استفاده از محصولات تراریخته ، یک الزام و انتخابی دلپذیر

به دنبال انتشار گزارشي با عنوان «پیشتازی تراریختگان در دولت محیط زیستی» در شماره 710 روزنامه قانون انجمن زيستي ايران جوابيه‎ای در خصوص مطالب مطروحه در گزارش، به این روزنامه ارسال كرده كه در ادامه مي آيد:

استقرار دولت تدبیر و امید با رویکرد حمایت از توسعه علم و فناوری و تحقق اقتصاد دانش بنیان به عنوان شاه کلید اقتصاد مقاومتی، گره‌ها و موانع متعددی را که طی هشت سال گذشته در مسیر توسعه فناوری زیستی و تولید محصولات پاک و سالم حاصل از مهندسی ژنتیک در بخش کشاورزی ایجاد شده بود گشود تا در سایه تحقق سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه علم و فناوری و اهداف و برنامه‌های نقشه جامع علمی و سند ملی زیست فناوری، زمینه بهره‌مندی کشور از مزایای محصولات حاصل از این فناوری در جهت تامین امنیت غذایی، حفظ سلامت، محیط زیست و کاهش وابستگی به واردات کشاورزی فراهم شود. همچنان که پیش‌بینی می‌شد به موازات این حرکت مبارک در ماه‌های اخیر، هجمه تبلیغاتی جریان مشکوک فناوری ستیز نیز که طی 10 سال اخیر همه تلاش خود را برای انحراف افکار عمومی و دامن زدن به ترس و نگرانی‌های بی‌پایه نسبت به ایمنی محصولات تراریخته حاصل از فناوری مهندسی ژنتیک به کار برده بود، تشدید شد. دلواپسان توسعه فناوری زیستی که پشت ژست‌های زیست‌محیطی و ادعای نگرانی نسبت به ایمنی و سلامت محصولات تراریخته خواسته یا ناخواسته به تداوم و تعمیق وابستگی کشور به محصولات کشاورزی وارداتی، تقویت مافیای واردات و حفظ انحصار شرکت‌های بزرگ چندملیتی از جمله کمپانی مونسانتو کمک می‌کنند، این بار که تدبیر و عزم دولت را در بازکردن مدبرانه قفل‌ها و تحقق اقتصاد مقاومتی دانش بنیان هم‌راستا با عزم و اراده جامعه علمی و خانواده بزرگ متخصصان زیست فناوری و تلاشگران عرصه جهاد کشاورزی می‌بینند، نگران‌تر و دلواپس‌تر از همیشه تمام امکانات رسانه‌ای و تبلیغاتی خود را برای کارشکنی و مانع‌تراشی در مسیر توسعه فناوری مهندسی ژنتیک گسیل کرده‌اند و با اتکا به همین شعارهای عوام فریبانه و دامن زدن به برخی ادعاهای گروه‌های مدعی طرفداری از محیط زیست غیرمرتبط و غیرمتخصص معدود افرادی را نیز که در عین دلسوزی و حسن‌نیت به دلیل عدم اطلاع و تخصص لازم در این حوزه از اهداف پشت‌پرده دلواپسان توسعه فناوری بی‌خبرند با خود همراه کرده‌اند.

مطلب منتشر شده در شماره 710 (27 دی ماه) روزنامه قانون با عنوان «پیشتازی تراریختگان در دولت محیط زیستی» نمونه‌ای از مطالبی است که به نظر می‌رسد متاثر از القائات و هراس‌افکنی‌های همین جریان فناوری‌ستیز تدوین شده است به‌طوری که حتی با خواندن همان چند سطر نخستین گزارش عمق بی ‌اطلاعی نویسنده محترم از فناوری مهندسی ژنتیک و روند تولید تراریخته‌ها مشخص می‌شود. کاش نویسنده محترم که اینچنین با این حوزه علمی و تخصصی بیگانه است لااقل به اندازه جست‌و‌جویی ساده در اینترنت سوابق و مستندات فراوان مربوط به این حوزه را مرور می‌کرد تا دچار اشتباهات فاحشی مثل استفاده از عنوان عجیب انجمن زیستی ایران برای انجمن ایمنی زیستی ایران یا عبارت غریب ترانس‌ژنتیک برای محصولات ترانس‌ژنیک (تراریخته) نشود یا در بیان تاریخچه تولید محصولات تراریخته در کشور در نخستین سطر گزارش آن‌چنان به بیراهه نرود که انبوه اخبار مربوط به تولید برنج تراریخته در اوایل سال 1383 و مراسم رونمایی از نخستین محصول کشت انبوه برنج تراریخته مقاوم به آفات پروانه‌ای در شهریور آن سال را که با حضور دکتر عارف معاون اول رئیس جمهور وقت صورت گرفت و بحث‌ها و اظهارنظرهای فراوان مطرح شده در این خصوص را نبیند و از موج تراریخته‌ها در دوره احمدی‌نژاد بنویسد!

