نقدی بر یک گفتگو: چالش های محصولات تراریخته

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از گیل آنلاین اخیرا در سایت خبری-تحلیلی «گیل آنلاین» مطلبی با عنوان “چالشهای تراریخته ” منتشر شده است. گیل آنلاین در این مطلب به مصاحبه با علی کرمی پرداخته است. کرمی از حیث طرح ادعاهای حیرت آور در مورد محصولات تراریخته برای جامعه علمی و به ویژه متخصصین مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی به شهرت رسیده است. ادعاهایی که تا کنون مستندات قابل قبولی برای آن ها ارائه نکرده است. ممنوعیت محصولات تراریخته در 38 کشور اروپایی (!!!)، نسبت دادن علت انواع بیماری های لاعلاج به محصولات تراریخته تنها بخشی از ادعاهای این فرد است که اعتراض و شگفتی جامعه علمی را به همراه داشته است.

مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران با انتشار متن زیر که توسط شقایق فکوری پژوهشگر جوان حوزه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری تهیه شده است، تلاش می کند به بخشی از ادعاهای نادرست علی کرمی پاسخ دهد. این مرکز همچنین آمادگی خود را برای برگزاری مناظره با علی کرمی و انتشار آن به طور زنده و بدون هرگونه تقطیع اعلام می کند.

جوابیه زیر جهت تنویر افکار عمومی به تفکیک موضوع در 6 بند نوشته شده است. نگارنده پس از تعریف دقیق محصولات تراریخته، به بررسی برخی شبهات پیرامون این محصولات که  در گزارش سایت خبری وزین «گیل آنلاین» آمده است پرداخته و پاسخی علمی برای آنها ارائه داده است.

1. محصول تراریخته چیست؟

طی قرن­ ها، پیشرفت فناوری، امکانات وسیعی را برای تولید غذا در اختیار بشر قرار داده است که بسیاری از آن­ها تولید مواد غذایی را به مراتب کارآمد­تر و ایمن­­ تر ساخته­ اند.

مهندسی ژنتیک یکی از این فناوری های پیشرفته است که به دانشمندان امکان شناسایی ژن­ های ارزشمند در طبیعت و انتقال آن­ ها بین گونه­ های مختلف را می­­دهد.

به طور دقیق­ محصولات تراریخته (یا تغییر یافته ژنتیک) به محصولاتی اطلاق می‌شود که با هدف بهبود و تقویت صفات مطلوب مانند بهبود کیفیت غذایی، مقاومت به آفات و بیماری‌ها، افزایش کمیت محصول یا حذف صفات نامطلوب از طریق روش‌های پیشرفته علمی مهندسی ژنتیک اصلاح شده اند.

2. در مطلب منتشر شده در پایگاه خبری گیل آنلاین، مصاحبه شونده ادعا می کند که: “طبق مطالعات طولانی مدت، ۲۰ سال بعد{از کشت محصولات تراریخته} نه تنها تولید کاهش یافت بلکه آفت ها هم مقاوم شده و استفاده از سموم شیمیایی افزایش یافت”.

مصاحبه شونده نگفته است که مستند این ادعا کدام است و  نتایج این مطالعات طولانی مدت بیست ساله که نشان داده اند کشت محصولات تراریخته با کاهش تولید همراه بوده است(!) در کدام نشریه علمی منتشر شده است؟

این ادعا در حالی مطرح شده است که مطالعه پیامدهای اقتصادی کشت محصولات تراریخته در بیست سال گذشته در 147 مقاله علمی معتبر که اخیرا در نشریه علمی  پلاس وان در کشور آلمان منتشر شده است، نشان می دهد که استفاده از فناوری تراریخته در کشاورزی سود کشاورزان را به طور متوسط 68 درصد افزایش داده است. همچنین میزان محصول 22 درصد افزایش و استفاده از آفت کش های شیمیایی 37 درصد کاهش یافته است[1].

برای یک نمونه می توان به کشت پنبه تراریخته در هند اشاره کرد. داده‌های آماری جدید که در سال 2017 میلادی در انگلستان منتشر شده­ اند نشان می‌دهد روی آوردن به پنبه تراریخته موجب شد سطح زیر کشت پنبه در هندوستان از ۷ میلیون هکتار در سال ۲۰۰۲ به بیش از ۱۱ میلیون هکتار در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته و حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد ناخالص در این مدت نصیب این کشور کند[2]. بر اساس گزارش موسسه مدیریت هندوستان، کشت پنبه تراریخته از سال ۲۰۰۲ موجب ۳۱ درصد افزایش ثمردهی، ۳۹ درصد کاهش مصرف سموم آفت کش و ۸۸ درصد افزایش در سود دهی این محصول شده است[3].

