دانش بنیان‎ها عامل رشد ایران در دهه آینده

رئیس فدراسیون انجمن بیوتکنولوژی آسیا در گفت و گو با «ایران»تأکید کرد

دانش بنیان‎ها عامل رشد ایران در دهه آینده

صنایع مربوط به انقلاب‎های صنعتی اول و دوم، صنایع سنگین محسوب می‎شوند و با ایجاد ارزش افزوده عمدتاً ضربات مهلک و ویرانگری به طبیعت وارد می‎کنند. اگر چه این صنایع طی 2 سال اخیر در صنعتی شدن برخی کشورها نقش اساسی داشتند اما در دهه‎های اخیر و با بروز انقلاب‎های صنعتی جدید و ایجاد صنایعی با ارزش افزوده بسیار فراوان، کشورهای قبلاً صنعتی شده، به شدت مایلند صنایع قدیمی و آلاینده را به کشورهای توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته منتقل کنند و خودشان ارزش افزوده بسیار بیشتری با صنایع پیشرفته جدید کسب کنند.

با این حال امکانات و فضای نسبتاً مساعدی فراهم است تا کشورهای کمتر توسعه یافته با فرصت‎شناسی و بر بستر ارتباطات و مناسبات بین‎المللی، بتوانند از علوم، تکنولوژی‎ها و صنایع نوین بهره‎مند شوند، در توسعه این صنایع حتی گام بردارند و اقتصاد و صنعت خود را متحول کنند.

در گفت و گوی ما با دکتر سیروس زینلی، رئیس فدراسیون انجمن بیوتکنولوژی آسیا و متخصص ژنتیک انسانی، تأثیر صنایع و تکنولوژی‎های نوین بر اقتصاد و توسعه مورد بررسی قرار گرفت.

• تکنولوژی های جدید ارزش افزوده و درآمد زیادی را به دنبال دارند. در سال‎های اخیر که کشور ما به این تکنولوژی‎ها توجه کرده و در این عرصه سرمایه‎گذاری زیادی انجام داده است این سرمایه‎گذاری‎ها تاکنون چه ثمراتی برای اقتصاد و کشور ما داشته است؟

در زمانی که دنیا در یک حرکت شتابان برای علوم و فناوری‎های جدید بود در ایران بحث انقلاب پیش آمد و بعد بحث جنگ پیش آمد، هر کدام از این‎ها یک وقفه را ایجاد کردند. از آن طرف تحریم‎های ظالمانه دشمن طی این سی و چند سال اخیر و مخصوصاً چند سال اخیر، بشدت تأثیر داشته است.

در دهه 70 بود که مسئولان به این فکر افتادند با اعزام تعدادی دانشجو به خارج از کشور، نیرویی که لازم است با آن‎ها جهش علمی صورت بگیرد تربیت شود.

بعد هم دانشگاه‎ها گسترش پیدا کرد و در دهه 80 ما شروع کردیم به برنامه‎ریزی در خصوص فناوری‎های جدید و توجه به آن‎ها و لذا شاید بگویم اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80، آن چرخش و شروع حرکت‎های نسبتاً زیربنایی اتفاق افتاد. در آن زمان، بیشتر بحث‎های مدیریتی و بحث‎های سیاستگذاری مطرح بود تا اجرایی.

اواخر دهه 80 آهسته آهسته در فناوری‎های نوین، سرمایه‎گذاری بیشتری کردیم و بسیاری از برنامه‎های ما، عملاً در اواخر دهه 80 شروع شد. نتیجه‎ای که الان می‎بینید در کل نتیجه ناامیدکننده نیست ولی نتیجه خیلی مثبتی هم نیست. به این دلیل که ما یک توسعه پایدار در زمینه فناوری نوین را در مجموع نمی‎بینیم.

فکر می‎کنم در دهه آینده رشد اقتصادی کشور مبتنی بر دانش بنیان، چشمگیر خواهد بود و بسیاری از اتفاقات باورنکردنی را در کشور شاهد خواهیم بود ولی هر چقدر این مسیر از نظر قوانین و مقررات و برنامه‎ها هموارتر شود در مقابل آن، باید سرمایه گذاری بیشتری انجام داد.

