ده نکته درباره محصولات تراریخته 20سال پس از تجاری سازی آن‎ها

ده نکته درباره محصولات تراریخته 20سال پس از تجاری سازی آن‎ها

انتقال ژن، ویرایش ژنوم و میکروب‎ها برای افزایش عملکرد گیاه یک روش پایدار افزایش تولید محصول است که می تواند در نیل به اهداف تامین امنیت غذایی و ریشه‎کنی فقر و گرسنگی کمک کند.

** نکته نخست: سال 2015 بیستمین سال تجاری سازی موفق محصولات تراریخته بود

از سال 1996 تا سال 2015، در مجموع دو میلیارد هکتار از اراضی جهان با موفقیت در 28 کشور سالیانه زیر کشت محصولات تراریخته رفته‎اند که رکورد بی سابقه‎ای است. این سطح معادل دو برابر مساحت کشور آمریکا (937 میلیون هکتار) است.

همچنین این محصولات در 20 سال گذشته 150 میلیارد دلار آمریکا برای کشاورزان سود داشته‎اند. حداکثر 15 میلیون کشاورزی که معمولا محافظه کارند و از ریسک اجتناب می‎کنند سالیانه از این محصولات بهره برده‎اند که 90 درصد آن‎ها خرده کشاورزان فقیر در کشورهای در حال توسعه بوده‎اند.

** نکته دوم: پیشرفت در پذیرش این فناوری در 20 سال نخست

با گذشت 19 سال از رشد سالیانه مداوم از سال 1996 تا 2014، سطح زیر کشت جهانی محصولات تراریخته در پایان سال 2014 به بیشترین مقدار خود، 181 میلیون و 500 هزار هکتار، رسید. این مقدار در پایان سال 2015 به 179 میلیون و 700 هزار هکتار کاهش پیدا کرد که معادل کاهش خالص یک درصدی از 2014 تا 2015 بود.

به طور کلی سطح زیرکشت در برخی کشورها افزایش یافت اما سایر کشورها سطح زیر کشت را بیشتر به دلیل کاهش قیمت محصولات زراعی کاهش دادند.

گمان می‎ورد با افزایش قیمت محصولات زراعی، سطح زیر کشت نیز دوباره افزایش پیدا کند. سطح زیرکشت محصولات تراریخته در 20 سال گذشته صد برابر شد و از یک میلیون و 700 هزار هکتار در سال 1996 به 179 میلیون و 700 هزار هکتار در پایان سال 2015 رسید که این فناوری را به سریع ترین فناوری پذیرفته شده توسط بشر در سال‎های گذشته تبدیل کرد.

** نکته سوم: برای چهارمین سال متوالی کشورهای در حال توسعه محصولات تراریخته بیشتری را کشت کردند

در سال 2015 کشاورزان آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین در مجموع 97 میلیون و 100 هزار هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته بردند. این مقدار معادل 47 درصد از کل سطح زیرکشت جهانی محصولات تراریخته (179 میلیون و 700 هزار هکتار) بود.

در پایان سال گذشته این مقدار 53 درصد بود در حالی که کشورهای توسعه یافته 82 میلیون و 600 هزار هکتار را زیر کشت محصولات تراریخته بردند. این مقدار معادل 54 درصد از کل سطح زیرکشت جهانی محصولات تراریخته بود. احتمال می‎رود این روند ادامه یابد. از 28 کشور تولیدکننده محصولات تراریخته، 20 کشور در حال توسعه و هشت کشور توسعه یافته است.

** نکته چهارم: 33 درصد از کل سطح زیرکشت جهانی محصولات تراریخته به کشت محصولات دارای صفات چندگانه اختصاص یافت که دست کم دو ژن و دو صفت برای آن‎ها بیان می‎شود

از بین محصولات تراریخته کشاورزان ترجیح می‎دهند سه محصول اصلی تراریخته‎ای را به کار برند که دارای بیش از یک صفت تراریخته باشند. سطح زیرکشت محصولات تراریخته دارای صفات چندگانه از 51 میلیون و 400 هزار هکتار در پایان سال 2014 به 58 میلیون و 500 هزار هکتار در پایان سال 2015 رسید و هفت میلیون و یکصد هزار هکتار معادل 14 درصد افزایش یافت.