 جدول ذیل نشان دهنده کاهش قابل توجه میزان مصرف سم از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳ با وجود افزایش ۵۰ درصدی سطح زیر کشت پنبه در هند و همچنین نشان دهنده افزایش ثمردهی محصول در مدت مشابه است که علاوه بر بهبود سلامت انسان و محیط زیست این کشور را از وابستگی به واردات رهانیده و فراتر از آن به تولید کننده و صادرکننده اول پنبه جهان تبدیل کرده است.

جدول 1: آثار و مزیت‌های کشت پنبه تراریخته در هند طی سال‌های ۲۰1۲ – ۲۰0۲ (آیسا، ۲۰۱۳)

میزان مصرف سم (تن)	ثمردهی محصول (kg/ha)	سال
4470	302	2002-2003
6599	399	2003-2004
6454	463	2004-2005
2923	467	2005-2006
8741	521	2006-2007
1201	567	2007-2008
652	525	2008-2009
500	503	2009-2010
249	475	2010-2011
222	493	2011-2012
	489	2012-2013

 

مثال دیگر ذرت تراریخته متحمل به خشکی است. سطح زیر کشت ذرت تراریخته متحمل به خشکی که در آمریکا تولید می شود از ۵۰ هزار هکتار در سال ۲۰۱۳ به ۴٫۱ میلیون هکتار در سال ۲۰۱۷ رسیده است. این به معنی ۲۸ برابر افزایش سطح زیر کشت این محصول تراریخته تنها طی ۴ سال است[4]. در صورتی که ادعای کاهش تولید در نتیجه کشت محصولات تراریخته صحیح باشد چگونه این فناوری چنین پذیرش بی سابقه ای را تجربه می­کند؟

3. مصاحبه شونده در ادامه ادعا کرده است که مصرف محصولات تراریخته موجب بروز بیماری می شود:

“و در ضمن مصرف دراز مدت {محصولات تراریخته} سبب بروز آلرژی، بیماری های دستگاه گوارش انسان و خطر آلودگی محیط زیست در نتیجه استفاده طولانی مدت از مواد تراریخته شد”

مصاحبه شونده در حالی بدون ارائه هرگونه سندی چنین ادعایی را مطرح کرده است که سلامت محصولات تراریخته از سوی سازمان بهداشت جهانی[5]، آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده آمریکا، سازمان غذا و داروی ایالت متحده آمریکا، سازمان ایمنی غذایی اروپا و وزارت بهداشت ایران تایید شده است.

انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان نیز متنی با عنوان بررسی جامع اطلاعات مربوط به غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی منتشر کرده است. در این متن آمده است: «غذاهای تولید شده از محصولات اصلاح‌شدة ژنتیکی توسط صدها میلیون نفر در سرتاسر دنیا به مدت 15 سال مصرف شده‌اند و هیچ گزارش یا شکایتی از بیماری وجود ندارد[6].

4. در گفتگوی منتشر شده در پایگاه خبری وزین گیل آنلاین قسمتی بریده شده از قسمت تقدیر و تشکر یک مقاله علمی آمده است و در توضیح تصویر گفته شده که: “صفحه آخر مقاله تراریخته کردن برنج طارم مولایی در فیلیپین توسط سرکرده تراریخته ایران است. دقت کنید در جعبه قرمز از بنیاد راکفلر برای کمک مالی تشکر کرده است! ازبنیادی که قصد نابودی ایران را دارد؟ آیا این خیانت نیست؟”

این قسمت تقطیع شده مربوط به مقاله ای است که دو دهه پیش توسط دکتر  بهزاد قره یاضی و دکتر فرامرز علی نیا (رئیس سابق موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت) همراه با هفت تن دیگر از دانشمندتان برجسته با ملیت های مختلف به نگارش در آمده است. دکتر قره یاضی که مصاحبه شونده به طور مستقیم به مقاله­ی وی و تلویحا با عنوان «سرکرده تراریخته ایران» به نام وی اشاره کرده است، یکی از پژوهشگران و دانشمندان بین المللی در حوزه مهندسی ژنتیک و موسس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی کشور است. رزومه علمی وی در اینجا قابل مشاهده است.

