قانونی و قاطع: بررسی موضع کلانتری درباره تراریخته

استقرار مدیریت جدید در یک سازمان به دلیل تحولاتی که اقتضای تغییر در مدیریت است همواره با مخالفت‌هایی همراه می‌شود. تلاش برای رفع رکود و سوء مدیریت دو دهه گذشته در سازمان محیط زیست نیز افزون بر علت شده و برخی تصمیمات و اظهار نظرهای دکتر کلانتری به عنوان رئیس جدید سازمان محیط زیست موجب مخالفت‌هایی شده است. از جمله پس از آنکه وی رویکرد بازدارنده و سیاست‌زده مخالفان فناوری تراریخته را غیر علمی خواند، یک خبرگزاری و چند رسانه خاص به دلیل گرایش‌های سیاسی خود فرصت را مناسب یافتند. خبرگزاری مذکور تلاش کرده است با استفاده از دو سه کارشناس تکراری خود که به دلیل طرد از جامعه دانشگاهی کشور خود را دانشمند مستقل می‌خوانند علیه مهندسی ژنتیک و رئیس جدید سازمان محیط زیست جریان سازی کند.

ترجیع‌بند این جریان سازی در توجیه مخالفت با فناوری تراریخته این است که «تراریخته در دنیا مخالفان بسیاری دارد» اما آیا مخالفت‌های رسانه‌ای و راه اندازی کمپین‌های تکراری ۳۰ تا ۵۰ نفره از سوی جریان‌های تندرو ضد فناوری زیستی و هسته‌ای مانند صلح سبز را می‌توان در برابر اجماع بیش از ۲۰۰ مرکز علمی جهان و مراجع رسمی مانند سازمان جهانی بهداشت و سازمان‌های غذا و داروی کشورهایی مانند امریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن، استرالیا، کانادا و… مورد توجه قرار داد؟

به لحاظ داخلی نیز صحیح نیست تکالیف قانونی و سیاست‌های کلی نظام را به دلیل چند کمپین ضدفناوری خارجی و مستندات نامعتبر نقض کرد. سیاست‌های کلی و بلندمدت جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۳/۱۱/۱۳۷۹)، سند ملی زیست فناوری (۱۳۸۴) و راهبردهای اجرایی آن مصوب  شورایعالی انقلاب فرهنگی (۱۳۸۶) و قانون ملی ایمنی زیستی (ماده ۲) تولید محصولات اصلاح شده ژنتیکی و تراریخته را تکلیف کرده‌اند. همچنین علاوه بر مقامات وزارت بهداشت، وزرای سابق بهداشت دکتر ملک‌زاده، دکتر پزشکیان و دکتر لنکرانی و مراجع رسمی دیگر همچون ستاد توسعه زیست فناوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت کشاورزی، مرجع ملی ایمنی زیستی، مراکز پژوهشی ملی و انجمن‌های علمی بیوتکنولوژی، ژنتیک، اصلاح نباتات و ایمنی زیستی همواره با رد شایعات بر سلامت این فناوری و استفاده از ظرفیت آن برای حل معضلاتی چون بحران آب کشاورزی، حذف سموم شیمیایی و افزایش کمیت و کیفیت محصول تأکید کرده‌اند. فتاوای متعدد مقام معظم رهبری درباره محصولات تراریخته و تأکیدات قولی و فعلی معظم له نسبت به تولید حیوانات تراریخته در پژوهشگاه رویان نیز جای شک و شبهه‌ای را باقی نگذشته است. هر چند این خبرگزاری در مصاحبه‌ها و گزارش‌های خود تا اعلام حرمت مطلق! مهندسی ژنتیک نیز پیش رفته است.

خبرگزاری مذکور «گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت… درباره سرطان‌زایی سم مورد مصرف در محصولات تراریخته» را به رئیس سازمان محیط زیست یادآوری و تلاش کرده است سازمان جهانی بهداشت را مخالف این محصولات جلوه دهد. در حالی که ادعای مذکور صرفا ساخته و پرداخته همین رسانه‌های معدود است. سازمان جهانی بهداشت خود در صفحه پرسش‌های متداول این سازمان درباره محصولات تراریخته به این شبهه پاسخ داده و به صراحت سلامت محصولات تراریخته را تایید کرده است. (۱)

گزارش مذکور همچنین به دروغ از عدم تایید محصولات تراریخته از سوی وزارت محترم بهداشت و وزارت محترم جهاد کشاورزی سخن گفته است در حالی که این دو نهاد بارها بر غلط بودن رویکرد نفی فناوری و ارزیابی مورد به مورد این محصولات مطابق قانون سخن گفته‌اند. امری که جریان زیست فناوی هراسی در کشور علاقه زیادی دارد آن را به عنوان نوعی عدم تایید به مخاطب خود القا کند. مسئولان وزارت بهداشت بارها با استناد به بررسی‌های مورد به مورد خود، سلامت محصولات تراریخته دارای مجوز و موجود در بازار را تایید کرده‌اند. (۲) همچنین معاون پژوهشی وزیر جهاد کشاورزی سه‌شنبه هفته جاری در افتتاحیه دومین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی به صراحت بر سلامت و ضرورت تولید داخلی این محصولات و کاهش واردات آن تاکید کرد. (۳)

