اهمیت زیست فناوری گیاهی و ایمنی زیستی
اصلاح‌گران و زیست‌شناسان با کمک فناوری مهندسی ژنتیک محصولاتی تولید کرده‌اند که علاوه بر داشتن کیفیت بالا، مقاوم دربرابر آفات و علف‌کش، مقاوم در برابر خشکی و شوری و حاوی ارزش غذایی و ویتامین بیشتر و ماندگاری بالا هستند. یکی از صفاتی که امروزه بسیار مهم و قابل توجه است ماندگاری و حفظ کیفیت محصولات زراعی و باغی است.
بیست سال از تولید و تجاری‌سازی محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک می گذرد. استقبال کشاورزان از این محصولات و افزایش صد برابری سطح زیر کشت آنها حاصل سال‌ها مطالعه و آزمایش در خصوص سلامت و ایمنی محصولات تراریخته است. سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا براساس سال‌ها مطالعات جامع و پژوهش‌های علمی، سلامت محصولات تراریخته را بارها تأیید کرده‌اند. تلفیق اصلاح نباتات سنتی و فناوری مهندسی ژنتیک منجر به بهبود صفات و عملکرد محصولات و تولید محصولات سالم بی‌نیاز از مصرف سموم شیمیایی در دنیا شده است. اصلاح‌گران و زیست‌شناسان با کمک فناوری مهندسی ژنتیک محصولاتی تولید کرده‌اند که علاوه بر داشتن کیفیت بالا، مقاوم دربرابر آفات و علف‌کش، مقاوم در برابر خشکی و شوری و حاوی ارزش غذایی و ویتامین بیشتر و ماندگاری بالا هستند. یکی از صفاتی که امروزه بسیار مهم و قابل توجه است ماندگاری و حفظ کیفیت محصولات زراعی و باغی است.
به دليل وسعت كاربردهاي روزافزون زيست فناوري در صنايع غذايي و در حوزه‌هاي انسان، دام، آبزيان، صنايع دارويي و توليدي گوناگون و نيز به علت محدوديتهاي توليد و پرورش سنتي گياهان اعم از محدوديت منابع آبي و محدوديت سطح كاشت و همچنين به دليل افزايش روز افزون جمعيت به خصوص در كشورهاي در حال توسعه؛ استفاده از روشهاي مهندسي ژنتيك براي ارائه يك صفت خاص و مفید به يك گياه مورد نياز است. برای تولید این محصولات، ارزيابي و مديريت مخاطرات از اصول اوليه توليد گیاهان اصلاح شده از جمله گياهان زراعي تراريخته است. در اين ارزيابي‌ها، آزمايش‌هاي بسياري از جمله آزمايش‌هاي حساسيت‌زايي و سميت‌زايي براي بررسي ايمني غذاهاي تراريخته و مقايسه محصول تراریخته با نوع والد آن انجام مي‌شود و پس از گذراندن این مراحل مجوز سلامت، رهاسازی و مصرف برای آنها صادر می‌شود. گياهان زراعي تراريخته و محصولات آنها با كاربردهاي فراوان در صنايع مختلف، با افزايش توليد غذا؛ رفاه اجتماعي، سلامت و امنيت غذايي را براي دنيايي که جمعيت آن به سرعت در حال گسترش است، تضمين خواهد کرد. زیست فناوری با دستاوردهاي خود، همانند کاهش نياز به زمين‌هاي بيشتر، آبياري و استفاده از سموم به محيط‌زيست نيز کمک خواهد کرد. در مقابل، علي رغم ايجاد قوانين و مقررات ايمني زيستي در سطوح ملي و بين‌المللي كه ارزيابي مخاطرات براي كليه محصولات تراریخته و كسب مجوز از مراجع ذيصلاح ملي را “اجباري” نموده است.
اما هنوز عده‌اي نگراني‌ها و مخاطراتي را در رابطه با محيط‌زيست و سلامت اين محصولات مطرح مي‌كنند، زیرا تبليغات مسموم نظير گروه‌هاي صلح سبز، فريب افکار عمومي توسط آنها، و تشويش اذهان عمومي متعاقب آن است. هزينه اين تبليغات معمولاً از سوي گروه‌هایی از صنايع و فعالان اقتصادي تأمين مي‌شود که منافع آنها با گسترش توليد محصولات تراريخته به خطر مي‌افتد. معمولا توليدکنندگان سموم دفع آفات نباتي از این گروه افراد هستند.
در نتیجه با توجه به اصول و مقررات ايمني زيستي در سطوح بين الملل و داخلي كشورها، هنگامي که يک کشور واردات، مصرف و يا توليد محصولات تراريخته را غير مجاز اعلام مي‌کند، عموماً اين حرکت توسط افراد غير دانشمند و غالباً با اهداف سياسي انجام مي‌شود. آنها با تبليغات خود باعث جلب عموم مردم مي‌شوند كه اطلاعات درستي از فناوري زيستي و محصولات تراريخته ندارند. اين درحالي است كه انجمن‌هاي علمي مستقل در تمامي کشورها و به ويژه کشورهاي اروپايي در حال آگاهي بخشي عمومي براي مردم خود هستند تا مردم اطمينان يابند که محصولات تراريخته براي انسان، دام و محيط زيست کاملاً سالم هستند و علاوه بر اين، مزاياي فراوانی نسبت به محصولات غیر تراریخته دارند.
در واقع تولید و استفاده از گیاهان تراریخته با در نظر گرفتن استانداردهای جهانی راجع به کیفیت و سلامت این محصولات که با انجام آزمایش‌هاي ارزیابي ایمني، مجوز کشت و مصرف می‌گیرند، بیانگر امنیت و سلامت این محصولات است. آنچه مسلم است استفاده از محصولات سالم مهندسی ژنتیک جز با بالا بردن سطح آگاهی مردم به عنوان مصرف کنندگان، به آشنایی هر چه بیشتر با فواید و سودمندی گیاهان تراریخته، فرهنگ سازی درباره پذیرش این محصولات و حمایت دولت و همکاری سازمان‌های اجرایی در این زمینه ممکن نیست. در واقع با ظهور گیاهان تراریخته، راهکاری موثر در جهت تولید غذای سالم، امن و کافی ایجاد شده است که تولید آنها به مدیریتی شایسته، نظارت و اجرای قوانین مربوطه نیاز دارد و نتیجه مطلوب هنگامی بدست میآید که شایسته سالاری لحاظ اجرای قانون و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی صحیح در دستور کار قرار گیرد.
منابع:
1. تحليل خبر ممنوعيت گياهان زراعي تراريخته و محصولات آنها، سیدالیاس مرتضوی، نسرین سادات اسمعیل زاده و نجف الهیاری فرد، نشریه ایمنی زیستی، شماره 55، تابستان 1395.
2. اسناد و شواهد محصولات تراریخته وارداتی، خبرنامه انجمن ایمنی زیستی ایران، سال پنجم، شماره 23، خرداد و تیر 1392.
3. Panchin AY, Tuzhikov AI. 2016. Published GMO studies find no evidence of harm when corrected for multiple comparisons. Crit Rev Biotechnol, 14: 1-5.
4. FAO, 2016, http://faostat.fao.org/desktopdefault.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=342&lang=en&country=185.
پونه پورامینی -کارشناس ارشد کشاورزی