سایه شایعات همچنان بر سر تولید ملی محصولات تراریخته سنگینی می کند
در قرن حاضر، فناوری مهندسی ژنتیک تحول بزرگی در تمام عرصه‌ها بـه وجـود آورده است. مهندسی ژنتیک در پزشکی و داروسازی، برخی واکسن‌ها و داروهای نوترکیب، کشاورزی و محیط زیست کمک بزرگی به این بخش‌ها کرده است.
محصولات تراریخته، مهمترین دستاورد فناوری مهندسی ژنتیک در بخش کشاورزی هستند. این محصولات با کمک روش‌های مهندسی ژنتیک، یک یا چند ژن مفید را به ساختار ژنوم گیاه منتقل کرده و باعث ایجاد صفات ارزشمندی مانند مقاومت در برابر علفکش‌ها، آفت‌کش‌ها، بهبود ارزش غذایی و افزایش مقاومت در برابر خشکی و شوری در محصول می‌شود. محصولات تراریخته با ویژگی‌های بارزی که در راستای خدمت به رفاه انسان دارند، ضمن تأمین سلامت و امنیت و رفع گرسنگی و کمبود غذا، به حفظ محیط زیست نیز کمک قابل توجهی می‌کنند.
این محصولات در طول 15 سال گذشته در حجم سالانه چند میلیارد دلار به کشور وارد شده‌اند. اما هنگامی که دانشمندان در سال 1394 اعلام کردند فناوری تولید محصولات تراریخته بومی شده است عده‌ای سودجو در رسانه‌ها به القای شبهه درباره سلامت آن پرداختند. یکی از این دروغ‌ها ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته در اروپا است. برای نمونه باشگاه خبرنگاران جوان در “۲۸ خرداد ۱۳۹۶“ در گزارشی با عنوان “جای خالی آزمایشگاه در گمرک برای ارزیابی خطر محصولات غذایی وارداتی/محصولات تراریخته؛ خطری جدی برای طبیعت و سفره مردم” مدعی شد “مواد غذایی که بیش از یک درصد آنها از محصولات تراریخته تهیه شده باشد در اروپا ممنوع است و کمتر از یک درصد فقط با برچسب‌گذاری و قوانین احتیاط آمیز مجاز است“ آنچه قوانین احتیاط آمیز شمرده شده صرفا فرایند صدور مجوز تولید و مصرف است که در دستورالعمل 2001/18/EC مقرر شده است. محصولات تراریخته نه به دلیل آنچه درباره خطرات آن القا شده است بلکه به دلیل فرایندهای رایج قانونی مانند سایر مواد غذایی و دارویی پس از دریافت مجوز تولید وارد بازار می‌شوند و در اروپا نیز سازمان ایمنی غذایی اروپا بر اساس دستورالعمل 2001/18/EC به ده‌ها محصول تراریخته مجوز مصرف در اروپا را اعطا کرده است. سخن گفته شده درباره ممنوعیت مصرف مواد غذایی دارای بیش از یک درصد از محصولات تراریخته نیز آشکارا دروغ است. طبق “ماده 21“ دستورالعملی که ذکر شد مقرر می‌دارد در صورتی که میزان مواد حاصل از “محصولات تراریخته دارای مجوز مصرف در مواد غذایی بیش از یک درصد باشد باید در برچسب محصول ذکر شود“
نویسنده گزارش ضمن تکرار برخی از دیگر القائات رسانه‌ای در این باره مدعی شده است گمرکات و مبادی ورودی کالا در کشور باید به آزمایشگاه‌های ارزیابی خطر و تشخیص تراریختگی مجهز شوند. در حالی که اساسا جایگاه و مقررات مربوط به گمرک و مبادی ورود کالا چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد. بر اساس رویه و “قوانین مربوطه گمرک تنها به عنوان مبادی ورودی عمل می‌کند و صدور مجوز برای مواردی مانند غذا و دارو طی فرایندهای پیچیده و بعضا طولانی در آزمایشگاه‌های مجهز مراجع ذیصلاح همچون سازمان غذا و دارو انجام می‌شود“ روشن است ابهام افکنی سودجویان و سوء استفاده آنها از عدم تخصص برخی اشخاص مرتبط موجب تکرار این گونه ادعاهای بی‌مبنا بوده است.