روشن است که در عصر اطلاعات، پژوهشگران با هم همکاری می­ کنند تا بر سر موضوعاتی که ماهیت جهانی دارد تحقیق کنند. سال ها پیش، دکتر قره یاضی، در قالب یک پژوهش علمی با هشت تن دیگر از دانشمندان جهان مقاله ­ای علمی منتشر می­ کنند و چنانچه اهالی دانشگاه می­ دانند در انتهای انتشارات علمی هر محققی می تواند به رسم تقدیر از پشتیبانان علمی خود تشکر کند و تلاشش را به آنان تقدیم کند.

به همین رسم شناخته شده هر کدام از مشارکت کنندگان مقاله مذکور مراتب سپاس خود را نگاشته ­اند. چنانکه دکتر قره یاضی و دکتر فرامرز علی نیا که دو تن از پژوهشگران ایرانی در نگارش این مقاله هستند، از “جمهوری اسلامی ایران” به عنوان حامی مالی بورسیه خود تشکر کرده اند و خوانندگان را متوجه دانش دوستی دولت و کشورشان کرده اند. در جای دیگر همین تشکر و قدردانی از موسسه تحقیقات برنج ایران برای تهیه بذر برنج طارم مولایی تشکر شده است. در این میان دیگر پژوهشگران نیز مستقل از هم تشکر و قدر دانی خودشان را مطرح کرده ­اند که مسئولیت آن بر عهده خودشان است. (تصویر 1).

تصویر 1

دکتر بهزاد قره یاضی و دکتر فرامرز علی­ نیا دو تن از پژوهشگران ایرانی در نگارش مقاله هستند که از جمهوری اسلامی ایران تشکر کرده­ اند.

اما در مصاحبه­ ی منتشر شده، قسمت تقدیر و تشکر این مقاله تقطیع شده است و با کشیدن خط قرمز بر عبارت “جمهوری اسلامی ایران” Islamic Republic of Iran و برجسته کردن کلمه راکفلر، مصاحبه شونده با سانسور کامل عبارت جمهوری اسلامی ایران چنان نمایانده است که دکتر قره ­یاضی از بنیاد راکفلر تشکر کرده است! (تصویر 2). دسترسی به این مقاله برای عموم آزاد است.

تصویر 2.تصویر منتشر شده در خبرگزاری گیل آنلاین.

کمی دقت نشان می دهد که خط آخر این تصویر عبارت” Islamic Republic of Iran”است که با خط قرمز پوشانده شده است.

5. در این گفتگو، مصاحبه شونده به یک خبر مبنی بر اینکه شخصی با مصرف سم گلایفوسیت رانداپ مبتلا به سرطان شده اشاره کرده است و با استناد به آن مطرح کرده است: “چرا ما بر علیه مافیای تراریخته شکایت نمی کنیم؟ “!!

با مراجعه به اصل این خبر متوجه می شویم که در آن هیچ اشاره ای به محصولات تراریخته نشده است. تنها یک شخص که ادعا کرده است بر اثر استفاده از علف کش عمومی گلایفوسیت دچار سرطان شده است موفق به پیروزی در مرحله بدوی دادگاه شده است!

مصاحبه شونده در اینجا مصرف گلایفوسیت را در حالی به محصولات تراریخته ارتباط می دهد که گلایفوسیت یک علف کش پر کاربرد در کشاورزی است و مصرف آن هیچ ارتباطی به محصولات تراریخته ندارد. در واقع این علف‌کش بیش از ۵۰‌ سال است کاربرد گسترده‌ای در کشاورزی دارد در حالی که تولید محصولات تراریخته تنها ۲۲ سال است که صورت می گیرد و تنها یک نوع از آنها مقاوم به علف‌کش گلایفوسیت است. به ویژه ارقام تراریخته ایرانی که تاکنون برای دریافت مجوز ارائه شده یعنی برنج و پنبه مقاوم به آفت از ارقامی است که ارتباطی با مصرف گلایفوسیت ندارند. این دو محصول به دلیل مقاومت به آفت کشاورزان را از سموم آفت‌کش بی‌نیاز می‌کنند. بنابراین ارتباط دادن محصولات تراریخته به علف‌کش  گلایفوسیت به روشنی خلاف واقع و گمراه کننده است.

حتی قربانی مورد ادعای مصاحبه شونده و وکیل وی در هیچ مرحله ای نه از گلایفوسیت  و نه از محصولات تراریخته شکایتی نداشته اند. بلکه وکیل وی به صراحت اعلام می­کند که از اصل گلایفوسیت شکایتی ندارد. شرکت مونسانتو و فرمولاسیون سم رانداپ مورد شکایت موکلش بوده و هست. اصل این خبر را اینجا بخوانید.

