تهدید جدی سلامت و محیط زیست با جلوگیری از کشت تراریخته‌ها

ایسنا- در شرایطی که سطح زیرکشت محصولات تراریخته ها در جهان از مرز 180میلیون هکتار گذشته و فناوری تولید محصولات تراریخته تا سطح تولید انبوه آزمایشی از 11 سال پیش در کشور وجود دارد به دلیل عدم استفاده از این فناوری، کشاورزی کشور همچنان گرفتار روش‎های سنتی مبتنی بر سموم شیمیایی است که علاوه بر هزینه‎های سنگین، سلامت کشاورزان، مصرف‎کنندگان، دام و محیط زیست را تهدید می‌کند.

به گزارش سرویس فناوری ایسنا، با اینکه قانون ملی ایمنی زیستی، رهاسازی، کاشت، تولید، مصرف و صادرات و واردات محصولات تراریخته را تکلیف کرده است توسعه این فناوری در سال‎های گذشته به دلیل سنگ‌اندازی ها و مخالفت‎های برخی که بدون وجود هیچ گونه مستند علمی و تاکید سازمان‎ها و مراجع بین‌المللی مثل سازمان بهداشت جهانی، فائو و … به هراس افکنی نسبت به مخاطرات ناشناخته در این محصولات پرداخته‎اند متوقف شده است.

این قبیل مانع‎تراشی‎ها که در پی اقدامات امیدبخش جامعه علمی در ماه‎های اخیر و رویکرد دولت در حمایت از توسعه فناوری‎های نوین در بخش کشاورزی و توجه جدی به بحث سلامت و امنیت غذایی تشدید شده به استمرار روش‎های سنتی تولید محصولات زراعی در کشور انجامیده که ضمن بهره‎وری پایین و لطمه جدی به اقتصاد کشاورزی کشور به دلیل کاربرد گسترده سموم شیمیایی خسارات و لطمات جدی به سلامت و محیط زیست کشور وارد کرده است.

براساس پژوهشی که توسط مهندس نگین عادلی، کارشناس ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی و دکتر بهزاد قر‎ه‎یاضی، دانشیار پژوهشکده بیوتکنولوژی انجام شده، مقوله حساس نظارت بر نوع و میزان مصرف سموم در محصولات کشاورزی آنطور که شایسته است در کشور مورد توجه قرار نگرفته به طوری که سالانه در سطحی حدود 12 میلیون هکتار مبارزه شیمیایی و در حدود 2.5 میلیون هکتار عملیات مبارزه غیرشیمیایی صورت می‎گیرد.

به زعم محققان، با وجود صدمات جانی و محیطی بسیاری که در ادامه استفاده از سموم وجود دارد و با وجود عدم هر نوع مستندی در مورد زیان‎آور بودن محصولات تراریخته، اصرار برخی بر مخالفت با تولید این گیاهان در داخل کشور میتواند برای سم فروشان و واردکنندگان سموم شیمیایی نفع داشته باشد.

کرم ساقه خوار برنج یکی از آفات کلیدی برنج در منطقه مازندران است. با توجه به اهمیت این آفت در ایجاد کاهش معنی دار در عملکرد محصول، کنترل شیمیایی علیه آن در شمال ایران از مرحله خزانه آغاز میشود و همین امر باعث آلودگی‎های شدید زیست محیطی و آسیب شدید به سلامتی انسان میشود). عملکرد مبارزه با این آفت در سال 88 برابر با 460 هزار و 655 هکتار برآورد شده که این میزان مصرف سم برای کشوری که به تولید محصول تراریخته آن دست یافته است بسیار بالا و صدمات آن جبران ناپذیر است.

حشره‌کش‌ها، انتخابی خطرناک

معمولاً هشت تا 10 سال زمان و میلیون‎ها دلار هزینه جهت آزمایش‌ها و ثبت یک حشره کش نیاز است. در طول این فرایند نگرش و نیازهای مصرف کنندگان و بازارپسندی در حال تغییر است. این در حالی است که الزامات قانونی، وجود حشره کش‌های رقیب، قیمت و … در طول چند سال می‎تواند تغییر کند؛ بنابراین تولید حشره کش‎های جدید بسیار ریسک‎پذیر است. مصرف کنندگان با توجه به منطقه جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، تراکم آفات بومی و عملیات مدیریتی کنترل آفات نیازهای مختلفی از نظر انتخاب آفتکش‎ها دارند.

به گفته محققان، اصولاَ کشاورزان آفت کش‎هایی را درخواست می‎کنند که دارای ویژگی‎های تأثیر مناسب بر کنترل آفات، هزینه خرید آفتکش، سهولت کاربرد بی‎خطر برای محصول، کاربر، کارگر مزرعه و مصرف کنندگان محصولات باشند. اگرچه بخش ترویج جهاد کشاورزی نحوه و میزان استفاده از سموم را آموزش می‎دهد اما علاوه بر این مساله، نیاز به نظارت بر مصرف آفتکش‎ها ضروری و اجتناب ناپذیر است.

اینکه گفته می‎شود کاشت گیاهان تراریخته به مکانیسم‎هایی که آفت نیستند و به نوعی برای گیاهان مفید هستند اثر زیانباری را برجای می‎گذارد، دلیلی منطقی برای عدم استفاده از این گیاهان نیست، زیرا تخریب محیط زیست و اکوسیستم‌های طبیعی با کاشت گیاهان متداول زراعی صورت می‌گیرد که به دلیل استفاده بیش از حد سموم دفع آفات نباتی که یکی از اصلیترین آلاینده‌های آب نیز محسوب می‎شوند، علاوه بر این باعث نابودی موجودات نیز محسوب می‎شوند.