14 کشور در سال 2015 محصولات تراریخته دارای صفات چندگانه را کشت کردند که دست کم ژن دو صفت به آن‎ها منتقل شده بود. 11 کشور از این 14 کشور، در حال توسعه بودند. ویتنام برای نخستین بار ذرت تراریخته بردبار در برابر علف کش را در سال 2015 کشت کرد.

** نکته پنجم: گزیده‎ای از مهمترین نکات در مورد کشورهای در حال توسعه در سال 2015

آمریکای لاتین بیشترین سطح زیرکشت محصولات تراریخته را به خود اختصاص داد. برزیل رتبه نخست و آرژانتین رتبه دوم را داشت. در آسیا، ویتنام برای نخستین بار محصولات تراریخته را کاشت. اراده سیاسی در بنگلادش، کشت بادمجان تراریخته را پیش برد و کشت برنج طلایی، سیب زمینی تراریخته و پنبه تراریخته به عنوان اهداف بیوتکنولوژی کشاورزی در دستور کار قرار گرفت. فیلیپین برای سیزدهمین سال ذرت تراریخته را کشت کرد و درخواست تشکیل یک دادگاه عالی تصمیم‎گیرنده در مورد محصولات تراریخته را داده است. اندونزی نیز در حال نزدیک شدن به کسب مجوز کشت یک رقم بومی نیشکر مقاوم به خشکی است.

چین همچنان از کشت پنبه تراریخته سود فراوانی (از سال 1997 تا 2014 به میزان 18 میلیارد دلار آمریکا) کسب می‎کند. شرکت «کم چاینا» به تازگی 43 میلیارد دلار آمریکا برای خرید شرکت «سینجنتا» پیشنهاد کرده است. در سال 2015 هند به بزرگ‎ ترین تولیدکننده پنبه در جهان تبدیل شد که پنبه تراریخته در رسیدن به این جایگاه نقش ویژه‎ای داشت. تخمین زده می‎شود سود حاصل از کشت پنبه تراریخته در هند بین سال‎های 2002 تا 2014، 18 میلیارد دلار بود.

با وجود خشکی ویرانگر در کشور آفریقای جنوبی که به کاهش 700 هزار هکتاری محصولات مورد نظر منجر شد (معادل افت 23 درصدی)، قاره آفریقا از جنبه کشت محصولات تراریخته پیشرفت کرد. این مساله بر اهمیت خطیر خشکی در آفریقا تاکید می کند. خوشبختانه ذرت مقاوم به خشکی (در قالب پروژه WEMA) در انتظار رهاسازی در سال 2017 است.

سطح زیر کشت پنبه تراریخته در سودان در سال 2015، 30 درصد افزایش پیدا کرد و به 120 هزار هکتار رسید اما در بورکینافاسو عوامل مختلفی مانع افزایش سطح زیرکشت محصولات تراریخته شد. در سال 2015 هشت کشور آفریقایی محصولات کم‎بازده را که برای کشاورزان فقیر آفریقایی اولویت دارند مورد آزمایش مزرعه‎ای قرار دادند که در مراحل نهایی پیش از تصویب تجاری سازی است.