فارغ از اینکه سازمان بهداشت جهانی، سازمان ایمنی غذای اتحادیه اروپا[7] و.. سرطان‌زایی گلایفوسیت را مردود دانسته‌اند- بر فرض صحت اطلاعاتی که مصاحبه شونده در ارتباط با گلایفوسیت ارائه می دهد- باید استفاده از گلایفوسیت در کشاورزی ممنوع شود نه تولید محصولات مهندسی ژنتیک که اقسام بسیار متنوعی دارند.

6. مصاحبه شونده با ارائه جدولی ادعا کرده است که”37 کشور پیشرفته دنیا محصولات تراریخته را ممنوع کرده اند”. فارغ از اینکه مراجعه به قوانین این کشورها نشان می‌دهد اطلاعات این جدول صحیح نیست، نگاهی به کشورهای فهرست شده در این جدول مثل  ماداگاسکار، ونزوئلا، بوسنی و هرزگویین، لتونی، بوتان، مالتا، بلیز، مولداوی، اکوادور، قرقیزاستان، عربستان سعودی، پرو، کرواسی، قبرس، لوکزامبورگ و…. نشان می دهد که مصاحبه شونده به زبانی غیر علمی و تنها با عنوان کردن 37 کشور پیشرفته(!) قصد گمراه کردن و تحت تاثیر قرار دادن مخاطب را دارد.

البته در این لیست کشورهای پیشرفته ای نیز به چشم می­خورد که محصولات تراریخته در آن ها کشت نمی شوند اما عدم کشت این محصولات به دلیل خطرناک بودن آن ها نیست. برای یک نمونه می توان به کشور سوئیس اشاره کرد.

در سال 2007 تا 2011 دولت سوییس پروژه ملی بررسی مخاطرات و مزایای محصولات تراریخته را از طریق بنیاد ملی علوم سوییس انجام داد. نتیجه گزارش بنیاد ملی علوم سوییس این بود که «هیچ خطر سلامتی و زیست‌محیطی برای کشت محصولات تراریخته وجود ندارد.» با وجود این تأکید شد که مزایای اقتصادی کشت محصولات تراریخته برای سوییس کم است[8].  بدیهی است کشوری که اساسا تولیدات کشاورزی مانند برنج، پنبه، ذرت و سویا ندارد نوع تراریخته آن را هم نمی کارد.

سطح زیر کشت محصولات تراریخته در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۱۹۹۶ بیش از ۱۱۲ برابر شد و از ۱٫۷ میلیون هکتار در سال ۱۹۹۶ به ۱۸۹٫۸ میلیون هکتار در سال ۲۰۱۷ رسید. این پدیده محصولات تراریخته را به سریعترین فناوری پذیرفته شده در حوزه کشاورزی تبدیل کرده است. در طی ۲۲ سال مجموعا ۲٫۳ میلیارد هکتار زیر کشت این محصولات رفته است[9].

امید است ما نیز با بهره برداری از این فناوری نوین و به کار گیری تمامی شیوه های مدرن و سنتی صحیح کشاورزی در کشورمان شاهد افزایش تولید و کاهش واردات محصولات کشاورزی در آینده باشیم.

نگارنده مایل است از سایت خبری-تحلیلی وزین گیل آنلاین درخواست کند تا زمینه برگزاری یک مناظره علمی زنده بین جناب آقای کرمی و اینجانب را فراهم کنند.

تهیه و تنظیم: شقایق فکوری-کارشناس ارشد بیوتکنولوژی

[1] Klümper W., Qaim M. (2014). A Meta-Analysis of the Impacts of Genetically Modified Crops, PLoS One. 9(11): e111629. doi:10.1371/journal.pone.0111629.

[2] Brookes G. & Barfoot P. (2017). GM crops: global socio-economic and environmental impacts 1996- 2015. PG Economics Ltd, UK, Dorchester, June 2017.

[3] Gandhi, VP. & N. Namboodiri (2006). ‘The adoption and economics of Bt cotton in India: preliminary Results from a Study’, W.P. No.2006-09-04, Indian Institute of Management, Ahmedabad, India, September 2006.

[4] ISAAA, 2015

[5] World health organizsition. (2014). Frequently asked questions on genetically modified foods.

[6] Suzie Key , Julian K-C Ma , Pascal MW Drake. (2008). Genetically modified plants and human health. J R Soc Med.

[7] European Food Safety Authority, Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance glyphosate, EFSA Journal 2015;13(11):4302 [107 pp.].

[8] Benefits and risks of the Deliberate Release of Genetically Modified Plants – National Research Program NRP59, Swiss National Science Foundation, 28 August 2012.

[9] Isaaa, 2017