در حالی‌که با رهاسازی نخستین گونه برنج تراریخته دنیا در سال 1383 ایران به باشگاه تولیدکنندگان محصولات تراریخته ملحق شد با تغییر دولت و برکناری رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی که خود مبدع و مجری طرح تولید برنج تراریخته مقاوم به آفت بود، بیش از 120 تن بذر برنج تراریخته تولیدی در انبارمتروکه‌ای در شمال کشور محبوس شد و تا پایان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، وزارت جهاد کشاورزی در عمل مهم‌ترین مانع تولید محصولات تراریخته در کشور بود.رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران در همان سال‌هایی که در گزارش «قانون» حامی موج تراریخته‌ها در دولت احمدی‌نژاد معرفی شده، دکتر بهزاد قره‌یاضی، دانشمند برجسته و صاحبنظر شناخته شده بین‌المللی در حوزه مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی است که در بدو استقرار دولت نهم از ریاست پژوهشکده‌ای که موسس آن بود برکنار شد و به واسطه صراحت لهجه و انتقادات صریح خود از سیاست‌های غلط وزارت جهاد کشاورزی دو دولت احمدی‌نژاد، پافشاری بر کشت محصولات تراریخته که در اسناد و مصوبات مختلف بر آن تاکید شده و همچنین پیگیری تدوین، تصویب و اجرای قانون ملی ایمنی زیستی در دوره هشت ساله دولت‌های نهم و دهم همواره تحت انواع آزار و تضییعات بود و بارها و بارها از پژوهشکده‌ای که خود بنیانگذار آن بوده است اخراج شد! نویسنده محترم در گزارش خود با استناد به صحبت‌های به اصطلاح کارشناسانی که کمترین تخصصی در حوزه مهندسی ژنتیک، زیست فناوری و ایمنی زیستی ندارند، مدعی خطرناک و بیماری‌زا بودن محصولات تراریخته و اثرات منفی آنها بر تنوع زیستی شده است.

به اصطلاح کارشناسانی که در این گزارش به نظرات آن‌ها استناد شده طبعا تخصص و صلاحیت علمی اظهارنظر در زمینه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری را ندارند. علاوه بر این، در مورد جناب یخکشی حتی صحت انتساب این موضع‌گیری به وی با توجه به کهولت سن و بینایی ضعیف محل تردید و ابهام است. البته در این زمینه باید به نویسنده حق داد چون طبیعی است در شرایطی که حتی یک مستند معتبر علمی علیه محصولات تراریخته وجود ندارد هیچ دانشمند و متخصصی نمی تواند همسو با اهداف این گزارش که از ابتدا با انگیزه زیر سوال بردن و هراس‌افکنی در زمینه فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات پاک و سالم تراریخته و به عبارتی مخالفت با بدیهیات علمی نوشته شده حرف بزند!

در این گزارش ابراز عقیده شده است که «گیاهان تراریخته ضمن این که اثرات غیرقابل پیش‌بینی روی مصرف‌کننده (انسان) دارند به عنوان گونه‌های مهاجم برای گیاهان بومی کشور عمل می‌کنند.»