** نکته ششم: پیشرفت های عمده در ایالات متحده آمریکا در سال 2015

در سال 2015 میلادی پیشرفت‎های زیادی از جنبه‎های مختلف رخ داد. در آمریکا مجوز رهاسازی چند محصول تراریخته جدید صادر شد. چندین محصول تراریخته جدید مانند سیب زمینی با نام تجاری Innate و سیب با نام تجاری Arctic تجاری سازی شدند. کلزا با نام تجاری SU به عنوان نخستین محصول غیرتراریخته که ژنوم آن ویرایش شده بود تجاری سازی شد. مجوز تولید ماهی آزاد تراریخته به عنوان نخستین جانور تراریخته که به مصرف غذای انسان می‎رسد، صادر شد. تحقیق و توسعه فناوری قدرتمند ویرایش ژنوم به نام CRISPR افزایش پیدا کرد. نخستین ذرت تراریخته مقاوم به خشکی به مقدار زیادی مورد پذیرش قرار گرفت. شرکت های «داو» و «دوپونت» ادغام شدند و شرکت «داو-دو-پونت» را تشکیل دادند.

** نکته هفتم: نخستین ذرت تراریخته مقاوم به خشکی که در ایالات متحده آمریکا کشت شد، پذیرش زیادی داشت

سطح زیرکشت ذرت تراریخته با نام تجاری DroghtGaurd که نخستین بار در سال 2013 در ایالات متحده آمریکا کشت شد، 15 برابر شد و از 50 هزار هکتار در سال 2013 به 810 هزار هکتار در سال 2015 رسید که نشان دهنده پذیرش زیاد این محصول از جانب کشاورزان است.

همین امر در مورد ذرت تراریخته مقاوم به خشکی، در قالب پروژه WEMA در قاره آفریقا رخ می‎دهد که در سال 2017 با همکاری دولت‎ها و بخش خصوصی در چند کشور منتخب کشت می‎شود.

** نکته هشتم: وضعیت محصولات تراریخته در اتحادیه اروپا

طبق روال پنج کشور اروپایی به کشت محصولات تراریخته ادامه دادند. سطح زیرکشت ذرت تراریخته در اروپا در سال 2015 میلادی 116 هزار و 870 هکتار بود که نسبت به سال 2014، 18 درصد کاهش یافت.

سطح زیرکشت در اثر عوامل مختلفی مانند کاهش سطح زیرکشت ذرت و فقدان مشوق برای کشاورزان و سختی گزارش‎ها کاهش یافت.

** نکته نهم: مزایای محصولات تراریخته

یک تحلیل جهانی متا با 147 مطالعه در 20 سال گذشته نشان می‎دهد پذیرش فناوری تراریخته، استفاده از آفت‎کش‎ها را به طور میانگین 37 درصد کاهش داده است. همچنین عملکرد محصولات 22 درصد افزایش یافته است و سود کشاورزها نیز تا 68درصد افزایش داشته است (قائم و همکاران، 2013).

این یافته‎ها نتایج سایر مطالعات جهانی سالیانه را تایید می‎کند (بروکز و همکاران، 2015).

از سال 1996 تا 2014 محصولات تراریخته به روش‎های مختلفی بر امنیت غدایی، کشاورزی/ توسعه پایدار و تغییر اقلیم/ محیط زیست موثر بوده اند. فناوری تراریخته در این مدت باعث افزایش تولید محصولات غذایی به ارزش 150 میلیارد دلار آمریکا و کاهش مصرف آفت ‎کش‎ها به مقدار 584 میلیون کیلوگرم شد و از این طریق به حفظ محیط زیست کمک کرد.

این محصولات فقط در سال 2014 باعث کاهش تولید گاز دی‎اکسید کربن به مقدار 27 میلیارد کیلوگرم (27میلیون تن) شدند که معادل خروج 12 میلیون خودرو از جاده‎ها به مدت یک سال بود. محصولات تراریخته از طریق بی‎نیازی به کشت 152 میلیارد هکتار زمین (به دلیل بهره‎وری بالاتر محصولات تراریخته) بین سال‎های 1996 تا 2014 به حفظ تنوع زییستی کمک کردند. همچنین با کمک 16 میلیون و 500 هزار خرده کشاورز فقیر و خانواده‎های آنان، جمعیتی معادل 65 میلیون نفر، به کاهش فقر کمک کردند.

