اهمیت زیست فناوری گیاهی و ایمنی زیستی

بیست سال از تولید و تجاری‌سازی محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک می گذرد. استقبال کشاورزان از این محصولات و افزایش صد برابری سطح زیر کشت آنها حاصل سال‌ها مطالعه و آزمایش در خصوص سلامت و ایمنی محصولات تراریخته است. سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا براساس سال‌ها مطالعات جامع و پژوهش‌های علمی، سلامت محصولات تراریخته را بارها تأیید کرده‌اند. تلفیق اصلاح نباتات سنتی و فناوری مهندسی ژنتیک منجر به بهبود صفات و عملکرد محصولات و تولید محصولات سالم بی‌نیاز از مصرف سموم شیمیایی در دنیا شده است. اصلاح‌گران و زیست‌شناسان با کمک فناوری مهندسی ژنتیک محصولاتی تولید کرده‌اند که علاوه بر داشتن کیفیت بالا، مقاوم دربرابر آفات و علف‌کش، مقاوم در برابر خشکی و شوری و حاوی ارزش غذایی و ویتامین بیشتر و ماندگاری بالا هستند. یکی از صفاتی که امروزه بسیار مهم و قابل توجه است ماندگاری و حفظ کیفیت محصولات زراعی و باغی است.

به دلیل وسعت کاربردهای روزافزون زیست فناوری در صنایع غذایی و در حوزه‌های انسان، دام، آبزیان، صنایع دارویی و تولیدی گوناگون و نیز به علت محدودیتهای تولید و پرورش سنتی گیاهان اعم از محدودیت منابع آبی و محدودیت سطح کاشت و همچنین به دلیل افزایش روز افزون جمعیت به خصوص در کشورهای در حال توسعه؛ استفاده از روشهای مهندسی ژنتیک برای ارائه یک صفت خاص و مفید به یک گیاه مورد نیاز است. برای تولید این محصولات، ارزیابی و مدیریت مخاطرات از اصول اولیه تولید گیاهان اصلاح شده از جمله گیاهان زراعی تراریخته است. در این ارزیابی‌ها، آزمایش‌های بسیاری از جمله آزمایش‌های حساسیت‌زایی و سمیت‌زایی برای بررسی ایمنی غذاهای تراریخته و مقایسه محصول تراریخته با نوع والد آن انجام می‌شود و پس از گذراندن این مراحل مجوز سلامت، رهاسازی و مصرف برای آن‌ها صادر می‌شود. گیاهان زراعی تراریخته و محصولات آنها با کاربردهای فراوان در صنایع مختلف، با افزایش تولید غذا؛ رفاه اجتماعی، سلامت و امنیت غذایی را برای دنیایی که جمعیت آن به سرعت در حال گسترش است، تضمین خواهد کرد. زیست فناوری با دستاوردهای خود، همانند کاهش نیاز به زمین‌های بیشتر، آبیاری و استفاده از سموم به محیط‌زیست نیز کمک خواهد کرد. در مقابل، علی رغم ایجاد قوانین و مقررات ایمنی زیستی در سطوح ملی و بین‌المللی که ارزیابی مخاطرات برای کلیه محصولات تراریخته و کسب مجوز از مراجع ذیصلاح ملی را “اجباری” نموده است.

اما هنوز عده‌ای نگرانی‌ها و مخاطراتی را در رابطه با محیط‌زیست و سلامت این محصولات مطرح می‌کنند، زیرا تبلیغات مسموم نظیر گروه‌های صلح سبز، فریب افکار عمومی توسط آنها، و تشویش اذهان عمومی متعاقب آن است. هزینه این تبلیغات معمولاً از سوی گروه‌هایی از صنایع و فعالان اقتصادی تأمین می‌شود که منافع آنها با گسترش تولید محصولات تراریخته به خطر می‌افتد. معمولا تولیدکنندگان سموم دفع آفات نباتی از این گروه افراد هستند.

در نتیجه با توجه به اصول و مقررات ایمنی زیستی در سطوح بین الملل و داخلی کشورها، هنگامی که یک کشور واردات، مصرف و یا تولید محصولات تراریخته را غیر مجاز اعلام می‌کند، عموماً این حرکت توسط افراد غیر دانشمند و غالباً با اهداف سیاسی انجام می‌شود. آنها با تبلیغات خود باعث جلب عموم مردم می‌شوند که اطلاعات درستی از فناوری زیستی و محصولات تراریخته ندارند. این درحالی است که انجمن‌های علمی مستقل در تمامی کشورها و به ویژه کشورهای اروپایی در حال آگاهی بخشی عمومی برای مردم خود هستند تا مردم اطمینان یابند که محصولات تراریخته برای انسان، دام و محیط زیست کاملاً سالم هستند و علاوه بر این، مزایای فراوانی نسبت به محصولات غیر تراریخته دارند.

در واقع تولید و استفاده از گیاهان تراریخته با در نظر گرفتن استانداردهای جهانی راجع به کیفیت و سلامت این محصولات که با انجام آزمایش‌های ارزیابی ایمنی، مجوز کشت و مصرف می‌گیرند، بیانگر امنیت و سلامت این محصولات است. آنچه مسلم است استفاده از محصولات سالم مهندسی ژنتیک جز با بالا بردن سطح آگاهی مردم به عنوان مصرف کنندگان، به آشنایی هر چه بیشتر با فواید و سودمندی گیاهان تراریخته، فرهنگ سازی درباره پذیرش این محصولات و حمایت دولت و همکاری سازمان‌های اجرایی در این زمینه ممکن نیست. در واقع با ظهور گیاهان تراریخته، راهکاری موثر در جهت تولید غذای سالم، امن و کافی ایجاد شده است که تولید آنها به مدیریتی شایسته، نظارت و اجرای قوانین مربوطه نیاز دارد و نتیجه مطلوب هنگامی بدست میآید که شایسته سالاری لحاظ اجرای قانون و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی صحیح در دستور کار قرار گیرد.

منابع:

1. تحلیل خبر ممنوعیت گیاهان زراعی تراریخته و محصولات آنها، سیدالیاس مرتضوی، نسرین سادات اسمعیل زاده و نجف الهیاری فرد، نشریه ایمنی زیستی، شماره 55، تابستان 1395.

2. اسناد و شواهد محصولات تراریخته وارداتی، خبرنامه انجمن ایمنی زیستی ایران، سال پنجم، شماره 23، خرداد و تیر 1392.

3. Panchin AY, Tuzhikov AI. 2016. Published GMO studies find no evidence of harm when corrected for multiple comparisons. Crit Rev Biotechnol, 14: 1-5.

4. FAO, 2016, http://faostat.fao.org/desktopdefault.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=342&lang=en&country=185.

پونه پورامینی -کارشناس ارشد کشاورزی