این خبرگزاری که بر خلاف جهت گیری سیاسی خود از طرفداران سینه‌چاک معصومه ابتکار محسوب می‌شود رویکرد ریاست سابق سازمان محیط زیست درباره محصولات تراریخته و توجه ظاهری وی به سلامت مردم را ستوده است. در حالی که موضع ابتکار درباره محصولات تراریخته حاصل پروژه نفوذ جریان بین‌المللی مقابله با زیست‌فناوری در سازمان محیط زیست و نه دغدغه سلامت مردم بوده است. جلسات متعدد مسئولان سازمان محیط زیست در زمان مدیریت سابق سازمان با دفتر مقابله با مهندسی ژنتیک در خاورمیانه واقع در سوییس که به جریان صهیونیستی صلح سبز وابسته است و رفت و آمد مستمر عناصر صلح سبز به این سازمان گواه این امر است. امری که به طور حتم مورد رسیدگی سازمان‌های امنیتی قرار داشته و در زمان مناسب درباره آن اقدام خواهد شد. صلح سبز جریانی تندرو، ضد فناوری‌های نوین و به ظاهر زیست‌محیطی است که جریان استکبار برای عقب نگه داشتن کشورها از آن استفاده می‌کند و دو بخش اصلی آن یعنی مقابله با انرژی هسته‌ای و مهندسی ژنتیک موفقیت قابل توجهی در کشورهای مختلف کسب کره است. مخالفت پرحجم رسانه‌ای با انرژی هسته‌ای در دهه‌ّای پنجاه تا هفتاد و مخالفت با مهندسی ژنتیک در دهه‌های هشتاد و نود حاصل ارتباط عوامل این بنیاد با سازمان محیط زیست و برخی عناصر داخلی بوده است که خود را دانشمند مستقل می‌نامند. دانشمند مستقل عنوانی است که صلح سبز برای دانشمندان تحت نفوذ خود در کشورها به کار می‌گیرد تا موضع شاذ و غیر علمی و طرد آنها از جامعه دانشگاهی را توجیه کند. روبرت پارک استاد دانشگاه هاروراد ادعای دانشمند مستقل بودن، انتشار گزارش رسانه‌ای به جای تحقیق و نگارش مقالات علمی و طرح معیارهای غیرعلمی و جدید را از نشانه‌های علم‌نماها دانسته است که برخی جریان‌ها در جهت منافع خود منتشر می‌کنند.

خبرگزاری مورد نظر در گزارش خود به نقل از یکی از این دانشمند نماها ادعا کرده است: «۳۸ کشور پیشرفته اروپایی این محصولات را منع کرده‌اند…» و به نقل از کارشناس دیگری ادعا شده است «کشورهای زیادی واردات، کشت و مصرف آن را ممنوع اعلام کرده‌اند» و سپس نتیجه گرفته شده محصولات تراریخته مضر است. این در حالی است که سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپایی با انجام ارزیابی‌های سخت‌گیرانه سلامتی و زیست‌محیطی تا کنون برای ۷۴ محصول تراریخته مجوز مصرف صادر کرده است که این مجوزها در تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا اعتبار دارند و سویا و ذرت تراریخته در حجم بالایی به اروپا وارد و مصرف می‌شود. عدم کشت محصولات تراریخته در برخی کشورها نیز دلایل مختلفی دارد که به سلامت این محصولات مرتبط نیست. برای مثال ژاپن با وجود صدور مجوز برای این محصولات به دلیل شرایط اقلیمی و عدم رونق کشاورزی در این کشور اساسا محصولاتی مانند سویا و ذرت را نمی‌کارد که بخواهد به نوع تراریخته آن روی بیاورد و از سوی دیگر محصولاتی مانند گل رز تراریخته در ژاپن کشت می‌شود. همچنین دلایل عدم کشت محصولات تراریخته در برخی کشورهای اروپایی مطابق قانون مصوب ۲۰۱۵ پارلمان اروپا به کمیسیون اروپا اعلام می‌شود. (۴) در هیچ یک از این موارد مسئله سلامت به عنوان دلیل عدم کشت ذکر نشده است بلکه صرفا به دلایلی چون سیاست‌های خاص کشاورزی استناد شده است.