این ادعا در حالی از سوی فناوری هراسان و مخالفان محصولات مهندسی ژنتیک شده (تراریخته) مطرح می‌شود که هزاران مطالعه و مدرک علمی منتشر شده در مجلات معتبر، سلامت این محصولات و حتی برتری آن‌ها بر محصولات سنتی و حتی ارگانیک را نشان داده‌اند و جامعه علمی به عنوان مدافعان محصولات تراریخته بارها از مخالفان در سراسر دنیا دعوت کرده‌اند که اگر مدرکی علمی دائر بر وجود همان مخاطرات پیش گفته در دست دارند، ارائه کنند. معلوم نیست چرا مدعیان بدون ارائه هرگونه مستندی به تکرار ادعاهای خود بسنده می‌کنند و معلوم نیست جریده وزینی همچون «قانون»چرا باید بدون مطالبه مستندات این مطالب واهی را منتشر کند؟ انجمن ایمنی زیستی ایران و متخصصان مهندسی ژنتیک کشور طی 10 سال گذشته بارها و بارها خواستار ارائه مستندات ادعاهای فناوری هراسان شده‌اند و هیچگاه پاسخی دریافت نکرده‌اند! دروغ تکراری که دائما از سوی جریان فناوری ستیز مخالف توسعه زیست فناوری کشاورزی کشور در رسانه‌های عمومی مطرح شده این است که اتحادیه اروپا این محصولات را نمی‌پذیرد و در مقام استدلال به گفته‌های افراد غیر مسئول استناد می‌کنند. این در حالی است که مرجع ایمنی غذایی اروپا (EFSA) که صدور مجوز محصولات تراریخته برای 28 کشور عضو اتحادیه اروپا را بر عهده دارد تاکنون مجوز بیش از 70 محصول تراریخته را برای تولید و مصرف در این قاره صادر کرده است¹. یکی دیگر از ادعاهایی که منتقدان محصولات تراریخته مطرح می‌کنند این است که از آنجا که این محصولات خصوصیات مطلوبی دارند بنابراین کشاورزان ترجیح می‎دهند این محصولات را کشت کنند و در نهایت باعث کاهش تنوع زیستی می‌شوند. ادعایی که کاملا مغایر با یافته‌های تحقیقاتی و مستندات علمی است. براساس مطالعات صورت گرفته در فاصله سال‌های 1995 تا 2000 که 72 درصد از اراضی زیرکشت پنبه را پنبه تراریخته تشکیل می‎داد به جای کاهش تنوع 28 درصد کاهش یکنواختی (افزایش تنوع) پنبه رخ داده است². مطالعه دیگری که روی 312 گونه انجام شده بود هم نشان داد که محصولات تراریخته می‎توانند ژن‎های مفید را وارد چرخه استفاده کرده و باعث افزایش تنوع زیستی شوند.

ادعای دیگری که در مورد محصولات تراریخته مطرح می‌شود، مسئله جریان ژن یا انتقال ژن است که مخالفان آن را فرار ژن می‎نامند.چند سال پیش تحقیقاتی در مکزیک انجام و در آن ادعا شده بود ژن‎های ارقام تراریخته ذرت در ارقام ذرت در کوه‎های دور افتاده مشاهده شده است ولی ویراستاران مجله نیچر مستندات علمی را برای توجیه انتشار این مقاله کافی ندانسته و نتایج را ناشی از آلودگی‎های نمونه‎هایی دانسته‌اند که مورد مطالعه قرار گرفته است.ادعای دیگری که مطرح شده این است که استفاده از محصولات تراریخته باعث ایجاد علف‎های هرز مقاوم به علف‌کش می‎شود. حال آن که نخستین گزارشی که در مورد تحمل به علف‌کش ارائه شده مربوط به سال 1964 است که در آن سال هیچ محصول تراریخته‎ای وجود نداشته و نخستین مورد گزارش شده در خصوص مقاومت به علف‌کش گلایفوسیت در سال 1996 در استرالیا گزارش شده که در آن سال حتی یک وجب محصول مقاوم به گلایفوسیت تولید نشده بود. لذا مقاوم شدن علف‎های هرز با به کارگیری علف‎کش مسئله‎ای است که همیشه وجود داشته و بهانه مشروعی در مخالفت با محصولات تراریخته محسوب نمی‎شود.سایر ادعاهای مطرح شده در گزارش یاد شده که ترجیع بند مخالفت فناوری هراسان برای ممانعت از توسعه علمی کشور است نیز از همین دست هستند و پاسخ مورد به مورد آنها که بارها در سایر فرصت‌ها نسبت به ارائه آنها از سوی مجامع علمی اقدام شده است در این مختصر جوابیه نمی‌گنجد.

