم زیستی و اثر متقابل آن در فناوری های ساخت بشر به کار برده شده است. یکی از نوآوری هایی که در عرصه کشاورزی و زیست شناسی گیاهی مطرح شده، موضوع گیاهان تراریخته است و گیاهان تراریخته حاصل فناوری زیستی هستند. بیوتکنولوژی کشاورزی و بویژه مهندسی ژنتیک با تولید محصولات تراریخته فرصتی برای کاهش فقر، ایجاد امنیت غذایی، رفع سوء تغذیه و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و افزایش توانایی در اصلاح نباتات ایجاد کرده و ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه با عوامل آلاینده متعدد و بحران های زیست‌محیطی مختلفی درگیر است. بنابراین ضرورت دارد که در خصوص تحقیق و توسعه علم و فناوری زیستی- محیطی در کشور برنامه‌ریزی و اقدامات لازم انجام شود.

کشت محصولات کشاورزی با روش های سنتی بر محیط زیست اثر می گذارد، از جمله این تاثیرها می توان به آلودگی منابع آب به علت تغییر در استفاده از آفت کش‌ها و کودها، تغییرات تنوع زیستی و تنوع زیستی کشاورزی، تغییرات در انتشار گازهای گلخانه ای از طریق کشت و سوزاندن سوخت های فسیلی و تغییر در اثر فرسایش خاک توسط باد و آب اشاره کرد. یکی از بهترین راهکارهای حذف آلودگی های محیط زیست، تجزیه زیستی با استفاده از میکروارگانیسم ها و گیاهان است. بیوتکنولوژی، علم و فناوری کلیدی است که در حوزه های مختلف محیط زیست با سرعت زیادی در حال گسترش و توسعه است. بیوتکنولوژی محیط زیست در واقع این امکان را به ما می‌دهد که با کارگیری توانمندی زیست‌کاتالیزورهای گیاهی و میکروارگانیسم ها‌ی طبیعی (مخمرها، قارچ ها و باکتری ها) و نوترکیب، به حفظ و ارتقای محیط زیست کمک کنیم. درحالی که نگرانی های زیست محیطی در اطرافمان وجود دارد معرفی محصولات تراریخته تا حدی می تواند مورد بررسی قرار گیرد.

از سوی دیگر؛ پیش بینی شده است که جمعیت کره زمین تا چند دهه آینده به 9 میلیارد نفر برسد. برای تامین غذای این جمعیت رو به رشد در طول چهل سال آینده، میزان تولید محصولات باید افزایش یابد. درحالی که زمین های قابل کشت و منابع آبی، سوخت های زیستی و شرایط محیطی، مناسب و کافی نیستند. بدین ترتیب، تنها راهکار ممکن، افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح از راه به کارگیری علوم و فناوری های جدید است. گیاهان تراریخته حاوی ژن های جدیدی هستند که به آنها خصوصیات سودمندی از قبیل تحمل تنش های محیطی و مقاومت در برابر بیماری ها و حشرات می دهد. بنابراین در این فناوری امکان اصلاح گیاهان با انتقال ژن های مقاوم به آفات و بیماری ها، علفکش ها و تنش های غیر زیستی،خشکی، شوری، سرما و همچنین بهبود کیفیت غذایی، انبارداری پس از برداشت، طعم، محتوی غذایی، رنگ و غیره نیز فراهم شده است.

محصولات تراریخته همچنین می توانند در تولید ترکیبات صنعتی و دارویی و تولید پروتئین های درمانی، تولید واکسن ها و آنتی بادی ها مورد استفاده قرار گیرند. کاربردهای فراوان دیگری برای این فناوری پیش بینی شده که در سال های آینده شاهد ورود آن به عرصه تجاری خواهیم بود.

بحث علمی در مورد محیط زیست یک بحث سیاسی یا اقتصادی نیست بلکه نوعی ارتباط شخصی ما با محیط زیست است. تضاد آشکاری بین نیازهای بشری و توجه به طبیعت وجود دارد یک موضوع کلیدی در توسعه و گسترش محصولات تراریخته محسوب می شود. آنچه مسلم است، کشاورزی امروزی به علت وابستگی به مواد شیمیایی جهت بهینه سازی شرایط غذایی خاک، وابستگی به بذر ارقام مناسب، استفاده از آفت کش ها و سموم شیمیایی برای کنترل آفات، بیماری ها و علف های هرز، آثار بسیار سویی بر محیط زیست دارد. در این راستا بیوتکنولوژی یکی از امیدهای قرن آینده برای رفع بسیاری از نیازهای مختلف بشر و راه حلی برای مشکلات زیست محیطی به شمار می رود.

بیوتکنولوژی می تواند در کاهش نیاز به نهاده های شیمیایی مانند آفت کش ها و همچنین تثبیت کشاورزی اراضی حاشیه ای کم بازده موثر و سهیم باشد. تولید آفت‌کش های بیولوژیکی در گونه های میزبان، به منظور افزایش قدرت مقاومت و دفاعی گیاه و ایجاد مقاومت نسبت به ویروس ها از طریق تغییرات پروتئینی در گیاه، امکانات ویژه ای در زمینه مدیریت کنترل آفت ها فراهم کرده است تا جایی که کارکرد اصلی برای محصولات تراریخته را تحمل به علف کش و مقاومت به آفات می دانند.

سخن آخر اینکه، در قرن بیستم شاهد گسترش آلودگی های زیست محیطی بسیاری بودیم که بسیاری از آنها حل نشده اند. با این حال، نوع جدیدی از آلاینده های زیست محیطی با ایجاد نوآوری های تکنولوژیکی در قرن بیست و یکم همچنان ادامه دارد. در حالی که نگرانی های زیست محیطی بسیاری در اطرافمان وجود دارد محصولات تراریخته به عنوان رهیافتی نو برای دستیابی به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار، مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است. در گسترش کشاورزی پایدار کشت و محصولات تراریخته اثرات مفیدی روی محیط زیست خواهد داشت و به کمتر شدن آلودگی های زیست محیطی در نتیجه استفاده کمتر از آفت کش ها، حشره کش ها، سموم، کاهش گازهای گلخانه ای، ماشین آلات کشاورزی و در نهایت حفاظت از آب و خاک در راستای ایجاد محیط زیست پایدار، کمک خواهد کرد.

الهام باقری راد^*-بیولوژیست

منبع: ابتکار