بدون فناوری، توسعه امکان‌پذیر نیست

محصولات تراریخته راهکاری براي دستیابی به توسعه پایدار

بدون فناوری، توسعه امکان‌پذیر نیست

دکتر الهام باقری‌راد^* – تا سال ٢٠٥٠ میلادی جمعیت جهان از ٩‌ میلیارد نفر فراتر خواهد رفت. سازمان خواروبار جهانی پیش‌بینی کرده است تولید غذا تا آن هنگام باید حداقل ٧٠ درصد افزایش یابد تا تعداد گرسنگان در همین سطح امروز باقی بماند. دسترسی به غذای کافی و سالم، آب آشامیدنی سالم و هوای پاک از بدیهی‏ ترین حقوق همه انسان‌هاست که تولید و تأمین آن برای همه ساکنان زمین نیز وظیفه ذاتی دولت‌هاست. بنابراین باید کشاورزی، به شیوه‏ای نوآورانه، پاسخ‌گوی نیازهای جمعیت در حال رشد بوده و علاوه بر آن منابع تأمین نیازهای نسل آتی را نیز ضایع نکند. در این راستا، حرکت بخش کشاورزی به سوی توسعه پایدار از ضروریات امر است و تولید محصولات تراریخته با هدف تأمین غذای سالم و کافی، یکی از گزینه‌های دلپذیر بخش کشاورزی در این راستاست.

از گذشته تاکنون، همواره غذا اصلی‏ترین دغدغه بشر برای بقا بوده و بشر از راه‌های گوناگون درصدد حل معادله نامساوی غذا و جمعیت و دستیابی به الگو و تعیین پارادایمی برای تساوی این دو مؤلفه است. امروزه در گزارش‌های مختلف رسمی سازمان‌های بین‌المللی مکررا هشدار کمبود غذا برای نسل‌های آینده مطرح می‌شود. بنابراین به منظور جلوگیری از مواجهه با چالش کمبود غذا و تأمین امنیت غذایی در عین سلامت، استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک، موجودات و گیاهان تراریخته افزایش یافته است. مهندسی ژنتیک به دلیل گستره وسیع کاربردهای خود در بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی، پزشکی، محیط زیست و …، فناوری برتری است که نقش مهمی در ترسیم آینده کشورهای جهان ایفا خواهد کرد به گونه‌ای که تجاری‌سازی گیاهان تراریخته در سطح جهانی با سرعت در حال افزایش است. بیوتکنولوژی، فناوری استفاده از سیستم‏های بیولوژیکی و موجودات زنده در ایجاد یا اصلاح محصولات یا فرایندها برای استفاده‌های خاص است. این تکنیک با رفع موانع اصلاح نباتات به روش سنتی و ایجاد امکان دسترسی به ژن‌های مفید، از گونه‌ها، جنس‏ها و حتی خانواده‌های متفاوت، گام بلندی را در جهت تحقق انقلاب ژن برداشته است. شایان ذکر است هم‌اکنون بیش از صدها نوع مواد غذایی تراریخته در بازار فروش و مصرف جهانی وجود دارد و محصولات تراریخته پذیرفته‌‌شده‌ای مانند سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، کدو، ذرت، برنج، دانه‌های سویا، کانولا، پنبه، گندم، گیاه کتان و چغندر قند، تولید، عرضه و مصرف می‌شوند. در کشورهای توسعه‌یافته حدود ١٠ درصد محصولات کشاورزی موجود در بازار مصرف، از نوع مواد غذایی تراریخته هستند. در ایران نیز با هدف افزایش تولید و همچنین ارتقای مقاومت محصولات استراتژیک در برابر تنش‌هایی مانند خشکی، گیاهان تراریخته به بخش کشاورزی کشور معرفی شدند، اما متأسفانه به دلیل بی‌توجهی مدیران وقت، هیچ گیاه تراریخته‏ای تا به امروز در کشور مورد کشت قرار نگرفته است.