در ادامه این گزارش طی مصاحبه با یکی از اشخاص ذینفع در مخالفت با مهندسی ژنتیک به برنج تراریخته اشاره و به نقل از وی تصریح شده است: “در هیچ کجای دنیا برنج تراریخته به عنوان محصولی که مستقیما مورد مصرف انسان قرار گیرد، کشت تجاری و انبوه نشده و تاکنون هیچ کشوری این مخاطره را نپذیرفته است” به طور مکرر شنیده می‌شود که به دلیل نبود ادله معتبر علمی علیه فناوری تراریخته، به عدم کشت برنج تراریخته در دیگر کشورها به عنوان دلیل مضر بودن آن استدلال می‌شود. این در حالی است که تنها چند کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران دارنده این فناوری پیشرفته هستند که توانسته‌اند محصولات تراریخته را در سطح تجاری بومی‌سازی و تولید کنند. بدیهی است هر کشور بر اساس نیازهای غذایی و اقلیمی خود به اصلاح نباتات می‌پردازد و در میان کشورهای دارنده این فناوری برنج تنها در چین و ایران از غذاهای اصلی مردم تلقی می‌شود. به همین دلیل است که تنها چین و ایران با توجه به نیازهای غذایی و اقلیمی خود به اصلاح برنج پرداخته‌اند و حاصل آن امکان تولید مرغوب‌ترین “برنج ایرانی طارم بدون نیاز به سم پاشی و غرقابی“ و با توجه به بحران بیماری‌های ناشی از مصرف سم و بحران کم آبی در ایران بسیار قابل توجه و ضروری است.
همچنین در این گزارش به تصمیم و برخورد عجولانه و غیرکارشناسی با موضوع این فناوری و محصولات تراریخته اشاره شده است. امری که در برخی رسانه‌های خاص تکرار می‌شود. در حالی که 30 سال از به کارگیری فناوری مهندسی ژنتیک در اصلاح نباتات گذشته و از سال 1996 تاکنون محصولات غذایی مختلف حاصل از مهندسی ژنتیک بدون هیچ گونه گزارش سوء و با آثار مثبت فراوان بر سلامت و محیط زیست سابقه داشته است. تصمیم‌گیری درباره مصرف و تولید این محصولات به هیچ وجه با عجله و غیر کارشناسی صورت نگرفته است. چه آنکه اجماع نظرات کارشناسی سازمان‌های غذا و داروی ده‌ها کشور از جمله کشورهای اروپایی، امریکا، کانادا، ژاپن، استرالیا که از استانداردهای بسیار بالایی برخوردارند سلامت این محصولات را با پشتوانه چندین هزار مطالعه و مقاله معتبر نشان می‌دهد.
پونه پورامینی – مهدی معلی
منابع:
- Qaim, M., Zilberman, D. (2003). Yield effects of genetically modified crops in developing countries. Science 299, 900–
- Qiao, F. (2015). Fifteen years of Bt cotton in China: the economic impact and its dynamics. World Development 70, 177–
- Brookes, G., Barfoot, P. (2014). Key global environmental impacts of genetically modified (GM) crop use 1996–GM Crops & Food 5(2), 149–160.
- Brookes, G., Barfoot, P. (2013). The global income and production effects of genetically modified (GM) crops 1996–GM Crops & Food 4(1), 74–83.
- Carpenter, J.E. (2010). Peer-reviewed surveys indicate positive impact of commercialized GM crops. Nature Biotechnology 28, 319–
- European Commission (2010b). A Decade of EU-Funded GMO Research, 2001–Directorate-General for Research and Innovation, European Commission, Brussels.
- Fernandez-Cornejo, J., Wechsler, J.J., Livingston, M., Mitchell, L. (2014). Genetically Engineered Crops in the United States. Economic Research Report ERR-162, United Sates Department of Agriculture, Washington, DC.