• نقش و سهم این رشته‎های علمی و صنعتی که نام بردید برای افزایش رشد اقتصادی کشور و نقش آن‎ها در توسعه چگونه است؟

الان سهم آن‎ها کم است ولی چون خودم هم در این زمینه فعالیت می‎کنم این اعتقاد را دارم که ما به نسبت سرمایه اندکی که در این حوزه تا حالا صرف کرده‎ایم نتیجه خوبی گرفته‎ایم. اگر 10 درصد هزینه‎ای که برای سد و نفت و کشاورزی و بسیاری از موارد در کشور صرف کرده‎ایم، در فناوری‎های نوین هزینه می‎کردیم قطعاً درآمد حاصل از این فناوری‎ها چندین برابر درآمد ما در زمینه‎های دیگر بود.

برای مثال یکی از داروهای تولید ایران خوشبختانه در مهر 1394 مجوزعرضه به بازار را گرفت. در حالی که در سال 1393 به میزان 150 میلیارد تومان از این دارو از امریکا واردات داشته‎ایم. بنابراین وقتی ما این دارو را در داخل کشور تولید می‎کنیم یعنی 150 میلیارد تومان از خروج ارز برای واردات دارو جلوگیری می‎کنیم.

• چه دارویی بوده است؟

دارویی معروف به نام «هرسپتین» که برای درمان سرطان سینه است.

• قابلیت صادرات را هم دارد و از لحاظ کیفیت در حدی هست که صادر شود؟

بله، همین الان برخی از تولید کنندگان داخلی دارو محصولات خود را به کشورهای مختلف صادر می‎کنند. در این زمینه ایران صادرات دارو به روسیه را دارد. یعنی الحمدلله به قابلیتی رسیده‎ایم که به کشورهای پیشرفته انتقال تکنولوژی می‎دهیم یا دارو و محصولات ایرانی را می‎فروشیم.

یکی از حرکت‎هایی که نتیجه داده است بحث پیشگیری از بیماری‎های ژنتیک است. ما برای هر بیمار ژنتیک، هزینه‎های زیادی می‎کنیم ولی در مقابل، وقتی هر بیماری تشخیص داده می‎شود مقادیر زیادی صرفه جویی ارزی اتفاق می‎افتد و از آن طرف درد و آلام خانواده‎ها کاسته می‎شود.

برداشت من این است که ما در زمینه دانش بنیان، وضع بدی نداریم ولی باید کار زیادی انجام بدهیم. همه باید در این زمینه فعالیت کنند و حمایت خاصی باید صورت بگیرد.

• این که اشاره کردید ما فناوری را به کشورهای دیگر انتقال می‎دهیم، اگر انتقال فناوری اتفاق بیفتد با در نظر گرفتن اینکه کشورهای طرف معامله ما در این زمینه رقیب ما هستند، آیا کشورهای رقیب با توسعه آن تکنولوژی‎ها می توانند در آینده موفق‎تر از ما عمل کنند؟

معمولاً کسی که استاد است و دائم در حال رشد است نباید نگران آموزش آن به دانشجوی خودش باشد. اگر ما به ترکیه انتقال دانش بدهیم این دانش، در ما تقویت می‎شود. ممکن است که ترکیه هم از این دانش استفاده کند.

همین الان ما بشدت استقبال و تلاش می کنیم که شرکت‎های خارجی و کشورهای دیگر، در کشور ما سرمایه‎گذاری کنند. مسلماً بحث برد- برد است. کشور دیگر هم که در ایران سرمایه گذاری می‎کند برنده می‎شود و ما هم اگر کشور خارجی بیاید در ایران سرمایه گذاری کند، استفاده خواهیم کرد.

