موضع سازمان جهانی بهداشت

متن شبهه

گفته شده سازمان جهانی بهداشت معتقد است علف کش مورد استفاده در محصولات تراریخته (گلایفوسیت) بیماری‌زا است.

تبیین شبهه

تصویری منسوب به سازمان جهانی بهداشت منتشر شده است که ادعای سرطان‌زایی گلایفوسیت در آن مشاهده می‌شود. در این تصویر از آرم سازمان جهان بهداشت استفاده شده و به نقل از کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار جهانی این ادعا مطرح شده است که علف‌کش گلایفوسیت در طبقه‌بندی این سازمان جزء مواد دارای احتمال سرطان‌زایی دانسته شده است.

پاسخ شبهه

تصویر منتشر شده مربوط به گزارش منتشره از سوی کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار جهانی است. کمیته مذکور در این گزارش صرفا به نقل مطلبی از گزارش سازمان تحقیقات سرطان (IARC, 2015) پرداخته و اظهار نظر راجع به آن را به بررسی‌های بیشتر موکول کرده است (JMPR, September 2015, p. 14). 

کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت در گزارش بعدی خود در سال ۲۰۱۶ این ادعا را رد کرد (JMPR, May 2016).

گلایفوسیت یک علف‌کش بسیار پراستفاده در کشاورزی و صنعت است و به هیچ وجه سم اختصاصی محصولات تراریخته محسوب نمی‌شود تا با نفی آن بتوان محصولات تراریخته را نفی کرد (Benbrook, 2016). (جدول1) علف‌کش‌های حاوی گلایفوسیت نزدیک به ٥٠‌ سال است کاربرد گسترده‌ای در کشاورزی دارند (Monaco et al., 2002, p. 326) در حالی که تولید محصولات تراریخته تنها 21‌ سال است صورت می‌گیرد. بنابراین نتیجه‌گیری‌هایی که بر این اساس صورت می‌گیرد به روشنی خلاف واقع و گمراه کننده است.

البته ارقام تراریخته ایرانی که تا کنون برای دریافت مجوز ارایه شده یعنی برنج و پنبه مقاوم به آفت از ارقامی است که ارتباطی با مصرف گلایفوسیت نداشته و به دلیل مقاومت به آفت کشاورزان را از سموم خطرناک آفت‌کش بی‌نیاز می‌کند.

جمع بندی نهایی سازمان جهانی بهداشت راجع به گلایفوسیت، این است که گلایفوسیت در دوزهای مصرفی در کشاورزی مضر نیست (JMPR, May 2016). سازمان جهانی بهداشت در جای دیگری ادعای سرطان‌زایی را به یکی از مطالعات مرتبط دانسته است که محدودیت در دوز مورد آزمایش در آن مورد توجه قرار نگرفته است (WHO, May 2016). بلافاصله مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپایی (EFSA, 2015) و کمیته ارزیابی مطالعات سرطان سازمان حفاظت محیط زیست امریکا (EPA, 2015; EPA, 2017)  با بررسی موضوع، سرطان‌زایی گلایفوسیت را مردود دانستند. در 15 مارس 2017 کمیته ارزیابی ریسک (RAC) آژانس مواد شیمیایی اروپا به اجماع نتیجه گرفت که: هیچ سندی درباره ارتباط گلایفوسیت و سرطان در انسان وجود ندارد و گلایفوسیت را نمی‌توان به عنوان ماده سرطان‌زا دانست. (European Commission, 2017; ECHA, 2017) در دسامبر 2017 اتحادیه اروپا پس از بررسی مجدد گزارش مرکز تحقیقات سرطان ضمن تأیید سلامت گلایفوسیت مجوز مصرف آن را تمدید کرد. گزارش‌ها و مستندات ارزیابی‌های جامع اتحادیه اروپا در وب سایت کمیسیون اروپا در دسترس است. (European Commission, 2017)

بررسی این امر پس از آن در کمیسیون ایمنی غذای ژاپن (Food Safety Commission of Japan, 2016) و مراجع مربوطه در کشورهای کانادا (Pest Management Regulatory Agency, 2017)، استرالیا (APVMA, 2016) و کره جنوبی (Rural Development Administration, 2017) نتیجه مشابهی را نشان داده است.