گرچه محصولات تراریخته ضروری است اما نوشدارو نیست.

به کارگیری عملیات کشاورزی خوب مانند تناوب زراعی و مدیریت مقاومتی به اندازه محصولات سنتی برای محصولات تراریخته نیز ضروری است.

** نکته دهم: چشم انداز آینده

سه زمینه باید بررسی شود؛ نخست اینکه درصد بالای پذیرش محصولات تراریخته اصلی موجود در بازار (90 تا 100 درصد) فضای کمی را برای گسترش این محصولات باقی گذاشته است (برای نمونه وقتی همه محصول سویا در یک کشور تراریخته باشد، دیگر امکان افزایش سطح زیر کشت آن محصول در آن کشور وجود ندارد و به عبارتی اشباع شده است).

در سایر کشورهایی که به تازگی کشت این محصولات را آغاز می‎کنند پتانسیل بسیار زیادی برای پیشرفت کشت وجود دارد. برای نمونه ذرت به مقدار 100 میلیون هکتار در سطح جهان ظرفیت کشت دارد که 60 میلیون هکتار در آسیا (فقط 35 میلیون هکتار در چین) و 35 میلیون هکتار در آفریقاست.

دوم اینکه بیش از 85 محصول تراریخته در انتظار دریافت مجوز رهاسازی قرار دارد و در حال گذراندن آزمایش در مزرعه است که مرحله پیش از کسب مجوز به شمار می‎رود.

این محصولات شامل ذرت تراریخته مقاوم به خشکی که از پروژه WEMA به دست آمده (و انتظار می‎رود در سال 2017 رهاسازی شود)، برنج طلایی در آسیا، موزهای غنی شده و لوبیا چشم بلبلی مقاوم به آفات در آفریقاست. همکاری بخش‎های دولتی و خصوصی با یکدیگر در توسعه محصولات تراریخته دارای مجوز و رساندن آن‎ها به دست کشاورزان موفق بوده است.

سوم، ورود محصولاتی با ژنوم ویرایش شده است که می تواند مهمترین پیشرفت جامعه علمی امروز باشد.

یک فناوری جدید و امیدوارکننده CRISPR نام دارد. بسیاری از ناظران به خوبی مطلعند که روش ویرایش ژنوم محصولاتی به دست می‎دهد که در بلندمدت نسبت به محصولات سنتی و تراریخته مزایای ویژه‎ای دارند. این فناوری نسبت به روش‎های پیشین از نظر دقت، سرعت، هزینه و قوانین برتری دارد.

با وجود قوانین سختگیرانه‎ای که برای محصولات تراریخته وجود دارد قوانین وضع شده برای محصولات اصلاح شده به روش ویرایش ژنوم، مبنای علمی دارد و با توجه به هدف تولید این محصولات وضع شده و قوانین مناسب و غیرسختگیرانه‎ای است.

برنامه‎ای با توجه به آینده پیشنهاد شده است (فلاول، 2015) که شامل انتقال ژن، ویرایش ژنوم و میکروب‎ها (استفاده از میکروب‎های گیاهی به عنوان یک منبع جدید برای انتقال ژن برای اصلاح گیاه) برای افزایش عملکرد گیاه در یک روش پایدار افزایش تولید محصول است که به نوبه خود می‎تواند به نیل به اهداف تامین امنیت غذایی و ریشه کنی فقر و گرسنگی منجر شود.

نویسنده: کلایوجیمز- بنیانگذار و رئیس سرویس بین‎المللی دستیابی به و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA)

** سرویس بین المللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA) یک سازمان غیرانتفاعی است که اعتبار آن از سوی بخش های عمومی و خصوصی تامین می شود. می توان برای دستیابی به اطلاعات بیشتر در این زمینه به نشانی اینترنتی www.isaaa.org مراجعه شود.

منبع: ایرنا