ضرورت تغییر نگاه و تفکر صدا و سیما برای تحقق بیانات مقام معظم رهبری در مورد ترویج علم و فناوری

رهبر معظم انقلاب:

“بنده در مواجهه با صداوسیما، چه در مدیریت فعلی و چه در مدیریت‌های قبلی، همواره در موضوعات مختلف موضع انتقادی داشته و دارم. راه حل اساسی برای برطرف کردن عیوب و مشکلات در برخی دستگاه ها همچون صداوسیما، تزریق عناصر جوان، فعال، مؤمن و پرانگیزه به این دستگاه ها است و من به آنها در این خصوص تأکید کرده ام“

تلویزیون رسمی و دولتی هر کشور به جهت فراگیر  بودن و داشتن امکانات بسیار، به عنوان اولین و مهمترین منبع و مرجع کسب تمامی اخبار و اطلاعات گوناگون درباره آن کشور است. صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را از بسیاری جهات، می توان مهمترین و قدرتمندترین رسانه و نهاد آموزشی- فرهنگی کشور به ‌شمار آورد. بدون شک مراکز آموزشی و رسانه‌ها می توانند در راستای ترویج و توسعه علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و به عبارت دیگر پیشرفت و سازندگی کشور، نقش اساسی داشته باشند، اما وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو و به ویژه تلویزیون به عنوان دانشگاهی سراسری و فراگیر، قطعا نقش مهم تر و موثرتری را بر عهده دارند، چرا که معمولا برنامه‌های رسانه ملی، بویژه برنامه‌ها و فیلم های تلویزیونی، اثرات فرهنگی اجتماعی قابل توجهی را در ابعاد مختلف به همراه دارند. همچنین کشورها جهان اول دریافته اند که برای بهبود وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع خود ناچار به عمومی‌سازی علم هستند و برای بسط و گسترش علم در جامعه بهترین، کارآمدترین و در دسترس‌ترین ابزار را رسانه‌ دانسته‌اند. ترویج علم یا عمومی‌سازی علم به شکل نوین از قرن بیستم در کشورهای پیشرفته مطرح شد و در پنجاه سال اخیر به طور جدی به آن توجه شده است. 

در ایران در سند “نقشه جامع علمی کشور”، علاوه بر تاکید بر “استفاده از ظرفیت رسانه‌ها برای پیشبرد اهداف نظام علم و فناوری در کشور”، به طور مشخص و مصداقی، “اختصاص بخش مهمی از برنامه های رسانه ملی به موضوعات علمی و فناوری با زبان ساده و عامه فهم” در “نقشه جامع علمی کشور” به وضوح مورد توجه واقع شده است. همچنین “سیاست‌های کلی علم و فناوری” که در سال 1393 از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، بر “جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان” و لزوم “افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری” تاکید می ورزد.

رهبر معظم انقلاب در دیداری که در تاریخ 11/09/1383 با رئیس و مدیران سازمان صدا وسیما داشتند، فرمودند:

رسانه می تواند در نهضت تولید علم و فکر و نظریه و اندیشه در زمینه های مختلف (چه در زمینه فنی و چه در زمینه انسانی و غیره) نقش ایفا کند. می تواند خط تولید علم و فکر و نظریه را برنامه ریزی شده دنبال کند و به بحث های منطقی و مفید دامن بزند. می تواند کرسی های نوآوری را تلویزیونی کند و چهره های علمی نوآورِ خوب را مطرح نماید.

این سخن مقام معظم رهبری اهمیت ترویج فناوری های نو، معرفی چهره های شاخص این حوزه، تاکید نقش مهم صدا و سیما در کمک به تولید علم و لزوم بحث های منطقی و علمی در رسانه ملی را به روشنی مشخص می کند. حال با توجه به نقش مهم ترویج فناوری های نو در حل مشکلات کشور بویژه حوزه مهم کشاورزی و نظر به اینکه حضرت امام خمینی (ره)، کشاورزی را محور توسعه معرفی و مقام معظم رهبری نیز برآن تاکید کرده‌اند و تبلور این سخنان در اسناد بالادستی و در خط مشی صدا و سیما، و اینکه محصولات کشاورزی می‌توانند به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای جامعه، اهمیت فراوانی در کاهش وابستگی ها داشته باشند، بدیهی است کمک به ترویج و توسعه فناوری‌های نو و همگانی سازی این فناوری ها در این حوزه راهبردی و استفاده بهینه از منابع موجود در این زمینه می‌تواند نتایج و پیامدهای مثبت فراوانی را برای کشور به همراه داشته باشد. از این رو ماموریت خطیر صدا و سیما بعنوان رسانه تاثیرگذار در آگاهی بخشی عمومی و گسترش تفکر علمی، از طریق ساخت برنامه‌های فاخر و مبتنی بر علم و دانش و به عبارت دیگر اهمیت و جایگاه برنامه سازی علمی در شبکه تلویزیونی را نشان می دهد.