فارغ از موارد فوق، باید توجه داشت گلایفوسیت یک علف‌کش بسیار پراستفاده در کشاورزی و صنعت است و اختصاص به محصولات تراریخته ندارد تا با نفی آن بتوان محصولات تراریخته را نفی کرد (Benbrook, 2016). علف‌کش‌های حاوی گلایفوسیت نزدیک به ٥٠‌ سال است به طور گسترده‌ در کشاورزی کاربرد دارند (Monaco et al., 2002, p. 326) در حالی که از تولید محصولات تراریخته تنها 22 سال می‌گذرد. مهندسی ژنتیک دانشی گسترده است که برای تولید طیف گسترده‌ای از محصولات به کار رفته است. از میان دهها محصول تولید شده به طور بالفعل یا بالقوه از طریق این فناوری تنها برخی برای مقاومت به علف کش اصلاح شده‌اند. بعلاوه، ارقام تراریخته ایرانی که تا کنون برای دریافت مجوز ارائه شده یعنی برنج و پنبه مقاوم به آفت از ارتباطی با مصرف گلایفوسیت نداشته و به دلیل مقاومت به آفت کشاورزان را از سموم خطرناک آفت‌کش بی‌نیاز می‌کند. بنابراین نتیجه‌گیری‌هایی که بر محور گلایفوسیت درباره محصولات تراریخته صورت می‌گیرد غیر قابل قبول و گمراه کننده است.

کسانی که ادعای مذکور را مطرح می‌کنند اذهان را از یک حقیقت مهم دور نگه می‌داند و آن به جایگزین‌های گلایفوسیت مرتبط است. در صورت عدم استفاده از ارقام مقاوم به گلایفوسیت، استفاده از سموم علف‌کش منتفی نمی‌شود بلکه سموم علف کش با سمیت و حجم بالاتر جایگزین می‌شود. برای نمونه فن مدیفام، دس مدیفام و اتوفومازیت از علف‌کش‌های مرسوم جایگزین گلایفوسیت برای کشت چغندر غیرتراریخته است که سمیت آنها دو برابر گلایفوسیت است در صورت جایگزینی کلزای غیرتراریخته نیز از علف‌کش هالوکسی فلوپ آرمتیل با سمیت ده برابر گلایفوسیت استفاده می‌شود. در صورت جایگزینی برنج تراریخته نیز کشاورزان مجبور خواهند شد از ساتوم یا تیوبنکارب با سمیت 5 برابر و یا بوتاکلر با سمیت تا دو و نیم برابر گلایفوسیت استفاده کنند. با ممنوعیت استفاده از علف‌کش عمومی گلایفوسیت در کشاورزی نیز کشاورزان به دلیل رواج آن در مزارع نیشکر وادار خواهند شد از علف‌کش جایگزین آن در کشت نیشکر یعنی پاراکوات با سمیت چهل برابر گلایفوسیت یا سموم خطرناک دیگر استفاده نمایند (Griffin, 2012).

فارغ از اینکه اطلاعات ارائه شده راجع به گلایفوسیت خلاف واقع است، بر فرض صحت این اطلاعات باید استفاده از گلایفوسیت در کشاورزی ممنوع گردد نه تولید محصولات مهندسی ژنتیک که اقسام بسیار متنوعی دارند. مهندسی ژنتیک با هدف ایجاد مقاومت به گلایفوسیت تنها بخش کوچکی از این دانش را تشکیل می‌دهد و آن هم به این دلیل صورت می‌گیرد که گلایفوسیت جزء کم‎خطرترین سموم علف‎کش است. از همین رو مهندسان ژنتیک سعی کرده‎اند تا محصولات تراریخته را به این علف‎کش متحمل کنند تا مصرف علف‎کش‎های خطرناک و زیان‎آور را کم کنند یا به صفر برسانند. در صورتی که قرار بر ممنوعیت این علف‌کش باشد باید مصرف تقریبا همه سموم کشاورزی نیز ممنوع شود زیرا گلایفوسیت جزو کم‌خطرترین سموم کشاورزی بوده و در صورت عدم وجود آن، سمومی با سمیت بیشتر جایگزین آن خواهند شد.