مقابله با فناوری‌هراسی اولین الزام دانش‌بنیانی

مقابله با فناوری‌هراسی اولین الزام دانش‌بنیانی

سال 1395 از سوی مقام معظم رهبری به عنوان سال اقتصاد مقاومتی – اقدام و عمل نامگذاری شد. از این رو پنج رویکرد اساسی اقتصاد مقاومتی تحت عناوین درونزایی، برون‌گرایی، مردمی نمودن، عدالت‌بنیانی و دانش‌بنیانی به عنوان الزامات اقتصاد مقاومتی مجدداً مورد تاکید قرار گرفته‌اند.

این نوشتار صرفاً در پی تبیین مقوله دانش‌بنیانی اقتصاد ‌مقاومتی با نگاهی به فناوری‌هراسی به عنوان یکی از آسیب‌های پیش‌روی آن است. دانش‌بنیانی بر تولید، انتشار و کاربرد دانش متکی است از این رو اقتصادی دانش‌بنیان محسوب می‌شود که دارای این سه ویژگی باشد و بتواند شرایط لازم برای فناوران و نوآوران را به نحوی تامین نماید که بتوانند ایده‌های خود را از طریق سرمایه‌گذاری، به محصولات نو تبدیل کنند.

دانش‌بنیان بودن اقتصاد منجر می‌شود تا با خلق فناوری‌های نو که غالباً کم هزینه‌تر، ساده‌تر و پر بازده‌تر هستند بتوان عرضه‌کنندگان اقتصاد را به تولید کالاها و خدمات مورد نیاز مردم با قیمت تمام شده کمتر تشویق کرد و از این طریق بخش تولید را فعال کرده و با سوق دادن تقاضای جامعه به این تولیدات شرایط رشد اقتصادی و تولید ثروت در جامعه را فراهم نمود. بدیهی است که به این نحو با تحت تاثیر قرار گرفتن فعالیت‌های اقتصادی تاثیر انکارناپذیری در ایجاد ظرفیت‌های جدید اقتصادی و اشتغال نیز مهیا خواهد شد. این امر مستلزم اتکا به دانش و تجربه پژوهشگران و پشتیبانی و حمایت مسئولین کشور است. در حال حاضر به لحاظ بستر قانونی تلاش‌های بسیاری از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران برای توسعه فناوری‌های نو به ویژه نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک صورت گرفته است، که از آن جمله می‌توان به جایگاه علم و فناوری در سند چشم‌انداز ایران 1404، قانون برنامه پنجم توسعه، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، اولویت‌های اعلام شده برای علم و فناوری در نقشه جامع علمی کشور و آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های مرتبط اشاره کرد.

از طرفی یکی از ویژگی‌های مهم دانش‌بنیانی استوار بودن آن بر دانش و تجربه پژوهشگران است: بدین معنا که دانش فنی مورد نظر حاصل توان پژوهشگر داخلی است و تولید حاصل از آن مستقل از تأثیر نوسانات سیاسی، اجتماعی و … خواهد بود و اقتصادی که بر چنین دانشی استوار باشد در مقابل تهدیدها و مخاطرات مقاوم‌تر و آسیب‌ناپذیرتر خواهد بود. با کسب دانش فنی جدید نیاز به استفاده از نهاده‌های تولید نسبت به تولید از روش‌های سنتی کاهش یافته در نتیجه قیمت تمام شده محصول کاهش خواهد یافت.

با نگاهی دقیق‌تر مشاهده می‌شود که اقتصاد دانش‌بنیان، یک اقتصاد درونزا نیز هست چرا که با اتکا به استعداد و پتانسیل علمی افراد جامعه شکل گرفته است. این اقتصاد مردمی نیز هست چرا که در پی تولید نیازهای ضروری مردم با هزینه کمتر، ساده‌تر و قابل دسترس‌تر است. از طرفی به واسطه تعامل علمی با مجامع علمی دنیا و صادرات محصولات دانش‌بنیان برون‌گرا نیز هست، لذا توجه به دانش‌بنیان نمودن اقتصاد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و تاثیر مهمی بر حمایت و توسعه صنایع خواهد داشت.

لیکن متاسفانه در جوامع در حال توسعه، از جمله ایران مقاومتی نسبت به پذیرش محصولات جدید وجود دارد. این مقاومت در برابر پذیرش فناوری‌های نو، از جمله معضلات اساسی پیش روی فناوران و نوآوران کشور است که تا حدی ناشی از تلاش واردکنندگان کالاهای خارجی در ایجاد بی‌اعتمادی در مردم نسبت به کیفیت تولیدات داخلی و همچنین ناآگاهی نسبت به فناوری ارائه شده است. در این میان برخی افراد نیز بدون دارا بودن اطلاعات کافی به این موضوع دامن می‌زنند. در حالی که این امر برای فرآیند دانش‌بنیان شدن اقتصاد بسیار خطرناک است. ایجاد هراس درمیان مردم بدون آگاهی، از مواردی است که لطمات جبران ناپذیری به تولید محصولات جدید خواهد زد. آگاهی‌رسانی حق مسلم مردم و خصوصاً مصرف‌کنندگان است ولی هراس‌افکنی و ایجاد شک و تردید بدون آگاهی صرفاً باعث ایجاد تردید و دودلی در میان مصرف‌کنندگان و ضربه زدن به تولید و بی‌انگیزه کردن پژوهشگران و تولیدکنندگان را در پی خواهد داشت. این در حالی است که یکی از اساسی‌ترین مشکلات پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان بازار محصولات آن‎هاست. به این ترتیب برای از بین بردن یک فناوری و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این حوزه کافی است بازار فرآورده‌های آن به هر نحو ممکن مختل شود کاری که در مورد فناوری‌ نانو، فناوری هسته‌ای، مهندسی ژنتیک، محصولات تراریخته‌ و سایر فناوری‌های نو صورت گرفته است.

از این رو باید تمامی تلاش خود را در راستای مقابله با فناوری هراسی قرار دهیم و این مساله راهی جز اعتماد به آزمایشگاه‌ها و مراجع معتبر و تخصصی حاکمیتی مورد اعتماد مردم برای بررسی و تایید سلامت این محصولات و  آگاهی‌رسانی و شناساندن ویژگی‌های محصولات ارائه شده تا حد امکان به مخاطبین ندارد.

در این صورت است که می‌توان در چارچوب اقتصاد دانش‌بنیان و با استفاده از ظرفیت‌های علمی کشور شرایط عمل به الزامات اقتصاد مقاومتی را فراهم نمود. باید اختلاف عقیده‌ها و سلایق را کنار گذاشت و با گفتمان علمی نسبت به بیان نظرات پرداخت و قبل از بی‌اعتبار کردن یک محصول شواهد لازم برای آن ارائه دهیم، بکوشیم تا از لجاجت و جهت‌داری خودداری کنیم تا این امر ما را از غافله علم و فناوری دنیا عقب نیاندازد و چنانچه بتوانیم با استفاده از فرصت‌های موجود و فناوری‌های نو گامی در جهت عدم وابستگی و توسعه صادرات برداشته موجبات آسایش بیشتر مردم را فراهم کنیم.

*فرحناز رضاپور – کارشناس ارشد سیستم‌های اقتصادی اجتماعی

منبع: آفتاب