وقتی رسانه‌ها به مقالات غیرمعتبر استناد می‌کنند
در سال‌های اخیر، تعدادی مقالات تحقیقاتی و بحث‌انگیز در حوزه محصولات تراریخته منتشر شده است که نویسندگان آنها ادعا دارند استفاده از تکنولوژی پیشرفته در صنعت کشاورزی می‌تواند بر سلامت انسان تأثیر منفی بگذارد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که مراجع علمی و معتبر جهان با بررسی مجدد آزمایش‌های ادعایی توانسته‌اند نادرستی آنها را در جهان علم ثابت کنند و نتایج بررسی دوباره این مقالات منتشر شده و در دسترس عموم است. با این حال، مخالفان تراریخته در ایران با استناد به مقالات اثبات‌نشده علمی و حتی گاه مقالات جعلی تلاش می‌کنند افکار عمومی را نسبت به ورود تکنولوژی به مزارع ایران حساس کنند و منافع تجاری خود را از عقب نگه‌داشتن کشاورزی تأمین کنند. نکته غم‌انگیز‌تر آن‌که رسانه‌ها نیز بدون بررسی در منابع اصلی و مراجع علمی و بزرگ جهان اقدام به انتشار این دسته از مقالات می‌کنند که در جهان علم، فاقد هرگونه وجاهتی است. برهمین اساس، به مهمترین و پرسروصداترین مقالات علیه تراریخته می‌پردازیم و علل رد آن از سوی مراجع علمی را بررسی می‌کنیم.
در دنیا تنها تعداد انگشت‌شماری مقاله در مورد محصولات تراریخته چاپ شده که سلامت آنها را زیر سوال برده و در مطبوعات جنجالی شده است. یکی از جنجالی‌ترین مقالات در مورد مخاطرات محصولات تراریخته، مقاله‌ای با عنوان «سمّیّت درازمدت علف‌کش راندآپ و یک ذرت تراریخته مقاوم به راندآپ» از سوی سرالینی و همکاران در سال ۲۰۱۲ در مجله Food and Chemical Toxicology به چاپ رسید که حجم عظیمی از تبلیغات علیه این محصولات را به صورت‌های گوناگون به دنبال داشت. درحالی که دانشمندان در آنالیز مجدد داده‌های این مقاله به نتایج شگفت‌آوری رسیدند. نتایج آنالیز مجدد گراف‌ها و جداول داده‌های نویسندگان مقاله مذکور به سادگی ثابت کرد که درصد ابتلا به سرطان در موش‌های تغذیه‌شده با ذرت تراریخته کمتر از موش‌هایی است که با ذرت حاصل از کشاورزی سنتی تغذیه شده‌اند!
ولی به دلیل اصرار بی‌پایه و اساس علمی که در ذهن این محققان وجود داشت، آنها متوجه این گاف بزرگ در مقاله خود نشدند و آن را منتشر کردند. از سوی دیگر، از مهمترین ایراداتی که به مقاله سرالینی وارد است، این‌که در این مطالعه از نژادی از موش موسوم به نژاد‌هارلن اسپراگیو-داولی استفاده شده که ذاتا مستعد ابتلا به سرطان است. این بدان معناست که این نژاد به‌گونه‌ای تولید شده که بیماری سرطان چه با ذرت تراریخته و چه بدون آن، به صورت خودبه‌خودی در این نژاد ایجاد خواهد شد! در ثانی، آزمایش‌های این تحقیق، بدون تکرار انجام شده است. از لحاظ علم آمار، در غیاب تکرار هر نتیجه‌ای که از یک آزمایش به دست آید، تصادفی و غیرقابل استناد تلقی می‌شود. بنابراین اشکالاتی که به مقاله مذکور وارد است و به برخی از آنها اشاره شد، از حدّ اشتباه‌های علمی رایج بسیار فراتر است و منابع علمی متعددی از تمام کشورهای جهان، مقاله مذکور را نقد و اشکالات متعدد وارد بر آن را گوشزد کرده‌اند و نتایج و استنتاج‌های عجیب آن را مردود دانسته‌اند.
از میان شمار زیاد این مراجع علمی، مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا (EFSA) در سال ۲۰۱۳ نیز ضمن اشاره به اشکالات متعدد اجرای این پژوهش، از جمله نژاد مورد استفاده و تعداد اندک موش‌های به کار رفته در آن و استنتاج‌های بی‌ارزش آن، این‌گونه نتیجه می‌گیرد که «مقاله مذکور فاقد کیفیت علمی لازم برای اثبات عدم ایمنی ذرت تراریخته و علف‌کش راندآپ است. همچنین این مرجع تأکید می‌کند که در این مقاله مدارک و دلایل علمی مستند وجود ندارد. افزون بر این، مجله منتشرکننده مقاله به دنبال افزایش انتقادات علمی نسبت به محتوای این مقاله، در تاریخ ۲۸ نوامبر ۲۰۱۳ یعنی کمتر از دو‌سال پس از انتشار، رسما مقاله مذکور را رد و آن را از درجه اعتبار ساقط اعلام کرد.
از دیگر مقالات مورد استناد مخالفان تراریخته که از سوی جامعه علمی مردود اعلام شده، مقاله ای است که توسط خانم ایرینا ارماکووا در سال ۲۰۰۶ نوشته شد. وی ادعا کرده بود؛ محصولات تراریخته باعث تقطیع نسل و ناباروری خواهد شد. ایشان ادعای خود را از طریق مطالعه‌ای که بر تعدادی موش آزمایشگاهی انجام داد، مطرح کرد.
به علت سروصدای زیادی که این مقاله میان دانشمندان بیوتکنولوژی ایجاد کرد، جامعه علمی و تعداد زیادی از دانشمندان از سراسر جهان بر آن شدند تا به مطالعه دقیق روند این آزمایش و نتایج آن بپردازند و درنهایت نتایج این بررسی مجدد را درمجله نیچر بایوتکنولوژی منتشر کردند. براساس بررسی‌های مجدد دانشمندان مقاله ارماکووا به علت ایرادات علمی زیادی که به آن گرفته شد، در سال ۲۰۰۷ رد شد و درنهایت مجله نیچر بایوتکنولوژی با چاپ نظرات دانشمندان و نتایج بررسی مجدد این مقاله بر غلط‌بودن ادعاهای مخالفان مبنی بر ناباروری و عقیمی بر اثر مصرف محصولات تراریخته صحه گذاشت.
گفتنی است؛ در طول ۱۰سال گذشته، بیش از ۱۷۸۳ مقاله در مورد محصولات تراریخته در سراسر دنیا چاپ شده است، درحالی که حتی یک مقاله به صورت علمی و با مدارک مستند بتواند تفاوت ناخواسته بین محصولات تراریخته و محصولات حاصل از کشاورزی سنتی را ثابت کند، وجود ندارد. بنابراین از رسانه‌ها انتظار آن است که با استنادهای درست و علمی مباحث علمی را طرح کنند.
دکتر الهام باقری راد – بیولوژیست
منبع: شهروند