  تراریخته‌ها؛ضرورت یا انتخاب؟

جریان فناوری هراسی در حالی با تولید محصولات تراریخته در کشور مخالفت می‌کند که این قبیل محصولات سال‌هاست بدون هیچ‌گونه کنترل و نظارتی به کشور وارد شده و مصرف می‌شوند. در شرایطی که کشاورزی سنتی نه قادر به رقابت با تولیدات خارجی است و نه نیاز غذایی کشور را تامین می‌کند و واردات مواد غذایی آن هم در حجم انبوه اجتناب‌ناپذیر است، تولید محصولات مهندسی ژنتیک شده با فناوری داخلی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. طبق آخرین آمارهای رسمی که در اواخر سال گذشته منتشر شده رکورد سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در پایان سال 2014 به حدود 186 میلیون هکتار رسیده است.با توسعه کشت محصولات تراریخته که درحال حاضر در 28 کشور جهان کشت می‎شوند، سطح زیر کشت محصولات تراریخته نسبت به سال 1996 که آغاز کشت این محصولات بود بیش از صد برابر افزایش داشته و از 7/1 ميلیون هکتار در سال 1996 به 5/181 میلیون هکتار در سال 2014 رسیده است. تعداد کشورهای بهره‌بردار از این فناوری هم طی کمتر از دو دهه با رشدی بیش از چهار برابر از 6 کشور در 1996 به 28 کشور افزایش یافته است. افزایش صد برابری محصولات تراریخته نشان می‌دهد که این محصولات به دلیل مزایایی که داشته‌اند، سریع‌ترین فناوری پذیرفته شده در ادوار اخیر بوده‌اند. حقیقتا در شرایطی که در برخی اقلام کشاورزی از جمله اکثر دانه‌های روغنی تنها گونه‌های تراریخته کشت می‌شوند و هر ساله حجم عظیمی از آن‌ها به کشور وارد می‌شوند آیا جلوگیری از تولید این محصولات در داخل کشور در نهایت به سود کمپانی مونسانتو و سایر چند ملیتی‌های صادرکننده محصولات نهایی به ایران نمی‌شود؟ آیا جلوگیری از تولید این محصولات در کشور جز افزایش وابستگی کشور در بخش کشاورزی و تضعیف روزافزون بنیه امنیت غذایی کشور نتیجه‌ای در پی خواهد داشت و به راستی جریان فناوری هراسی که تبلیغات وسیع و پرهزینه‌ای را علیه توسعه فناوری مهندسی ژنتیک در کشور تدارک دیده، در ورای نقاب دلسوزی برای محیط زیست و سلامت مردم نگران چیست؟ پاسخ این سوالات همان قدر روشن است که پشت پرده جریان دلواپسان توسعه فناوری.فرجام برجام، پایان راه نیست، وقتی آتش نبرد نابرابر قدرت‌های بزرگ در میدان علم و فناوری همچنان زبانه می‌کشد. آن‌ها که دهه‌هاست اهمیت راهبردی آب و غذا را به‌عنوان محور جنگ‌های آینده و معادلات بین‌المللی قدرت می‌شناسند طبق خوش‌بینانه‌ترین تحلیل‌ها هم نمی‌توانند در برابر پیشرفت‌های ایران در فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک بی‌تفاوت باشند.

انجمن ایمنی زیستی و جامعه بیوتکنولوژی ایران همواره بر رعایت دقیق و بدون اغماض بالاترین استانداردها و ضوابط ایمنی زیستی در زمینه محصولات مهندسی شده ژنتیک تاکید داشته و از مطالعات و تحقیقات و طرح دیدگاه‌ها و مستندات علمی در زمینه ابعاد مختلف ایمنی، فناوری، زیست محیطی و اقتصادی تولید محصولات تراریخته استقبال می‌کنند. حسن ختام این جوابیه را به بخشی از پیام رئیس محترم جمهور دولت تدبیر و امید، جناب آقای دکتر حسن روحانی به همایش بیوتکنولوژی کشور اختصاص می‌دهیم که گفتند: «امروز استفاده از مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته نه تنها یک الزام بلکه انتخابی دلپذیر است».

 1)http://ec.europa.eu/food/dyna/gm_register/index_en.cfm

 2)Carpenter J.E., Impact of GM crops on biodiversity. GM crops, 2:1 &-23, 2011

منبع: روزنامه قانون