امروزه با گسترش کشاورزی رایج، افزایش فشار بر اگرواکوسیستم‌ها، اثرات منفی آفت‌کش‌های شیمیایی مانند آلودگی هوا، آلودگی آب‌های زیرزمینی، فرسایش خاک و ازبین‌رفتن تنوع زیستی افزایش یافته است. در این سیستم بیش از ٣٠٠ نوع ترکیب شیمیایی خطرناک مورد استفاده قرار می‌گیرد که علاوه بر آلوده‌کردن اکوسیستم‌ها، بخشی از آنها وارد گیاهان شده و به صورت بقایای سموم در محصولات کشاورزی باقی مانده و طی فرایند مصرف به بدن انسان انتقال می‌یابد که باعث بروز انواع بیماری‌ها می‌شود. در هر هفته ٢٥‌ هزار تن سموم آفت‌کش در دنیا مصرف می‌شود که از این میزان ٧٥ درصد آن به وسیله کشورهای توسعه‌یافته و ٢٥ درصد آن را کشورهای در حال توسعه مصرف می‌کنند، با وجود این، میزان آلودگی محصولات کشاورزی در کشورهای در حال توسعه به علت عدم اطلاع کافی از شیوه صحیح مصرف و اقدامات بعد از مصرف سموم و… حدود ١٣ برابر کشورهای توسعه‌یافته است. طبق آمار، به طور متوسط هر فرد سالانه حدود نیم کیلوگرم سموم شیمیایی را وارد بدن خود می‌کند که این میزان سم ورودی به بدن انسان عامل مهم اکثر بیماری‌های کشنده قرن حاضر مانند انواع سرطان و بیماری‌ دستگاه‌های عصبی است. بنابراین به لحاظ حل معضلات اینچنینی فناوری مهندسی ژنتیک با معرفی محصولات تراریخته، به کمک بقای بشر و حفظ محیط زیست آمد. محصولات تراریخته مصرف سموم کشنده شیمیایی را تا ٣٧ درصد کاهش داده و از این لحاظ موجب حفاظت از محیط زیست و سلامت انسان‌ها می‌شوند که در عین حال از مهم‌ترین اهداف توسعه پایدار نیز به شمار می‌آیند. امروزه توسعه به‌عنوان یک فرایند، مهم‌ترین بحث کشورها، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه است. توسعه پایدار طبق تعاریف معمول اقتصادی، توسعه‌ای است که نیاز نسل حاضر را بدون به‌مخاطره‌انداختن حقوق نسل‌های آینده تأمین می‌کند و می‌توان آن را اداره و بهره‌برداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مطلوب دانست که با به‌کارگیری امکانات فنی، ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور مستمر و رضایت‌بخش می‌کوشد.

در گذشته به علت محدودیت تقاضا، بهره‌برداری از محیط بیشتر براساس میل به تطابق با محیط بوده است. درحالی‌که با افزایش جمعیت بهره‌برداری از طبیعت متحول شد و میل به تسلط بر محیط افزایش یافت و شدت بهره‌برداری‌ها سرانجام به جایی رسید که طبیعت را مورد تهدید قرار داد. ارزیابی آسیب‌های ناشی از مصرف نهاده‌هایی نظیر کود و سم به محیط زیست نشان می‌دهد هم‌زمان با ترویج و توسعه مصرف این نهاده‌ها، مشکلات و پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از مصرف آنها نیز به مرور زمان گسترش یافته است به‌طوری که افکار دولتمردان، سیاست‌گذاران و جامعه جهانی به سمت بهره‌برداری بهینه و متوازن از نهاده‌ها، استمرار و پایداری تولید و مصرف محصولات سالم و عاری از مواد شیمیایی همچون محصولات تراریخته سوق پیدا کرده است. خطر استفاده از نهاده‌های شیمیایی بر محیط زیست و سلامت انسان تا آنجا پیش رفت که سازمان خواروبار جهانی اعلام کرد کشورهایی که میزان سموم شیمیایی را در محصولات کشاورزی کشورشان کاهش ندهند، به‌عنوان مخربان محیط زیست شناخته شده و کشاورزی در آن کشورها ممنوع می‌شود. از طرف دیگر امروزه ملاک تمایز کشورهای توسعه‏یافته و پیشرفته از کشورهای توسعه‌نیافته یا عقب‌‌مانده میزان بهره‏گیری آنها از فناوری در ابعاد مختلف توسعه است. توسعه در شرایط فعلی جهان، بدون دستیابی به فناوری پیشرفته امکان‌پذیر نیست. آنچه اهمیت و ارزش سرمایه‌گذاری دارد، قابلیت تبدیل علم به ثروت از طریق تولید فناوری و تولید محصولات فناورانه و تسخیر بازارهای جهانی است. باید این نکته را مدنظر داشت که تولید محصولات تراریخته راه‌حل سریع و مستقیم برای غلبه بر موانع موجود در راه رسیدن به توسعه پایدار، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه همچون ایران است؛ راه‌حلی دلپذیر که ضمن تأمین امنیت غذایی کشور با کاهش مصرف سموم شیمیایی خطرناک موجبات تأمین غذای سالم را فراهم می‌کند.

^* بیولوژیست

منبع: شرق