بنابراین اگر ما به ترکیه انتقال دانش بدهیم این به ما کمک می‎کند از آن پولی که به دست می‎آوریم چندین طرح دیگر را بتوانیم انجام بدهیم، تجربه کسب کنیم و به کشورهای بیشتری صادر کنیم. لذا این موضوع را به عنوان یک امر مثبت و قدرت می‎بینم. انگار که ما به کشورهای دیگر توان هسته‎ای و توان موشکی را بتوانیم صادر کنیم یا بفروشیم این نشان دهنده قدرت ما است.

در دی ماه سال 1394 جایزه پیامبر اعظم یا مصطفی(ص) را به 2 دانشمند مسلمان از کشورهای سنگاپور و اردن که در حوزه‎های نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی فعالیت دارند، دادیم و به هر نفر 500 هزار دلار تعلق گرفت. این نشان دهنده اقتدار و قدرت علمی کشور است که چنین جایزه‎ای را با این رقم بزرگ به دانشمندان بزرگ جهان اسلام می‎دهد.

این حرکت و حرکت‎های مشابه مثل جایزه خوارزمی و جایزه رازی و جوایز مشابه، هر کدام یک نوع قدردانی از تلاش محققان است. حدود یک ماه پیش بود که آقای دکتر ملک زاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گزارشی را در جلسه‎ای ارائه و اعلام کرد در ایران 540 محقق ایرانی، دارای هوش بالا هستند و شاخص اچ(H-Index) بالای 15 در مقالات دارند. در صورتی که در ترکیه این عدد ظاهراً 79 نفر بیشتر نیست. این شاخص نشان دهنده تأثیرگذاری علمی دانشمندان است.

منتقدان داخلی که علیه محصولات تراریخته و دستکاری شده ژنتیکی اظهار نظر می‎کنند به هر حال نگرانی‎هایی دارند و به طور قطع نمی‎شود گفت این محصولات اثر منفی دارند یا ندارند.

ما نگرانی‎های آن‎ها را جواب دادیم. علمی هم جواب دادیم. قرار نیست که اگر ما یک موضوع علمی را که کاملاً کارشناسی است و مثلاً تصور کنید به یک داروی ما وزارت بهداشت مجوز نداده است، بیاییم در خیابان جار بزنیم و این بحث را به روزنامه‎ها بکشانیم که چرا وزارت بهداشت مجوز نداده است.

به هر حال همان طور که در بسیاری از موارد، ما به جای اینکه با هم چاقوکشی و دعوا کنیم، باید به کلانتری یا مجامع قضایی برویم تا در آنجا مشکلات حل شود، چاقوکشی و هفت تیرکشی، راهکار حل مشکل نیست. موضوعی که کاملاً علمی است و مرجع قانونی مثل شورای عالی ایمنی زیستی و بسیاری از مراجع مشخص قانونگذاری داریم، نباید به روزنامه ها کشانده شود و مردم را بترسانیم و فناوری هراسی کنیم.

مگر در مورد دارو، ما سازمان غذا و دارو را نداریم. اگر در مورد غذای مردم است ما یک مرجع قانونی داریم. کشور نمی تواند با هرج و مرج و جیغ و داد و فریاد و به روزنامه‎ها کشاندن، مشکلات علمی و موضوعات بسیار پیچیده را حل کند.

در این زمینه من خیلی خوشحال می‎شوم یک جایگاه علمی و کارشناسی پیش بیاید و ما مدارک و مستندات را بدهیم و بدون اینکه عوام فریبی کنیم و با الفاظ به ظاهر دلسوزانه، رفتار کنیم، با بررسی علمی و با دلیل و مدرک و با مستندات بحث کنیم. حتی اگر در موردی هم ابهام وجود دارد تحقیق و بررسی شود.

همین داروی «هرسپتین» که برای درمان سرطان سینه در ایران و تحت عنوان «آریوتراست» تولید شده است به مدت یک و نیم سال فقط روی بیماران و با کنترل وزارت بهداشت ایران، بررسی می‎شد که ببینیم این دارو آیا خطری دارد یا نه و آیا عین دارویی که امریکا تولید می کند اثربخشی را دارد یا نه. حدود 6 سال این مراحل طول کشید.

منبع: روزنامه ایران