حال با این مقدمه باید پرسید که صداوسیما تا چه حد با برنامه سازی به نیل به اهدف و نهادینه کردن بیانات رهبری در مورد ترویج علم و فناوری موفق عمل کرده است؟  

استفاده از ظرفیت تاثیرگذار برنامه‌های تلویزیونی در ایران، متاسفانه منحصر به مسائل اجتماعی و سیاسی شده است و در بخش مباحث علمی از آن غفلت شده است. اختصاص تنها 4 درصد از برنامه های صدا و سیما به موضوع علم و فناوری در ده سال گذشته شاهد این مدعاست و این مسئله به طور قطع، با سیاست‌های کلی نظام و مقام معظم رهبری در جهت حمایت از علم و فناوری در سطح ملی، ناهمخوان است. این در حالی است که پژوهش‌ها، تاثیر رسانه ملی در ارتقای فرهنگ علم و فناوری را نشان می‌هد. بنابراین به نظر می‌رسد دست اندرکاران رسانه ملی و مدیران و تصمیم گیران شبکه‌های مختلف سیما باید تلاش کنند که حقایق و مزایای فناوری‌های نو و نقش آنها در حل مشکلات کشور را با ساخت مستندهای فاخر با کمک مراکز علمی و دانشمندان مومن و انقلابی کشور به مردم انتقال دهند و اجازه ندهند که عده‌ای فناوری هراس با هدر دادن بیت المال کشور تیشه به ریشه پیشرفت علمی کشور بزنند.  

یکی از فناوری های نو که می تواند در حل بحران های پیش روی کشور راهگشا باشد، مهندسی ژنتیک و تولیدی ملی محصولات تراریخته است. تلفیق اصلاح نباتات سنتی و فناوری مهندسی ژنتیک منجر به بهبود صفات و عملکرد محصولات و تولید محصولات سالم با کاهش مصرف سموم شیمیایی و علاوه بر داشتن کیفیت بالا، مقاوم در برابر آفات و علف‌کش، متحمل در برابر خشکی و شوری و حاوی ارزش غذایی و ویتامین بیشتر و ماندگاری بالا در دنیا شده است. فناوری مهندسی ژنتیک با تولید محصولات ترایخته ای که مقاوم به آفت و در واحد سطح عملکرد بالایی دارند سبب کاهش نیاز به زمین‌های بیشتر، آبیاری و استفاده از سموم شیمیایی شده است و به تبع آن باعث حفاظت از محیط‌زیست شده است. خاطر نشان می شود که بیش از بیست سال از تولید و تجاری‌سازی محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک می‌گذرد. و استقبال کشاورزان از محصولات تراریخته و افزایش صد برابری سطح زیر کشت آنها حاصل سال‌ها مطالعه و آزمایش در خصوص سلامت و ایمنی این محصولات است. سازمان بهداشت جهانی، سازمان تجارت جهانی و کشاورزی ملل متحد و سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا بر اساس سال‌ها مطالعات جامع و پژوهش‌های علمی، سلامت محصولات تراریخته را بارها تأیید کرده‌اند. برخلاف محصولات متداول، ارزیابی سلامتی محصولات تراریخته از اصول اولیه تولید آنهاست. در این ارزیابی‌ها، آزمایش‌های بسیاری از جمله آزمایش‌های حساسیت‌زایی و سمیت‌زایی برای بررسی ایمنی غذاهای تراریخته و مقایسه محصول تراریخته با نوع والد آن انجام می‌شود و پس از گذراندن این مراحل مجوز سلامت، رهاسازی و مصرف برای آن‌ها صادر می‌شود. گیاهان زراعی تراریخته و محصولات آنها با کاربردهای فراوان در صنایع مختلف، با افزایش تولید غذا؛ رفاه اجتماعی، سلامت و امنیت غذایی را برای دنیایی که جمعیت آن به سرعت در حال گسترش است، تضمین خواهد کرد. متاسفانه باید گفت که صدا و سیما در مورد مخالفت با تولید ملی محصولات تراریخته موضعی غیر علمی و نادرست مشابه رسانه های ضد انقلاب و پیر استعمار (بی بی سی)، آمدنیوز و صدای آمریکا داشته و در تقابل کامل با رهنمود های و نگاه آینده نگر و روبه جلو مقام معظم رهبری در رابطه با فناوری های نو که در بازدید از پژوهشگاه رویان در تاریخ 25/04/1386 فرمودند: “به بيوتكنولوژي توجه ويژه اي بكنيد چون رشته مهمي است “و همچنین انجمن‌های علمی کشور، آب به آسیاب دشمنان تولید ملی و امنیت غذایی ریخته است. توانمندی های عظیم بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک و تولید ملی محصولات تراریخته در حفظ استقلال کشور، کاهش فقر و گرسنگی، اشتغال زایی و افزایش تولید ناخالص ملی، توجه ویژه به این فناوری به صراحت مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته و منجر به تدوین و ابلاغ سند زیست فناوری جمهوری اسلامی ایران شد از این رو با توجه به اهمیت و ارزش بالای این فناوری نو امید است این یادداشت باعث تجدید نظر سازمان صدا و سیما در مخالفت با مهندسی ژنتیک و تولید ملی محصولات تراریخته و پرهیز از استمرار هراس افکنی شود.

احمد نوروزی/ کارشناس ارشد بیوتکنولوژی