در دهه 1940 میلادی به دلیل قدرت بسیار بالای سموم شیمیایی در از بین بردن حشرات موجود در طبیعت مانند پشه آنوفل مالاریا و آفات نباتی (WHO 2009)، تنها راه حل و چاره نجات برای تأمین غذا و پیشگیری از حمله آفات به مزارع، استفاده از مواد شیمیایی بود، اما امروزه با پیشرفت علم و دستیابی به گیاهان تراریخته دلیلی برای استفاده از سموم شیمیایی وجود ندارد.

همان گونه که کشورهای بی شماری در دنیا به کشت این محصولات پرداخته اند و با مصرف آن‎ها تا کنون به مشکلی برای انسان و موجودات زنده دیگر بر نخورده‌اند.

مهر تایید سازمان‌های جهانی بهداشت بر سلامت محصولات تراریخته

استفاده از محصولات تراریخته طی بیانیه‎های مختلف از سوی سازمان‎های بهداشت جهانی و خواروبار جهانی به کرات تایید شده است، اما به دلیل شبهات و سوال‎های زیادی که در مورد سلامتی غذاهای ناشی از محصولات تراریخته در بعضی از دولت‎ها به وجود آمده بود، سازمان بهداشت جهانی با استفاده از برجسته‎ترین دانشمندان جهان در حوزه علم ژنتیک، سلامت محصولات تراریخته و غذاهای حاصل از آن را با انتشار مجموعه‎ای از 20 سوال و پاسخ در سال 2003، تأیید کرد.

سازمان بهداشت جهانی در این مجموعه در پاسخ به این سوال که «آیا غذاهای ناشی از محصولات تراریخته (مهندسی ژنتیک شده) سالم و بی‌زیان هستند؟» پاسخ داده است: «موجودات تراریخته مختلف دارای ژن‎های متفاوتی هستند که با روش‎های مختلفی منتقل شده‌اند. این امر به این مفهوم است که ایمنی غذاهای ناشی از هر یک از موجودات تراریخته باید به صورت مورد به مورد ارزیابی شود. غذاهای ناشی از موجودات تراریخته‌ای که امروزه در بازار جهانی یافت می‎شوند مورد بررسی‎ها و تجزیه و تحلیل‎های مختلف و تخمین ریسک قرار گرفته و تایید شده‎اند و خطری برای سلامتی انسان ندارند. به علاوه در کشورهایی که این محصولات تایید و مصرف شده‎اند هیچ اثر سویی بر روی سلامتی انسان دیده نشده است.»

طبق بررسی‌های انجمن ایمنی زیستی ایران نیز که توسط متخصصان این حوزه صورت گرفته است، هیچ مستند علمی قابل اعتنایی که خطر یا زیان این محصولات را تأیید کند، تحقق نیافته و احتمال وقوع آن نیز نزدیک به صفر است.

تایید تجربی سلامت محصولات تراریخته

مشکل اساسی که در رابطه با کاشت گیاهان تراریخته مطرح می‎شود مسئله جریان ژنی (شار ژنی) است. جریان ژنی انتقال ناخواسته ژن‎های نوترکیب از گیاه تراریخته که ژن به دو صورت افقی یا عمودی انتقال پیدا می‌کند.

در انتقال افقی، ژن‎ها بین گونه‌هایی که از نظر جنسی سازگار نیستند و متعلق به گروه‌های تاکسونومیکی هستند جابجا می‌شوند. در این مورد ادعا شده است که انتقال افقی ژن از باکتری‎های خاک یا باکتری‎های موجود در دستگاه گوارش گیاه‌خواران، منجر به تولید سویه‎های باکتریایی جدیدی می‌شود که دارای ژن نشانگر (به ویژه ژن‎های مقاومت به آنتی‎بیوتیک) یا تراژن‎های اصلی باشد. اما احتمال این انتقال از گیاهان تراریخته به میکروب‎ها بسیار کم است زیرا هنوز هیچ مدرکی برای اثبات این ادعا پیدا نشده است.

در انتقال عمودی که به معنی انتقال دی.ان.ا بین گیاهانی است که حداقل سازگاری جنسی را با هم دارند، یکی از روش‎های آلودگی تراژن است که از طریق پخش دانه گرده گیاه تراریخته صورت می‎گیرد که به تولید بذرهای هیبرید منجر می‎شود. با وجود گزارش‌هایی که در این مورد از آلودگی داده شده طی 16 سال تغذیه بیش از نیمی از جمعیت جهان از میلیاردها تن محصول تراریخته حتی یک گزارش تایید شده مبنی بر بروز هر نوع اثر سوء و ناخواسته ناشی از تغذیه انسان یا دام از این نوع محصولات وجود نداشته است.

سلامتی محصولات تراریخته با پشتوانه پژوهشی

درباره ایمنی زیستی و ارزیابی مخاطرات احتمالی پروتئین‎های cry در گیاهان تراریخته، محققان بسیاری در جهان و بخصوص در ایران به بررسی این آسیب‎ها پرداخته اند. نتایج بررسی پروتئین‌های cry با استفاده از روش 80 آمینو اسیدی هیچ گونه آلرژی‌زایی از این گیاهان را در مقایسه با کشت متداول گیاهان زراعی نشان نداده است.

منبع: ایسنا