گیاهان تراریخته مقاوم به آفات؛ ایمن هستند یا خطرناک؟

اثرات زیانبار و کشنده سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی امروز دیگر بر هیچ‌کس پوشیده نیست. درعین ‌حال رشد قابل توجه جمعیت کره‌زمین و نیاز به غذای بیشتر مانع از آن است که انسان بتواند به گذشته عقبگرد کند و کشاورزی سنتی و کشت ارگانیک درپیش بگیرد. این موضوع موجب شده است که کشت دانش‌بنیان تراریخته مورد توجه جهان واقع شود. براساس این روش کشت، عیوب گیاهان اصلاح‌ شده یا خواص برتر آن‎ها تقویت می‌شود و گیاهانی با کیفیت بهتر تولید می‌شود. این رخداد فرآیند عجیب و غریبی نیست و نمونه این اصلاحات ژنی در طبیعت نیز به وفور اتفاق می‌افتد، اما مسأله اینجاست که فرآیندهای طبیعی با سرعت بسیار کند و درطول زمان‌های طولانی رخ می‌دهد. برهمین اساس دانشمندان اقدام به تولید گیاهانی موسوم به Bt کرده‌اند که نسبت به آفات مقاوم است و نیازی به سمپاشی ندارد. این اتفاق درواقع به منزله نوعی تولید تجاری ایمن است به این معنا که ما می‌توانیم تولید محصولات کشاورزی خود را به صورت قابل توجه افزایش دهیم. درعین این‌که نیازی به سمپاشی نداریم و سلامت محصول خوراکی حفظ می‌شود، اما پرسش اینجاست که در گیاهان Bt چه فرآیندی رخ داده است. گیاهان Bt درواقع نوعی پروتیین را از باکتری Bacillus thuringiensis وام گرفته‌اند. پروتئین گرفته شده از این باکتری پروتیین‌های کریستالی ویژه‌ای هستند که خواص حشره‌کشی ویژه‌ای دارند. پروتیین Cry۱Ab از بخش انتهای نیتروژنی پروتیین می‌شکند تا پروتیین فعال تولید شود. این پروتئین فعال به گیرنده‌های اختصاصی به بدن آفات می‌چسبد و موجب مرگ آن‎ها می‌شود. به این ترتیب گیاه بدون استفاده از سموم خطرناک می‌تواند نسبت به آفات مقاوم باشد و تولید آن چندبرابر شود. تولید گیاهان Bt از ‌سال ۱۹۹۰ میلادی به صورت وسیع در ایالات متحده آمریکا تجاری‌سازی شده است و درحال حاضر نه‌تنها درکشورهای اروپایی این گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد که کشورهای بزرگ دیگر ازجمله اروگوئه، آفریقای جنوبی، فیلیپین، کلمبیا، برزیل، ژاپن، آرژانتین و کانادا نیز به این جمع پیوسته‌اند، البته قبل از تجاری‌سازی این گیاهان مطالعات و پژوهش‌های گسترده‌ای درباره تأثیر آن روی مهره‌داران انجام شده و این آزمایش‌ها بی‌خطربودن این گیاهان را برای انسان و سایر مهره‌داران تأیید کرده‌اند. علاوه بر این تازه‌ترین مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که گیاهان Bt هیچ‌گونه اثرسوِء قابل ملاحظه‌ای روی حشرات سودمند و موجودات غیرهدف از قبیل کرم‌های خاکی، شکارگرها، پارازیت‌ها، میکروفلورها و بی‌مهره‌های موجود در خاک ندارد زیرا پروتیین Bt فیزیولوژی کل گیاه را تغییر نمی‌دهد و امکان این‌که گیاه درمقایسه با گیاه اصلاح نشده مهاجم، هرز و ناخواسته شود و خطری برای محیط‌زیست ایجاد کند، وجود ندارد. پژوهش‌ها و داده‌های ارایه‌شده به نهاد حفاظت از محیط‌زیست آمریکاEPA (Environmental Protection Authority)  نشان‌دهنده اثر قابل چشم‌پوشی گیاهان Bt روی حشرات غیرهدف موجود در مزرعه است و آفت‌کش‌های Bt که به‌عنوان آفت‎کش میکروبی مدت زیادی است که استفاده می‌شوند، کاملا ایمن هستند. به جز این EPA به‌طور دایم مطالعات موجود در موسسات ارزیابی ملاحظات محصولات Bt را بررسی و پیگیری می‌کند تا درصورت وجود هرگونه نگرانی، گزارش‌های رسمی خود را به سرعت منتشر کند. این درحالی است که نتایج مطالعات همین نهاد اثبات می‌کند که استفاده بیش ازحد سموم و کودهای شیمیایی متداول درکشاورزی برای انسان و محیط‌زیست زیانبار است. این درحالی است که گیاهان تراریخته Bt نه‌تنها به دلیل مقاومت نسبت به آفات و حذف قابل توجه سموم، سلامت و ایمنی بالاتری برای مصرف‌کنندگان دارند که در موارد بسیاری گزارش شده که گیاهان تراریخته به دلیل کاهش قابل توجه استفاده از سموم کشاورزی موجب افزایش تنوع زیست‌محیطی و درنتیجه آن، کشاورزی پایدار می‌شوند.

مسعود توحیدفر دکترای اصلاح نباتات، پژوهشگر و عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی

منبع: شهروند