ذهنیت خام، عامل مقابله با فناوری در ایران است.

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران دکتر مسعود امید، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تبریز، در کارگاه و نشست تخصصی “مسائل ایمنی زیستی مرتبط با موجودات تغییریافته ژنتیکی” در تبریز از وجه عقلایی تکنولوژی و لزوم برخورد عقلایی با فناوری سخن گفت.

وی اظهار داشت: مقابله با فناوری در طول تاریخ همواره دیده شده است. دیروز با شبیه سازی امروز با تراریخته و فردا با ربات های انسان نما مقابله خواهد شد.

 دکتر امید ادامه داد: برخی پژوهشگران و افراد تحصیلکرده به طور ذهنی با فناوری آشنا هستند اما “ذهنیت” آماده ای برای پذیرش آن ندارند. مثلا گاهی دیده می شود یک پژوهشگر زیست فناوری مدعی است که حاضر به استفاده از دستاوردهای  به جای روغن های صنعتی از روغن کنجد و زیتون برای پخت و پز استفاده می کنند. در حالی که نتایج مطالعات علمی این انتخاب را تایید نمی کند و ثابت کرده که استفاده از روغن زیتون و کنجد برای پخت و پز مضر است.

دکتر امید تشریح کرد:  ذهن (Mind) و ذهنیت (Perspective, Vision)، دو پدیده متفاوت هستند. در ایران هنوز در برابر سیر فناوری مقاومت دیده می شود. چون ذهنیت درستی نسبت به علم و فناوری وجود ندارد، دلیل آن هم تعطیلی تاریخی دویست ساله ما است. هنگامی که فناوری در دنیا به سرعت در حال رشد بود ما در تعطیلات تاریخی به سر می بردیم و تمرین علم و دموکراسی و فناوری نکردیم. این تعطیلات تاریخی مقدمه ای برای ذهنیت های خام کنونی شد.

 وی گفت: متاسفانه هنوز فکر می کنیم جهان مرکب از شرق و غرب است. اما امروز تقسیم دنیا به شرق و غرب بی معنی است. ما نیاز به اصلاح ذهنیت داریم تا دنیا را به دو بخش شرق و غرب تقسیم نکنیم. دنیای امروز دنیای یکپارچه مدرن است. صرفا تعریف ما از فناوری کافی نیست بلکه موضع ما نسبت به فناوری هم حائز اهمیت است.

عضو انجمن بین المللی اخلاق عنوان کرد: ایدئولوژی ملاک ارزیابی علم و فناوری نیست. کلیسا، شوروی، نظام های فاشیست، مارکسیست و نازیست همه به دلیل ایدئولوژی در برابر فناوری ایستادگی کردند ولی در نهایت مغلوب شدند.

استاد فلسفه دانشگاه تبریز ادامه داد: برای شناخت وجه عقلایی استفاده از فناوری، باید توجه کنیم که شکل گیری فناوری بی حساب و کتاب نبوده و در بستری از ارزش ها و نیازهای انسانی و مقاصد عملی شکل گرفته است. فرآیند شکل گیری فناوری باعث شده است همه انسان ها یک آری اولیه به فناوری بگویند.

فناوری مبتنی بر نیازهای انسان بوده است. بنابراین لازم است رابطه ما با فناوری عقلایی باشد. رابطه عقلایی یعنی ضمن پذیرش فناوری نگاه ارزیابانه به آن داشته باشیم. اگر فناوری حداکثر نمره را از ارزیابی به دست آورد  اجازه ورود بدهیم.

وی بیان کرد: برخی برخورد تحریمی با فناوری دارند. این دسته به طور کلی فناوری را حرام بر می شمرند یا اینکه به دلایلی همچون منافع جناحی یک فناوری را تحریم می کنند. دسته ای دیگر برخورد تخفیفی با فناوری دارند و استفاده بیش از حد محتاطانه را بر می گزینند. در این حالت سرعت پذیرش فناوری از سرعت رشد آن بسیار کند تر است به همین دلیل این روش نیز رد می شود. برخورد عقلانی با فناوری روش تحقیقی است که در آن از نظر متخصصین دانشگاهی استفاده می شود و یک فناوری پس از ارزیابی تخصصی با سرعت معقول پذیرفته یا رد می شود.

وی تاکید کرد: مرجع ارزیابی علمی و داوری در مورد یک فناوری دانشگاه است. ارزیابی فناوری به دین ارتباطی ندارد. کار فقه تئوریزه کردن مباحث علمی نیست. دیانت عهده دار تبیین و ارزیابی ماهوی مسائل علمی مثل تعریف سلول و مبانی زیست شناسی نیست. فقها پیش از  صدور یک حکم مانند حکم وجوب یا حرمت و … یک پدیده، ابتدا نظر محققین و متخصصین را جویا می شوند و بعد نظر فقهی خود را اعلام می کنند. دکتر امید افزود: حکم امام خمینی (ره) در مورد حلال بودن ماهی اوزون برون مثال خوبی برای تبیین این حقیقت است. دانشگاه رکن رکین احکام فقهی است.

دکتر امید افزود: دانشگاهیان هم ممکن است نظرات متفاوتی داشته باشند. برای تصمیم گیری نهایی در این مورد باید به نظر اکثریت دانشمندان توجه کنیم. اختلاف بین دانشمندان بهتر از این است که مباحث علمی افراد غیر متخصص مانند سیاستمداران ورود کنند.

نشست تخصصی “مسائل ایمنی زیستی مرتبط با موجودات تغییریافته ژنتیکی” به همت جمعی از متخصصین و فعالان حوزه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک امروز چهارم مهر ماه در دانشگاه تبریز در حال برگزاری است. این نشست در قالب پروژه توانمند سازی ایمنی زیستی با هدف آگاهی بخشی عمومی در مورد محصولات تراریخته برگزار شده است.