این کارشناس همچنین ادعا می‌کند «تاکنون آزمایشاتی اطمینان‌بخش برای استفاده از این محصولات، انجام نشده است بنابراین نباید با عجله وارد تولید این محصولات شویم.» فارغ از این نکته جالب که جریان مقابله با مهندسی ژنتیک در کشور گاه به صراحت مخالفت خود با تولید داخلی را اعلام می کند باید گفت تا کنون بیش از دو هزار تحقیق و مطالعه معتبر درباره این محصولات از جمله توسط دانشمندان متعهد کشورمان صورت گرفته است و در این مطالعات کوچک‌ترین عارضه جانبی و ملاحظه مرتبط با سلامت از مصرف این محصولات گزارش نشده است. همچنین گزارش‌های رسمی سازمان‌های غذا و دارو مانند سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا، امریکا، ژاپن و… همگی بر سلامت این محصولات اجماع نظر دارند. این سازمان‌ها به طور موردی محصولات تراریخته را مورد بررسی قرار داده و مانند هر محصول غذایی دیگری برای تولید و مصرف آن مجوز صادر می‌کنند. برای نمونه مطابق آمار آیسا، سازمان غذا و داروی ژاپن تا کنون برای ۳۱۰ رخداد تراریخته مجوز کشت و مصرف صادر کرده‌است.

این خبرگزاری بار دیگر به «سرطان» به عنوان یک بیماری مهلک و ترسناک برای ایجاد هراس از دستاوردهای مهندسی ژنتیک اشاره کرده است. در حالی که این ادعا صرفا در یک مقاله مردود (retracted) مطرح شده است و بسیاری از مراجع آکادمیک و سازمان‌های غذا و داروی کشورهای مختلف بر بی اعتباری آن تاکید کرده‌اند. نویسنده این مقاله با کمک ۵ میلیون دلاری صلح سبز و چند شرکت مدعی صنعت ارگانیک جعل این مقاله را سازمان‌دهی کرده است. (۵) وی در این مقاله از یک نژاد سرطانی از موش‌ها برای آزمایش استفاده کرده بود که به طور ژنتیکی سرطان می‌گیرند و برای مطالعات سرطان کاربرد دارند. اما نویسنده تلاش کرد غده‌های سرطان را به مصرف محصولات تراریخته نسبت دهد.

این خبرگزاری در حالی از «ممنوعیت هرگونه رهاسازی، تولید و واردات محصولات تراژنه در برنامه ششم توسعه» به عنوان یکی از مستندات خود در نقد موضع رئیس سازمان حفاظت محیط زیست سخن گفته است که اساسا چنین مصوبه‌ای وجود خارجی ندارد. تنها مصوبه‌ای که در این باره در برنامه ششم توسعه موجود است، بند ز ماده ۴۱ است که بر رعایت قانون ایمنی زیستی و صدور مجوز برای محصولات تراریخته تاکید کرده است. به عکس آنچه ادعا شده ماده ۲ قانون ملی ایمنی زیستی (مورد تاکید در ماده مذکور) دولت را مکلف کرده است تمهیدات لازم را برای تسهیل «تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش، مصرف و استفاده از موجودات زنده تغییر شکل  یافته ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون» فراهم آورد. همان طور که گفته شد زیست‌فناوری کشاورزی و تولید محصولات تراریخته در اسناد بالادستی دیگری همچون سیاست‌های کلی و بلند مدت جمهوری اسلامی ایران ابلاغی ۱۳۷۹ و سند ملی زیست‌فناوری و راهبردهای اجرایی آن نیز مورد تاکید است و به طور حتم مراجع قانونی کشور این حجم از جعل و دروغ پردازی را تحمل نخواهند کرد. موضع قاطع رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دفاع از علم و فناوری نیز با آگاهی از تکالیف قانونی و اسناد بالادستی کشور و در همراهی با اجماع نظر جامعه دانشگاهی و مراجع رسمی متولی امر بیان شده و خدشه‌ای بر آن وارد نیست؛ اگرچه مخالفت‌هایی را از سوی کسانی که منافع شخصی، سیاسی و اقتصادی خود را دنبال می‌کنند برانگیخته است.

روزنامه قانون

ارجاعات

(1) WHO, Frequently asked questions on genetically modified foods, <http://www.who.int/foodsafety/areas_work/food-technology/faq-genetically-modified-food/en>.

(2) دیناروند: سلامت محصولات تراریخته کاملاً محرز است، پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران، به آدرس: <https://irbic.ir/6519>

(3) حمایت معاون وزیر کشاورزی از تولید داخلی محصولات تراریخته، پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران، به آدرس: <https://irbic.ir/7951>

(4) EU Commission PAFF Committees, Genetically Modified Food and Feed and Environmental Risk Committee, Meetings 2017, at <https://ec.europa.eu/food/plant/standing_committees/sc_modif_genet_en>

(5) Gilles-Éric Séralini: Activist professor and face of anti-GMO industry, at <https://geneticliteracyproject.org/glp-facts/gilles-eric-seralini-activist-professor-face-anti-gmo-industry>