تدبیری که از ضرورت انتخابی نو به وجود آمد

پیوستگی حیات موجودات زنده بر روی زمین و پایداری محیط در شرایط طبیعی بر قواعدی استوار است. انتخاب طبیعی قاعده کلی نظم و انظباط بخشی به تنازع بقاء بوده و در بهبود کیفیت نسل گونه‌های گیاهی و جانوری نقش بسزایی دارد.

در انتخاب طبیعی، بهبود کیفیت ژنی گونه‌ها و تولید و تشکیل ژن‌های نابی که با تغییرات محیطی سازگاری و مقاومت بیشتری دارند، امری زمان بر است و طی چند نسل تغییرات پی در پی، موجبات خلوص ژنتیک گونه‌ ها و وفور گونه های غالب را فراهم خواهد آورد.

فرایند انتخاب طبیعی در شرایط نرمال بدون تنش ها و استرس های محیطی یا در حالت طبیعی با حذف گونه های مغلوب از جامعه و کاهش تولیدمثل این گونه ها، منطبق با سرعت تغییرات نامحسوس محیطی است.

در شرایطی که سرعت تغییرات محیطی با بهبود کیفی ژن‌ها در گونه های گیاهی و جانوری برابر نبوده و تغییرات عمدتًا انسان ساخت و هدفمند بوده است، افزایش چشمگیر تغییرات را شاهد بوده و هستیم؛ بنابراین، قاعده انتخاب طبیعی کارایی خود را از دست داده و در طول زمان سیر افول جوامع و زیستمندان را نظاره گر خواهیم بود. در این جوامع تعادل ما بین تنوع و فراوانی گونه ها است که پایداری محیطی را فراهم می آورد.

سال هاست که استراتژیست ها و طراحان برنامه های تولیدات کشاورزی در سرتاسر گیتی با انتخاب گونه‌های مثمر که راندمان تولید بالایی دارند از تنوع کشت گونه ها کاسته و به انبوهی و فراوانی کشت یک گونه در واحد سطح روی آورده اند تا بیشترین میزان تولید از بالاترین سطح کارایی گونه ها را در مناطق مستعد برداشت کند.

تغییرات محیطی، موجب بروز و ظهور تنش‌های محیطی فراوان در شرایط زندگی گونه ها می شود.

با افزایش معدل دمای محیط، تغییر رژیم بارشی، کاهش سطح لایه‌های آبده، کاهش میزان رواناب‌های سطحی و … انتخاب گونه هایی که دامنه تاب آوری، تحمل و سازگاری با تغییرات سریع محیطی را دارند در نیل به اهدافی نظیر پایداری اقتصاد کشاورزی و حفظ خوشه های تولید زراعی و دامی با حفظ ضروریات اصول پدافند غیرعامل، افزایش کارایی، ارتقاء بهره وری و حفظ راندمان تولیدات و حفظ اقتصاد و معیشت مردم سرزمین ایران به خصوص کشاورزان و کاهش وابستگی به واردات تولیدات استراتژیک نظیر گندم، جو، ذرت، سویا و دانه های روغنی حتی برای مصارف خوراک دام را به یک ضرورت بدل کرده است.

علم زیست فناوری در کشاورزی با معرفی محصولات تراریخته در نگاه اول با هدف افزایش راندمان کشاورزی و به جهت افزایش کمیت و کیفیت محصولات غذایی به دنیا معرفی شد، ولی در واقع محصولات تراریخته نه تنها موجب تامین امنیت غذایی بشر در قرن حاضر شدند بلکه فواید زیست محیطی بسیاری را برای کره زمین نیز به همراه داشتند.

محصولات تراریخته با کاهش مصرف نهاده های کشاورزی (سم و کود شیمیایی) موجب افزایش تنوع زیستی شدند و از طرفی با افزایش عملکرد در واحد سطح، نیاز به زیر کشت بردن سطح وسیعتری از منابع طبیعی مثل جنگل و مراتع را کاهش دادند.

محصولات تراریخته با معرفی ارقام مقاوم به تنش های زیستی و غیر زیستی که مهمترین آنها در حال حاضر بحران خشکسالی در دنیا است توانستند از مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی کم کنند و از این طریق کمک شایانی به حفظ اکوسیستم های آبی نظیر دریاچه ها، رودخانه ها، تالابها و غیره داشتند.

متاسفانه بیشتر معضلات زیست محیطی و آلودگی های هوا و کانونهای گرد و غبار تشکیل شده در کشور به جهت خشک شدن زمین های کشاورزی است که در اثر نبود آب رها شده اند و در نتیجه عامل ایجاد گرد و غبار در اکثر استانهای ایران در سال های اخیر شده اند.

در بسیاری موارد بهره برداری بیش از اندازه از منابع آبی و حفر چاه های غیر اصولی به منظور تامین آب مورد نیاز برای بخش کشاورزی عامل خشکانیدن بسیاری از اکوسیستم های آبی در کشور شده است که از حیث تنوع زیستی بسیار غنی تر از اکوسیستم های خشکی هستند ولی متاسفانه به علت بی توجهی به این ذخایر ارزشمند زیستی روز به روز به تعداد اکوسیستم های خشک شده در کشور افزوده می شود. نمونه بارز آن دریاچه ارومیه در شمال غرب، باتلاق گاوخونی در اصفهان و بسیاری از اکوسیستم هایی که زمانی جزو ذخایر زیست کره در فهرست جهانی ثبت شده بودند ولی امروزه تنها نامی از آن ها بر جا مانده است.

اهداف مهندسی ژنتیک و بالاخص تولید محصولات تراریخته، تکمیل و همراهی با دقت بالای امنیت غذایی جامعه بوده و تلاش دارد تا با افزایش کارایی تولیدات نهادهای زراعی و دامی، امنیت غذایی در سبد خانواده را تحکیم ببخشد و ضمانت‌های کمی وکیفی لازم را در صنعت غذایی کشور فراهم کند و به طور همزمان با حفظ تعداد و تنوع گونه های گیاهی و جانوری به حفظ و افزایش تنوع زیستی و پایداری محیط زیست کمک شایانی می کند.

در این راستا، مراکز تحقیقات کشاورزی و بیوتکنولوژی در کشور سال هاست در زمینه هایی چون شناسایی و تهیه آلبوم ژنی گونه ها، شناسایی ژن هایی که موجبات افزایش تولید می شوند، شناسایی ژن هایی که موجب بردباری و سازگاری بیشتر در مقابل تغییرات می شوند، انتقال ژن های مفید به گونه های بومی و توسعه عملیات به نژادی، شناسایی ژن هایی که مقاومت گونه را در برابر آفات و امراض افزایش می دهد و تولید انبوه بذرهای اصلاح شده و عرضه به بازار داخلی می پردازند.

دکتر الهام باقری راد- بیولوژیست

منبع: دیده بان علم ایران